Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 18/20) i utvrdio da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Nema ni bitne povrede postupka iz člana 374. stav 1. u vezi članova 383. i 384. ZPP, jer drugostepeni sud odlučuje o žalbi po pravilu, bez rasprave, a u slučaju kada je u istoj parnici prvostepena presuda već jedanput bila ukinuta, drugostepeni sud zakazuje raspravu i odlučuje o žalbi i zahtevima stranaka ukoliko nađe da se pobijana presuda zasniva na pogrešnom i nepotpunom utvrđenom činjeničnom stanju ili su u postupku pred prvostepenim sudom učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka, a što ovde nije bio slučaj.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su roditelji troje maloletne dece VV, rođene ...2005. godine, GG, rođene ...2009. godine i DD rođenog ...2012. godine, u braku stranaka koji je zaključen ...2005. godine u ... . Brak parničnih stranaka razveden je pravnosnažnom presudom koja je doneta u toku ove parnice P2 378/16 od 13.02.2017. godine. Zajednica života parničnih stranaka prekinuta je u toku avgusta meseca 2016. godine, kada se tužilja sa decom preselila kod svojih roditelja. Po prestanku zajednice života, tuženi je preuzeo decu i odbio da ih vrati zbog čega se Organ starateljstva uključio u rešavanje problema i sačinio plan usluga kojim je uređen boravak dece i njihovi odnosi sa roditeljima sa preporukom da se isti primenjuje do određivanja privremene mere ili pravnosnažnog okončanja postupka za razvod braka. Tužilja je po prekidu zajednice života živela kod svojih roditelja sa kojima ima dobar, podržavajući odnos u porodičnoj kući, a kasnije je zasnovala vanbračnu zajednicu i trenutno se nalazi u Republici ... . Tuženi sa decom i svojom majkom živi u porodičnoj kući koja treba da mu pripadne u svojinu po osnovu ugovora o doživotnom izdržavanju zaključenim sa ocem koji je preminuo. Majka tuženog prima minimalnu penziju, a deca ostvaruju dečiji dodatak za svakog po 2.500.00 dinara. Stambeni prostor koji koriste je adekvatan tako da devojčice spavaju u jednoj sobi, dok drugu za spavanje koristi tuženi sa sinom DD. Tuženi radi poslove u građevini i mesečno zarađuje oko 50.000,00 dinara u proseku (nekada to bude 20.000,00 a nekada 70.000,00 dinara). Maloletna VV pohađa srednju školu (prva godina), dok GG ide u peti razred osnovne škole, a DD je drugi razred osnovne škole. Ukupne mesečne potrebe za svako dete utvrđene su u iznosu od 15.000,00 dinara. Tužilja i tuženi nemaju dogovor oko vršenja roditeljskog prava niti saradnju na planu roditeljstva, a oboje su motivisani da samostalno vrše roditeljsko pravo. Maloletni DD je rođen i odrastao u porodičnoj kući oca u zajedničkom domaćinstvu sa babom po ocu i boravkom kod oca bio bi zadovoljen princip stabilnosti i stalnosti. Njegove potrebe bi u većoj meri bile zadovoljene u porodici oca, kao i potreba za očuvanjem veze sa sestrama i boravak u poznatom porodičnom okruženju. Maloletna GG ima vrlo blizak i privržen odnos sa ocem, poštuje njegov autoritet i sa njim se o svemu dogovara, kako u vezi domaćih zadataka tako i oko kućnih poslova. Voli da provodi vreme sa ocem da sa njim napolju kreči i farba, jer se otac bavi molerskim i fasaderskim poslovima, a zamera majci što se ne igra sa njom i što više vremena provodi, kako ističe, na mobilnom telefonu nego u zajedničkom razgovoru. Maloletna VV poštuje autoritet oca, a nema kvalitetan kontakt sa majkom zasnovan na poverenju i bliskosti, što i sama majka prepoznaje. U poslednje vreme deca borave kod oca (više od dve godine), a ređe viđaju majku. Deca su izrazila želju da nastave da žive sa ocem ali da viđaju majku, s tim što maloletna VV ne želi da prespava kod majke i kod nje je prisutan osećaj odbačenosti od strane majke, pri čemu njen stav utiče i na stav sestre i brata. U toku postupka uzeto je mišljenje maloletne VV (kada je imala 11 godina) i tada je izrazila želju da živi sa ocem. Razvojne potrebe dece su u većoj meri zadovoljene u porodici oca, gde borave u poznatom porodičnom okruženju (rođena i odrasla u toj porodičnoj kući) i otac o njima brine na adekvatan način uz pomoć svoje majke. Deca ne ostvaruju redovne kontakte sa majkom i to se negativno odražava na njihov razvoj i na razvoj njihovog ličnog i porodičnog identiteta. Stručno mišljenje Centra za socijalni rad dato u izveštaju od 03.02.2020. i 15.07.2020. godine je da je najpovoljnije po socijalni i psihički razvoj dece da budu poverena ocu, da se ne razdvajaju i da se razvijaju uz zadovoljen princip stalnosti i stabilnosti. Ocenjeno je da su data stručna mišljenja Organa starateljstva u toku ove parnice (koji je bio uključen u rešavanje porodičnih problema od prekida zajednice parničnih stranaka) različita, rezultat činjenice da su mišljenja data u različitim vremenskim periodima na osnovu aktuelnih porodičnih situacija u datom trenutku. Zato se po izjašnjenju Centara za socijalni rad, data mišljenja ne mogu usaglašavati imajući u vidu aktuelnu porodičnu situaciju i prilike. Nalazeći da roditeljska podobnost oba roditelja nije dovedena u pitanje, da je izvođenje dokaza veštačenjem od strane stručnog tima porodičnih terapeuta Klinike sa psihijatrijske bolesti dr Lazara Lazarević u Beogradu nepotrebno i vodilo bi odugovlačenju postupka, prihvaćeno je mišljenje Organa starateljstva dato na osnovu aktuelne porodične situacije.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su ceneći najbolji interes maloletne dece, roditeljski kapacitet stranaka, njihove porodične, stambene i materijalne prilike, te uzrast dece i njihov uzajamni odnos sa roditeljima odlučili da se maloletna deca povere ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava uz uređen model viđanja sa majkom, po predlogu organa starateljstva i uz obavezu tužilje da doprinosi njihovom izdržavanju sa po 5.000,00 dinara mesečno.

Prema članu 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta „Službeni list SFRJ“ - Međunarodni ugovori broj 15/90 i „Službeni list SRJ“ – Međunarodni ugovori broj 4/96 i 2/97) u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta bez obzira na to da li sprovode javni ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Države članice se obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preuzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere (stav 2.).

Ova obaveza preuzeta je članom 6. stav 1. Porodičnog zakona kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. U sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta i ako utvrdi da je u sporu za vršenje roditeljskog prava stranka dete koje je sposobno da formira svoje mišljenje, dužan je da dozvoli detetu da neposredno izrazi svoje mišljenje i da mišljenju deteta posveti dužnu pažnju u skladu sa godinama i zrelošću deteta, kao i da mišljenje deteta utvrdi na način i na mestu koje je u skladu sa njegovim godinama i zrelošću, osim ako bi to očigledno bilo u suprotnosti sa najboljim interesom deteta (član 266. stav 1. i 3. navedenog zakona). Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270.).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo i utvrdili najbolji interes maloletne dece odlučujući da otac samostalno vrši roditeljsko pravo, a da sa majkom održavaju redovne lične kontakte prema utvrđenom modelu predloženom u stručnom mišljenju organa starateljstva. Procena najboljeg interesa maloletne dece, utvrđena na osnovu stručnog mišljenja organa starateljstva koji je ocenjen u sklopu ostalih izvedenih dokaza, ne dovodi se u sumnju navodima revizije o postojanju dva suprotna stručna mišljenja organa starateljstva, jer je u postupku utvrđeno da su stručna mišljenja u ovoj parnici (koja traje od 24.08.2016. godine) data na osnovu porodičnih prilika i okolnosti prisutnih u različitim vremenskim periodima. Zato su neosnovani navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava i ukazivanje da je nakon izmene voditelja slučaja dato drugačije mišljenje Centra za socijalni rad, a što je sve bilo predmet pravilne ocene nižestepenih sudova.

Stručno mišljenje prihvaćeno od strane nižestepenih sudova, dato je na osnovu aktuelne porodične situacije i porodičnih prilika parničnih stranaka, izražene želje maloletne dece, te činjenice da roditeljska podobnost oba roditelja nije dovedena u pitanje, kao i da nisu uočeni elementi koji bi ukazivali da otac otuđuje decu od majke ili na drugi način zloupotrebljava roditeljsko pravo. Istražno načelo u postupcima u vezi sa porodičnim odnosima iz člana 205. Porodičnog zakona, ne obavezuje sud da u svakom slučaju izvede dokaz veštačenjem. Odluku o tome donosi sud, a u ovom slučaju nižestepeni sudovi su ocenili da nije potrebno obaviti veštačenje, utvrđujući najbolji interes dece na osnovu stručnog mišljenja organa starateljstva i činjenica o uzajamnoj vezanosti dece, izraženom mišljenju u smislu člana 65. Porodičnog zakona, činjenici da otac brine o deci više od dve godine na adekvatan način uz pomoć svoje majke, u poznatom porodičnom okruženju čime je zadovoljen princip stalnosti i stabilnosti, što je sve neophodno za pravilan razvoj maloletne dece, kao i da roditeljske kompetencije oca nisu dovedene u sumnju.

Kriterijumi za određivanje izdržavanja propisani su članom 160. Porodičnog zakona, tako da se izdržavanje određuje prema potrebama poverioca i mogućnostima dužnika izdržavanja, pri čemu se vodi računa o minimalnoj sumi izdržavanja. Pravilno su u konkretnom slučaju utvrđene potrebe maloletne dece na osnovu njihovog uzrasta i osnovnih životnih potreba, dok su sa druge strane utvrđene mogućnosti majke kao dužnika izdržavanja. Utvrđenim doprinosom za izdržavanje dece od strane majke, uz doprinos oca čije su materijalne prilike pravilno utvrđene i koji se svakodnevno stara i vodi brigu o deci, ovaj sud nalazi da će potrebe dece biti na adekvatan način zadovoljene.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić