Blagovremenom revizijom tuženi pobija pravnosnažnu drugostepenu presudu u delu kojim je odbijena žalba tuženog i potvrđena prvostepena presuda kojom je odbijen zahtev protivtužbe za naknadu štete. Reviziju izjavljuje iz svih zakonskih razloga i predlaže da se u pobijanom delu drugostepena presuda preinači, usvoji žalba tuženog i ukine presuda Privrednog suda u Beogradu u stavu 3. i 4. te naloži novo veštačenje u postupku, kao i obavezivanje tužioca da tuženom naknadi troškove postupka.

Blagovremenom revizijom tužilac pobija pravnosnažnu drugostepenu presudu u delu kojim je odbijen tužbeni zahtev i usvojen zahtev protivtužbe. Reviziju izjavljuje zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je ustanovio da su revizije stranaka osnovane.

Prema stanju u spisima predmet tužbenog zahteva je utvrđenje da je na snazi i da proizvodi pravno dejstvo Ugovor o poveravanju delatnosti uređenja i održavanja javnih parkirališta koji je zaključen između stranaka, sa pripadajućim aneksima i sporazumom. Predmet zahteva protivtužbe je utvrđenje da je isti ugovor raskinut na osnovu odluke GO Mladenovac počev od 22.11.2017. godine i da ne proizvodi pravno dejstvo, kao i zahtev za naknadu štete u iznosu od 20.000.000,00 dinara.

Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizlazi da su stranke zaključile Ugovor o poveravanju delatnosti uređenja i održavanja javnih parkirališta i da su ovim ugovorom odredile međusobna prava i obaveze u vezi sa obavljanjem delatnosti uređenja i održavanja javnih parkirališta, a saglasno Odluci o korišćenju, uređenju i održavanju javnih parkirališta, javnih garaža na teritoriji GO Mladenovac i načinu poveravanja ove delatnosti. Ugovor je zaključen u skladu sa Zakonom o komunalnim delatnostima. Članom 15. Ugovora ustanovljena je obaveza tužioca da opštini plaća naknadu u visini 10% od ostvarene prodaje parking mesta, a članom 16. da je tužilac u obavezi da uplati 20% od svih naplaćenih potraživanja od svih doplatnih karti koje su nastale do dana zaključenja ugovora. Aneksom 1 Ugovora promenjen je izvršilac obaveze iz osnovnog ugovora, pa je Preduzeće „Metroparking“ MLC DOO određeno za ispunjenje obaveza uplate naknade u roku od pet dana od dana prijema računa koji se odnosi na taksu za korišćenje prostora za parkiranje drumskih, motornih i priključnih vozila na uređenim obeleženim mestima. Članom 3. Aneksa ugovoreno je da je iznos od 25% naplaćenih potraživanja preduzeće dužno da uplati tromesečno na izmenjeni račun tuženog. Sporazumom o pravnom licu koje ispunjava obaveze iz člana 15. i 16. Ugovora, konstatovano je da je tužilac osnovao 08.11.2011. godine privredno društvo „Metroparking MLC“ sa sedištem u Mladenovcu kao neposrednog vršioca delatnosti pružaoca usluga. GO Mladenovac je obavestila tužioca o sednici Skupštine GO Mladenovac, održanoj 19.10.2017. godine na kojoj je utvrđena ispunjenost uslova za raskid ugovora. Kao razlog raskida navedeno je da su preduzeće „Metroparking“ Beograd i „Metroparking MLC Beograd“, u više navrata zaključili ugovore o cesiji sa Preduzećem „Direct factor“ DOO Beograd, te da su na taj način zajedno sa ustupljenim potraživanjima izvršili i ustupanje poslova naplate komunalnih usluga iz poverenih delatnosti, a što nisu mogli bez saglasnosti Gradske opštine Mladenovac koja je u celosti obavljanje delatnosti uređenja i održavanja javnog parkirališta poverila tužiocu u skladu sa zaključenim ugovorom i zakonom.

Prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev za utvrđenje da je međusobno zaključeni ugovor na snazi i da proizvodi pravno dejstvo, a usvojio je zahtev protivtužbe i utvrdio da je ugovor raskinut počev od 22.11.2017. godine. Odbio je zahtev tuženog za naknadu štete.

Prvostepeni sud nalazi da je postojao osnovan razlog za jednostrani raskid ugovora od strane tuženog, s obzirom da je tužilac prekršio ugovornu obavezu tako što je vršenje komunalne delatnosti preneo na treće lice bez saglasnosti nadležnog organa tužene. Smatra da se radi o nedozvoljenom ustupanju potraživanja u smislu člana 436. stav 1. ZOO, jer se radi o potraživanju koje se po svojoj prirodi protivi prenosu na drugog, a naročito imajući u vidu proceduru zaključenja ugovora o poveravanju delatnosti najpovoljnijem ponuđaču. Prvostepeni sud smatra da zabrana ustupanja proizlazi i iz člana 41. ugovora, kao i da iz Sporazuma jasno proizlazi da je za svaki prenos prava i obaveza iz ugovora morala postojati saglasnost nadležnog organa opštine. Prenos naplate dospelih potraživanja suštinski predstavlja prenos vršenja komunalne delatnosti, jer vršenje komunalne delatnosti obuhvata i naplatu za izvršenu komunalnu delatnost, odnosno komunalnu uslugu. Nalazi da tuženi nije bio u obavezi da tužiocu ostavi naknadni primereni rok za ispunjenje obaveze i da je osnovano iz njegovog držanja zaključio da neće izvršiti ugovornu obavezu. Prvostepeni sud odbija zahtev za naknadu štete po protivtužbi kao nedokazan.

Drugostepeni sud prihvata stanovište prvostepenog suda da tužilac nije mogao bez saglasnosti tuženog poveriti trećem licu bilo kakvu naplatu u vezi sa međusobno zaključenim ugovorom, da je prekršio odredbu o zabrani ustupanja ugovora bez saglasnosti nadležnog organa opštine i da nije uvažio primedbe tuženog, zbog čega mu je osnovano raskinut ugovor. Prihvata i stanovište prvostepenog suda da je zahtev protivtužbe za naknadu štete neosnovan, zato što nije dokazano postojanje štete i njena visina, odnosno zato što u odnosu na ovaj zahtev tužilac nije pasivno legitimisan.

Vrhovni kasacioni sud ne prihvata stanovište nižestepenih sudova i nalazi da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Prema članu 148. stav 1. ZOO, ugovor stvara prava i obaveze za ugovorne strane. Na strani svakog saugovarača može postojati jedno ili više prava, potraživanja, odnosno jedna ili više obaveza. Pravo ili prava jedne ugovorne strane su u korelaciji sa obavezom ili obavezama druge.

Članom 145. ZOO je propisano da svaka strana u dvostranom ugovoru može, ako na to pristane druga strana, ustupiti ugovor nekom trećem licu koje time postaje nosilac svih njenih prava i obaveza iz tog ugovora. Iz ove odredbe proizlazi da ustupanje ugovora podrazumeva promenu jednog saugovarača stupanjem trećeg lica na njegovo mesto. S obzirom na dejstvo ustupanja ugovora i da treće lice postaje nosilac svih prava i svih obaveza iz ugovora, nužna je saglasnost druge ugovorne strane.

Osim ustupanja ugovora, ZOO uređuje i prenos pojedinih, konkretnih prava i obaveza kroz institute ustupanja potraživanja, odnosno preuzimanja duga.

Član 436. ZOO, propisuje da poverilac može ugovorom zaključenim sa trećim licem, preneti na njega svoje potraživanje. Za zaključenje ugovora nije potrebna saglasnost dužnika.

Od ovih opštih pravila, zakon predviđa izuzetke. Jedan izuzetak se odnosi na potraživanje kao predmet prenosa, pa se ne može ustupiti potraživanje čiji je prenos zabranjen zakonom (1), potraživanje koje je vezano za ličnost poverioca (2), potraživanje koje se po svojoj prirodi protivi prenosu (3), kao i ako su stranke ugovorile da se određeno potraživanje ne može preneti (4).

Od pravila da za ustupanje potraživanja nije potrebna saglasnost, takođe postoji izuzetak. To je slučaj po kome su stranke ugovorile da se ustupanje može izvršiti samo uz saglasnost dužnika. Ako saglasnost nije data, ustupanje nema dejstvo prema dužniku.

Za odluku da li je ugovor na snazi ili je raskinut tako što je raskinut jednostranom izjavom, bitna činjenica je da li je tužilac prekršio ugovor time što je sam tužilac, odnosno lice kome je poverio izvršenje obaveza iz člana 15. i 16. Ugovora, a povereno je saglasno ugovoru zaključenom između parničnih stranaka, trećem licu ustupio potraživanje dospelih naknada prema korisnicima parkirališta na naplatu.

Vrhovni kasacioni sud ne prihvata stanovište nižestepenih sudova da se radi o potraživanju koje je po svojoj prirodi takvo da se protivi prenosu na drugoga u smislu izuzetka predviđenog članom 436. stav 1. ZOO. Pre svega, radi se o novčanom potraživanju, a ono se po svojoj prirodi ne protivi prenosu. Osima toga nije prihvatljiv stav nižestepenih sudova da je ustupanje dospelog novčanog potraživanja prema korisnicima usluga parkiranja, suštinski ustupanje vršenja komunalne delatnosti. U vreme zaključenja ugovora između stranaka 2011. godine, odnosno u vreme zaključenja Aneksa 2012. godine i Sporazuma i Aneksa 2. 2014. godine, na snazi je bio Zakon o komunalnim delatnostima („Sl. glasnik RS“, br.78/2011) koji je u članu 3. stav 1. tačka 7. definisao da komunalnu delatnost iz člana 2. ovog zakona koja se odnosi na upravljanje javnim parkiralištima predstavlja stvaranje i održavanje uslova za korišćenje javnih saobraćajnih površina i posebnih prostora određenih za parkiranje motornih vozila, kao i uklanjanje i premeštanje parkiranih vozila i postavljanje uređaja kojima se sprečava odvoženje vozila po nalogu nadležnog organa.

To znači da kontrola i naplata parkiranja u to vreme nisu smatrali sastavnim delom predmetne komunalne delatnosti, te da se osnovano revizijom tužioca ukazuje da je tek Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o komunalnim delatnostima objavljenim u „Sl. glasniku RS“, br.104/2016, ( stupio na snagu 31.12.2016. godine, a primenjivao se od 01.01.2017. godine), izmenjen ovaj član. Izmenjen je član 3. stav 1. tačka 7. tako da glasi da je upravljanje javnim parkiralištima usluga koja, između ostalog, obuhvata organizaciju i vršenje kontrole i naplate parkiranja. Zato se ne može prihvatiti stav nižestepenih sudova da ustupanje dospelog potraživanja radi naplate od krajnjih korisnika, predstavlja ustupanje vršenja komunalne delatnosti suprotno proceduri zaključenja ugovora ove vrste, u postupku u kome se vrši izbor najpovoljnijeg ponuđača. To ne može biti suprotno ni članu 41. Ugovora zaključenog između stranaka. Ovom odredbom je predviđeno da tužilac bez saglasnosti tuženog ne može ustupiti ugovor trećem licu, a kao što je navedeno, ustupanje potraživanja i ustupanje ugovora imaju različite pravne posledice.

Ni iz sadržine Sporazuma zaključenog među strankama 25.09.2014. godine ne proizlazi da su izmenjene odredbe osnovnog ugovora po kojima bi za svaki prenos pojedinačnog prava i pojedinačne obaveze iz ugovora morala postojati saglasnost nadležnog organa tužene opštine. Nikave izmene Aneksa ugovora iz 2012. godine kojim je povereno, u skladu sa odredbama osnovnog ugovora, vršenje obaveza iz člana 15. i 16. osnovanom privrednom društvu „Metro parking MLC“, sa sedištem u Mladenovcu, nisu predviđene ovim sporazumom.

Osim toga, osnovano se revizijom tužioca ukazuje da predmetni ugovor predstavlja ugovor na koji se primenjuje i Zakon o javnom privatnom partnerstvu kojim je u članu 54. propisano pravo javnog partnera da može jednostrano raskinuti javni ugovor u slučajevima predviđenim zakonom, uz obavezu da prethodno pismenim putem upozori privatnog partnera o takvoj svojoj nameri i da mu odredi primereni rok za otklanjanje razloga za raskid javnog ugovora i za izjašnjavanje o tim razlozima. Odredba o ostavljanju naknadnog primerenog roka sadržana u posebnom zakonu je imperativne prirode, pa isključuje primenu opštih pravila Zakona o obligacionim odnosima o naknadnom primerenom roku.

Imajući u vidu da zbog pogrešne primene materijalnog prava nisu pravilno utvrđene sve činjenice od kojih zavisi da li su ispunjeni ili nisu ispunjeni uslovi za jednostrani raskid ugovora, a od toga zavisi i osnovanost zahteva za naknadu štete ukoliko je raskid bio osnovan, na osnovu člana 414. ZPP, odlučeno je kao u izreci ovog rešenja, pa će u ponovnom postupku prvostepeni sud imajući u vidu citirane materijalnopravne odredbe koje definišu bitne činjenice dopuniti utvrđeno činjenično stanje u pogledu gore navedenog kao i ceniti druge razloge za raskid i doneti novu, pravilnu i zakonitu odluku o zahtevima tužbe i protivtužbe, te odlučiti o troškovima spora.

Predsednik veća – sudija

Tatjana Matković Stefanović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić