Apelacioni sud u Novom Sadu je presudom Gž1 3522/22 od 06.10.2022. godine stavom prvim izreke, usvojio žalbu tužene i preinačio presudu Osnovnog suda u Novom Sadu P1 2818/21 od 08.06.2022. godine, u usvajajućem delu i preinačio ovu presudu tako što je odbio tužbeni zahtev tužilje da se obaveže tužena da tužilji za period od 01.09.2018. do 31.08.2021. godine isplati po osnovu naknade troškova za ishranu u toku rada iznos od 106.376,75 dinara, sa zateznom kamatom od 20.01.2022. godine do isplate i iznos 17.853,09 dinara po osnovu obračunate zatezne kamate od dopeća svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 19.01.2022. godine, te po osnovu naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora iznos od 84.396,91 dinar sa zateznom kamatom od 20.01.2022. godine do isplate, kao i iznos od 13.581,77 dinara po osnovu obračunate zatezne kamate od dospeća svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 19.01.2022. godine i naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 58.000,00 dinara sa zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom drugim izreke, obavezana je tužilja da tuženoj naknadi troškove prvostepenog postupka u iznosu od 45.500,00 dinara i troškove žalbenog postupka u iznosu od 31.615,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je izjavila blagovremenu reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. u vezi sa članom 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20) i utvrdio da je revizija tužilje neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti, a u reviziji tužilje se ne ukazuje na neku drugu bitnu povredu propisanu odredbom člana 407. stav 1. tačka 2. i 3. istog Zakona.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u radnom odnosu kod tužene na radnom mestu „...“ sa utvrđenim koeficijentom za obračun plate od 6,30. Tužena je u spornom periodu od septembra 2018. godine zaključno sa avgustom 2021. godine platu tužilji obračunavala tako što je koeficijent radnog mesta množen osnovicom za dati mesec. Tako isplaćivana plata tužilje bila je niža od minimalne plate, osim u novembru 2019. godine, kada je tužilji isplaćena zarada više od minimalne zarade za iznos do 1.277,18 dinara. Tužena je za tužilju vršila doplatu plate do visine minimalne zarade za mesece u kojima je njena plata bila niža od iznosa minimalne zarade. Na obračunskim listama platama tužilje naknada za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora nisu iskazani kao posebna stavka. Visina potraživanja tužilje na ime naknade troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, za utuženi period, utvrđena je veštačenjem od strane sudskog veštaka ekonomsko – finansijske struke, a koji je nalaz i mišljenje dao u dve varijante i to spram parametara propisanih Opštim kolektivnim ugovorom i spram trenutno važećih najpoljnijih kriterijuma za tuženog prema posebnim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je tužbeni zahtev tužilje usvojio i tuženu obavezao da joj isplati predmetne naknade u iznosima utvrđenim veštačenjem. Po mišljenju prvostepenog suda, u iznosu minimalne zarade koja je tužilji isplaćivana u utuženom ne mogu biti sadržane predmetne naknade, a pošto pravo na naknadu predmetnih troškova na osnovu Zakona o platama u državnim organima i javnim službama nije realizovano konkretnom isplatom, prvostepeni sud je zaključio da je tužena dužna da tužilji predmetne naknade isplati na osnovu odredbe člana 111. i 118. Zakona o radu.

Drugostepeni sud je, usvajanjem žalbe tužene, preinačio prvostepenu presudu tako što je tužbene zahteve tužilje odbio nalazeći da je Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19) određen način utvrđivanja osnovice za plate, tako što je u odredbi člana 4. stav 2. tog Zakona propisano da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, pa ta odredba posebnog zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, drugostepeni sud je pravilno primenio materijalno pravo.

Zakonom o predškolskom vaspitanju i obrazovanju („Službeni glasnik RS“, br. 18/10... 86/19) i to odredbom člana 52. stav 1, propisano je da visina plate, naknade i drugih primanja utvrđuje se jedinstveno za sve zaposlene u predškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave, u skladu sa propisima kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja iz radnog odnosa u javnim službama. Prema stavu 2. istog člana, osnovica za obračun i isplatu plata u predškolskim ustanovama ne može biti niža od osnovice za obračun i isplatu u osnovnom obrazovanju i vaspitanju, ali može biti uvećana iz sredstava koje ostvari ustanova ili jedinica lokalne samouprave.

Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, propisan je način utvrđivanja plate, dodataka, naknada i ostalih primanja, pored ostalog i za zaposlene u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Platu zaposlenih u javnim službama određuje osnovna plata koju čini proizvod osnovice za obračun plate (koju utvrđuje Vlada) i koeficijenta (utvrđenih aktom Vlade), dodataka na platu propisanih tim zakonom (minuli rad, prekovremeni rad, terenski dodatak, rad noću i na dan državnih i verskih praznika) i obaveze koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plate. Prema odredbi člana 4. stav 1. tog zakona, koeficijent plate izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a prema stavu 2. koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora.

Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u ustanovama predškolskog vaspitanja i obrazovanja čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, broj 43/17, 85/20) je odredbom člana 35, određivao elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata zaposlenog utvrđuje na osnovu: 1) osnovica za obračun plata; 2) koeficijenta; 3) dodatka na platu i 4) obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plate u skladu sa zakonom, a prema odredbi člana 36. osnovna plata zaposlenog predstavlja proizvod osnovice i koeficijenta u skladu sa zakonom.

Na isti način su odredbama čl. 36. i 37. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u ustanovama predškolskog vaspitanja i obrazovanja čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 97/20) određeni elementi za određivanja plata.

Zakon o radu u odredbi člana 105. stav 3. propisuje da se pod zaradom smatraju sva primanja iz radnog odnosa osim primanja iz člana 14, člana 42. stav 3. tač. 4. i 5, člana 118. stav 1. tač. 1-4, člana 119, člana 120. tačka 1. i člana 158. tog zakona. Prema odredbi člana 118. stav 1. tač. 5. i 6. Zakona o radu, zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način i na regres za korišćenje godišnjeg odmora, a visina troškova iz stava 1. tačka 5. tog člana mora biti izražena u novcu (stav 2).

Dakle, regulativa obračuna i isplate plata u javnim službama u skladu sa normama posebnog zakona, razlikuje se od regulative obračuna i isplate zarade prema pravilima koja se primenjuju u opštem radnom-pravnom režimu, jer pojam zarade u određenim radnim sredinama i plate nema jedinstveno značenje, što se direktno održava na različitost uslova, načina i obima prava na naknadu utuženih troškova.

Zakon o javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 42/91... 83/14), propisuje da se javnom službom u smislu tog zakona smatraju ustanove, preduzeća i drugi oblici organizovanja utvrđeni zakonom koji obavljaju delatnost odnosno poslove kojima se obezbeđuje ostvarivanje prava građana odnosno zadovoljavanje potreba građana i organizacija, kao i ostvarivanje drugih zakonom utvrđenih interesa u određenim oblastima. Radi obezbeđivanja ostvarivanja prava utvrđenih zakonom i ostvarivanja drugog zakonom utvrđenog interesa u oblasti obrazovanja, nauke, kulture, fizičke kulture, učeničkog i studentskog standarda, zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, društvene brige o deci, socijalnog osiguranja, zdravstvene zaštite životinja, osnivaju se ustanove. Ustanove, preduzeća i drugi oblici organizovanja za obavljanje delatnosti poslova iz člana 3. tog zakona mogu se osnovati prema članu 4. tog zakona. Republika, autonomna pokrajina i lokalna samouprava sredstva za obavljanje delatnosti obeđuje iz budžeta i drugih izvora u skladu sa zakonom, pa su zaposleni kod tih poslodavaca u posebnom režimu rada. Obračunom plate zaposlenima u javnim službama, primenom posebnih zakona i opštih akata, zaposleni na određenim radnim mestima sa najnižim koeficijentom, primaju platu u nižem iznosu od minimalne zarade i u toj situaciji vrši se isplata plate do visine vrednosti minimalne zarade. Međutim, isplatom plate zaposlenima u javnim službama u visini vrednosti minimalne zarade, ne aktiviraju se pravila opšteg radno-pravnog statusa prema kome zaposleni, koji u skladu sa Zakonom o radu, ostvaruje pravo na isplatu minimalne zarade ima pravo na uvećanu zaradu i naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, shodno odredbama čl. 108. i 118. Zakona o radu. Gore navedeni posebni propisi ne predviđaju pravo na naknadu za ishranu i regres za korišćenje godišnjeg odmora, posebnom normom, jer su ove naknade obuhvaćene i sadržane u koeficijentu za obračun plate (član 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama), iz čega sledi da se ove naknade ostvaruju kroz obračun i isplatu plate, pa nema ni osnova da se primenjuju parametri iz kolektivnih ugovora za zaposlene u javnim preduzećima odnosno opšteg kolektivnog ugovora. Stoga, prema sadržaju navedenih posebnih zakona, ne postoji pravne praznine po pitanju prava na isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, a iz kog razloga nema ni uslova za supsidijernu primenu Zakona o radu (član 2. Zakona o radu), iz čega sledi da je tužbeni zahtev tužilje neosnovan.

Na osnovu Zaključka usvojenog na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda održanoj 05.07.2022. godine, zaposleni kojima se plate isplaćuju u visini vrednosti minimalne zarade u javnim službama, kao korisnicima budžetskih sredstava, ostvaruju pravo na naknadu troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora po osnovu rada, primenom koeficijenta za obračun i isplatu plata, u kom je sadržan dodatak na ime tih naknada i sastavni je deo koeficijenta za svakog zaposlenog. Iz tih razloga se navodima revizije tužilje neosnovano pobija pravilnost primene materijalnog prava.

Pravilna je i odluka o troškovima parničnog postupka jer je doneta pravilnom primenom odredbe člana 153. stav 1, člana 154. i člana 165. stav 2. Zakona parničnom postupku.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u izreci doneo primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona parničnom postupku.

Predsednik veća - sudija

Gordana Komnenić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić