Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Mirjane Andrijašević, predsednika veća, Ivane Rađenović i Vladislave Milićević, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Nenad Ćosić, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Kragujevca, koga zastupa Gradski pravobranilac, radi utvrđivanja službenosti prolaza, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1208/23 od 05.06.2023. godine, u sednici održanoj 11.12.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1208/23 od 05.06.2023. godine i predmet VRAĆA tom sudu na ponovno odlučivanje o zahtevima stranaka.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Kragujevcu P 8905/22 od 23.01.2023. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužilje i prema tuženom na parceli .../... iz lista nepokretnosti ... KO ... utvrđena službenost prolaza za svakdašnjeg vlasnika stana na spratu zgrade na planu broj 1 i podruma u toj zgradi na parceli .../... iz lista nepokretnosti ... KO ..., ukupne površine 40 m2, u merama i granicama počev od tromeđa parcela .../... sa parcelom .../... i ... (Ulica ...) na severoistok granicom parcele .../... sa parcelom .../... u dužini 13,99 metara nastavlja granicom parcela .../... i .../... u dužini od 1,85 metara, gde skreće na jugoistok kroz parcelu .../... duž zida na terenu u dužini od 2,5 metara, odakle sreće na jugozapad kroz parcelu .../... paralelno sa zidom objekta tužioca u dužini od 15,18 metara, do granice parcele .../... sa parcelom ... kojom kreće na severozapad u dužini od 2,25 metara, do početne tačke upisa, što je tuženi dužan da prizna i dozvoli tužiocu da se po osnovu ove presude upiše u katastru nepokretnosti ova službenost prolaza i to u listu nepokretnosti broj ... KO ..., pod pretnjom prinudnog izvršenja (stav prvi izreke). Obavezan je tuženi da tužilji nadoknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 342.050,00 dinara (stav drugi izreke).

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1208/23 od 05.06.2023. godine, ukinuta je presuda i presuđeno tako da se odbija kao neosnovan primarni zahtev tužilje kojim je tražila da se prema tuženom na parceli .../... iz lista nepokretnosti ... KO ... utvrdi službenost prolaza za svakdašnjeg vlasnika stana na spratu zgrade na planu broj 1 i podruma u toj zgradi na parceli .../... iz lista nepokretnosti ... KO ..., ukupne površine 40 m2, u merama i granicama počev od tromeđa parcela .../... sa parcelom .../... i ... (Ulica ...) na severoistok granicom parcele .../... sa parcelom .../... u dužini 13,99 metara nastavlja granicom parcela .../... i .../... u dužini od 1,85 metara, gde skreće na jugoistok kroz parcelu .../... duž zida na terenu u dužini od 2,5 metara, odakle sreće na jugozapad kroz parcelu .../... paralelno sa zidom objekta tužioca u dužini od 15,18 metara, do granice parcele .../... sa parcelom ..., kojom kreće na severozapad u dužini od 2,25 metara, do početne tačke upisa, što je tuženi dužan da prizna i dozvoli tužiocu da se po osnovu ove presude upiše u katastru nepokretnosti ova službenost prolaza i to u listu nepokretnosti broj ... KO ..., pod pretnjom prinudnog izvršenja. Odbijen je kao neosnovan i eventualni tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se konstituiše službenost prolaza na parceli .../... iz lista nepokretnosti ... KO ... utvrđena službenost prolaza za svakdašnjeg vlasnika stana na spratu zgrade na planu pod 1 i podruma u toj zgradi na parceli 4968/2 iz lista nepokretnosti ... KO ..., ukupne površine 40 m2, u merama i granicama počev od tromeđa parcela .../... sa parcelom .../... i ... (Ulica ...) na severoistok granicom parcele .../... sa parcelom .../... u dužini 13,99 metara nastavlja granicom parcela .../... i .../... u dužini od 1,85 metara, gde skreće na jugoistok kroz parcelu .../... duž zida na terenu u dužini od 2,5 metara, odakle sreće na jugozapad kroz parcelu .../... paralelno sa zidom objekta tužioca u dužini od 15,18 metara, do granice parcele .../.. sa parcelom ... kojom kreće na severozapad u dužini od 2,25 metara, do početne tačke upisa, što je tuženi dužan da prizna i dozvoli tužiocu da se po osnovu ove presude upiše u katastru nepokretnosti ova službenost prolaza i to u listu nepokretnosti broj ... KO ... . Obavezana je tužilja da tuženom plati troškove postupka u iznosu od 211.500,00 dinara .

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 10/23 – drugi zakon), Vrhovni sud je ustanovio da je revizija tužilje osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Odlučujući o osnovnom tužbenom zahtevu drugostepeni sud nije učinio druge povrede postupka na koje revident neosnovano ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, drugostepeni sud je na osnovu člana 383. stav 4. ZPP zakazao raspravu i odlučio o žalbi i zahtevima stranaka, s obzirom na to da je prvostepena presuda već bila ukinuta, a pobijana presuda se, po stanovištu drugostepenog suda, zasniva na pogrešno i nepotpuno utvrđenom činjeničnom stanju i u postupku pred prvostepenim sudom su učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 398. stav 2. ZPP, jer prvostepeni sud nije postupio po primedbama iz rešenja Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 786/22 od 08.11.2022. godine, kao i uz bitne povrede iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP. Drugostepeni sud je izveo dokaze i utvrdio činjenično stanje da su parcele broj .../..., .../..., .../... i .../... KO ... formirane od delova KP ... koja je pre obnove državnog premera i izrade katastra nepokretnosti bila upisna u katastru zemljišta za KO ..., koji je prestao da važi od 18.05.2021. godine, stupanjem na snagu katastra nepokretnosti za KO .... Navedenim cepanjem došlo je do toga da se na KP .../... i .../... graniče delom dužinom .../... i da obe izlaze na Ulicu ... . U planu RGZ SKN od 17.11.1995. godine na parceli ... je bio ucrtan stambeni objekat sa ucrtanim stepenicama. U postupku obnove državnog premera i izrade katastra nepokretnosti za KO ... na osnovu prigovora izvršena je preparclacija k.p. ... površine 0.04,13 ha, za izdvajanje zemljišta ispod objekta kao posebnih katastarskih parcela, kojom prilikom su nastale kp .../... površine 0.00.79 ha, kp .../... površine 0.00.68 ha, kp .../... površine 0.00.29 ha, kp .../... površine 0.02.37 ha. U listu nepokretnosti broj ... KO ... upisana je kp .../... kao zemljište pod zgradom – objektom površine 34 m2 i zemljište uz zgradu – objekat površine 2 ara 3 m2, ukupne površine 2,37 ari kao gradsko građevinsko zemljište na kome je Grad Kragujevac upisan sa pravom javne svojine i obimom udela 1/1. U istom listu nepokretnosti stoji u B listu upisana je zgrada zanatstva i ličnih usluga, kao objekat upisan po Zkaonu o posebnim uslovima u privatnoj svojini 1/1 BB. U listu nepokretnosti broj ... KO ... upisana je KP .../... kao zemljište pod zgradom – objektom površine 68 m2 po vrsti gradsko građevinsko zemljište u državnoj svojini, s u kom listu nepokrtnosti je upisana na porodničnoj stambenoj zgradi broj 1 tužilja kao isključivi vlasnik stana broj 1 na prvom spratu koji se sastoji od dve sobe površine 53 m2 i podruma broj 1 i stan od jedne sobe površine 17 m2. Pravnosnažnim rešenjem Republike Srbije – Grada Kragujevca, Gradska uprava za prostorno planiranje, urbanizam, izgradnju i zaštitu životne sredine, Odeljenje za ozakonjenje od 31.05.2019. godine odbijen je zahtev za ozakonjenje nezakonito izgrađenog objekta podnosioca zahteva BB iz ... u Ulici ... označen pod brojem 1 na kp .../... KO ... i upisan u LN ... KO ..., u listu nepokretnosti broj ... KO ... od 30.05.2019. godine brisan iz registra nepokretnosti usled poništaja rešenja Službe za katastar nepokretnosti KO ... u kome je bio upisan po Zakonu o posebnim uslovima za upis prava svojine na objektima. Stan tužilje nalazi se na prvom spratu objekta 1 na parceli .../... KO ... i pristup stanu odvija se spoljnim drvenim stepenicama koje se nalaze na susednoj parceli .../... kao jedini pristup do stana i da se na susednoj parceli .../... pored navedenih stepenica do Ulice ... uz ulaznu kapiju nalazi pomoćni objekat od lima koji zatvara ostali deo pristupa parceli do ulice. Širina pešačkog prolaza je 2,5 metara uz objekat 1 na parceli .../... KO ..., neophodna je kako bi se omogućio bezbedan i nesmetan pristup stepeništu koje vodi do stana tužilje, a koji bi u najužem delu do stepeništa imao širinu 1,35 metara, što je dovoljno za prolaz prešice. Širina prolaza 2,5 metara pešice od Ulice ... do podruma iz stana tužilje zbog širine stepeništa uz zgradu 1 od 1,15 metara neophodan za takav pristup. Ovaj prolaz ukupne površine 40 m2 u merama i granicama kreće od tromeđe parcela .../... sa parcelom .../... i ... (Ulica ...) na severoistok granicom parcele .../... sa parcelom .../... u dužini 13,99 metara nastavlja granicom parcela .../... i .../... u dužini od 1,85 metara, gde skreće na jugoistok kroz parcelu .../... duž zida na terenu u dužini od 2,5 metara, odakle skreće na jugozapad kroz parcelu .../... paralelno sa zidom objekta tužioca u dužini od 15,18 metara, do granice parcele .../... sa parcelom ... kojom kreće na severozapad u dužini od 2,50 metara, do početne tačke opisa. Tužilja stanuje na predmetnoj adresi od 1985. godine, a 1993. i 1997. godine otkupila je stambeni deo. Sve vreme od kada živi na predmetnoj adresi od 1985. godine nesmetano koristi ovaj prilaz za ulazak u svoj stambeni prostor. Tuženi Grad Kragujevac joj nije smetao prolaz, niti joj se protivio tužilji korišćenju kp .../... za ulazak u svoj stambeni prostor koji se nalazi na KP .../... BB je kupio limeni objekat perionice od trećeg lica i podneo papire za legalizaciju i plaćao je kriju za zemljište tužilji, sve dok nije saznao i proverio u katastru da se limeni objekat perionice ne nalazi na zemljištu tužilje, već na parceli koja je u vlasništvu Grada Kragujevca, od kada je prestao da plaća kiriju tužilji i od tada počinju problemi sa tužiljom.

Prema stanovištu drugostepenog suda, primarni tužbeni zahtev tužilje nije osnovan, jer je stvarna službenost prestala u skladu sa članom 58. stav 1. ZOSPO.

Prema stanovištu Vrhovnog suda, drugostepeni sud je zbog pogrešne primene materijalnog prava nepotpuno utvrdio činjenično stanje. Po oceni Vrhovnog suda na ovako utvrđeno činjenično stanje ne mogu se primeniti odredbe člana 54.stav 1. i 58. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa.

Odredbom člana 54.stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa propisano je da se pravo stvarne službenosti stiče održajem kada je vlasnik povlasnog dobra faktički ostvarivao službenost za vreme od 20 godina,a vlasnik poslužnog dobra se tome nije protivio.

Odredbom člana 58. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa propisano je da stvarna službenost prestaje ako se vlasnik poslužnog dobra protivi njenom vršenju, a vlasnik povlasnog dobra tri uzastopne godine nije vršio svoje pravo.

Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizlazi da je parcela, koja se u ovom postupku identifikuje kao poslužno dobro, (kp.broj .../...) nastala preparcelacijom parcele kp. broj ..., dana 18.05.2021. godine stupanjem na snagu katastra nepokretnosti za KO ... . Navedena parcela upisana je u listu nepokretnosti ... u kome je kao nosilac prava javne svojine upisan Grad Kragujevac. Iz utvrđenog činjeničnog stanja ne može se izvesti zaključak da li je tužilja stekla pravo službenosti održajem imajući u vidu momentat podnošenja tužbe 02.03.2017. godine. O tužbenom zahtevu usmerenom na sticanje prava službenosti održajem drugostepeni sud se izjasnio tako što smatra da je to pravo prestalo na osnovu odredbe člana 58.stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, usled nevršenja tri uzastopne godine, jer se vlasnik poslužnog dobra protivio vršenju. Po oceni Vrhovnog suda, nije prihvatljivo tumačenje drugostepenog suda da se postavljanje limene perionice može smatrati kao protivljenje vršenju službenosti prolaza u konkretnom slučaju. Limena perionica postavljena je na parceli ... pre formiranja parcele .../... . Ona je izgrađena nezakonito i Odeljenje za ozakonjenje Grada Kragujevca je 31.05.2019. godine odbilo zahtev BB za ozakonjenje nezakonito izgrađenog objekta. Parcela .../... javna je svojina Grada Kragujevca. Iz do sada utvrđenog činjeničnog stanja ne proizilazi zaključak da je Grad Kragujevac dao saglasnost za izgradnju limene perionice ili je ozakonio njenu gradnju, da bi se smatralo da se protivio vršenju službenosti prolaza. Prestanak službenosti nevršenjem iz člana 58.stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa podrazumeva protivljenje vlasnika poslužnog dobra, o čemu su izostala činjenična utvrđenja. Propustio je drugostepeni sud odlučujući o osnovnom tužbenom zahtevu da se izjasni o ispunjenosti uslova iz člana 54.stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, odnosno da li je tužilja stekla održajem pravo službenosti prolaza, već se samo izjašnjavao o prestanku službenosti iz člana 58.stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa.

U pogledu tužbenog zahteva za konstituisanje prava službenosti prolaza koji je postavljen u formi eventualnog tužbenog zahteva, o kojem je odlučivao drugostepeni sud u žalbenom postupku, nakon što je odbio primarni tužbeni zahtev za utvrđenje prava službenosti održajem, Vrhovni sud nalazi da o tom zahtevu drugostepeni sud nije mogao odlučivati u situaciji kada o njemu nije odlučivao prvostepeni sud i nije utvrđivao relevantne činjenice bitne za pravilnu primenu materijalnog prava u odnosu na ovaj tužbeni zahtev, pa ga nije mogao ni ispitivati . Takvim odlučivanjem drugostepeni sud je povredio načelo dvostepenosti postupka i povredio odredbe Ustav RS i to člana 32.stav 1.kojim je svakom zajemčeno pravo na pravično suđenje i iz člana 36 stav 2. kojim je zajemčeno pravo na jednaku zaštitu prava i na pravno sredstvo, odnosno da svako ima pravo na žalbu ili drugo pravno sredstvo protiv odluke kojom se odlučuje o njegovom pravu, obavezi ili na zakonu zasnovanom interesu.

Dakle, drugostepeni sud kada je postupio po članu 383. stav 3. i 4. ZPP i odlučio o primarnom tužbenom zahtevu, morao je u odnosu na odlučivanje o eventualnom tužbenom zahtevu vrati spise predmeta prvostepenom sudu kako bi on o istom odlučio i na taj način omogućio strankama dvostepenost postupanja i poštovanje zajemčenog prava na pravično suđenje i pravno sredstvo.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će postupiti po primedbama iz ove odluke.

Vrhovni sud je primenom člana 416. stav 2. ZPP odlučio kao u izreci presude.

Predsednik veća – sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković