Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Mirjane Andrijašević, predsednika veća, Ivane Rađenović i Vladislave Milićević, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Aleksandar Bjelobaba, advokat u ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1025/22 od 29.09.2022. godine, u sednici održanoj 23.01.2025. godine, doneo je

R E Š E NJ E

USVAJA SE revizija tuženog, UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1025/22 od 29.09.2022. godine i presuda Višeg suda u Novom Sadu P 23/22 od 17.03.2022. godine u stavovima prvom, drugom, trećem i u usvajajućem delu stava četvrtog izreke i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje u tom delu.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 23/22 od 17.03.2022. godine, u stavu prvom i drugom izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužilje i obavezan tuženi da tužilji na ime naknade za eksproprijaciju gradskog građevinskog zemljišta i to katastarske parcele .. KO Veternik, ukupne površine 5 ari 04 m2, upisane u list nepokretnosti .., isplati iznos od 5.544,000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 17.03.2022. godine do isplate. Stavom trećim izreke, obavezana je tužilja da je dužna trpeti da se na osnovu ove presude izvrši zemljišnoknjižni katastarski prenos prava vlasništva na nepokretnosti i to katastarskoj parceli broj .., KO Veternik, ukupne površine od 5 ari 04 m2, upisane u list nepokretnosti .., kod nadležnog organa, sa njenog imena na ime tuženog. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 971.838,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate, dok je zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate na dosuđeni iznos troškova postupka za period počev od dana presuđenja 17.03.2022. godine pa do izvršnosti presude odbijen.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1025/22 od 29.09.2022. godine, stavom prvom izreke, odbijena je žalba tuženog i presuda Višeg suda u Novom Sadu P 23/22 od 17.03.2022. godine u delu kojim je usvojen tužbeni zahtev (stav prvi, drugi i treći izreke) i delu kojim je odlučeno o troškovima postupka (deo stava četvrtog izreke), potvrđena. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku - ZPP („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 18/20 i 10/23 – drugi zakon), Vrhovni sud je utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijski navod o bitnoj povredi postupka iz člana 374. stav 1. ZPP ne sadrži konkretizaciju procesnih odredaba koje drugostepeni sud nije primenio ili je pogrešno primenio, što takve revizijske navode čini neodređenim. Bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, na koju se posebno navodima revizije ukazuje, nije propisana kao revizijski razlog prema članu 407. stav 1. tačka 2. ZPP.

Prema utvrđenim činjenicama, tužilja AA upisana je kao vlasnik parcele broj .., ul. ..., koja je po načinu korišćenja njiva 2. klase, a po vrsti zemljište u građevinskom području, ukupne površine 5 ari 04 m2. Sada pok. BB, otac tužilje (čiji je ona zakonski naslednik), je parcelu broj .. KO Veternik, kupio pre oko 40 godina i istu je koristio celom površinom sve do pre 20 godina, kada je deo parcele korišćen za izgradnju asfaltnog puta ul. ... . Deoba parcele broj .. površine 59 do 62 m2 je rađena 1998. godine, tako da su nastale nove parcele broj .. i .. KO Veternik. Nakon što je izvršena navedena preparcelacija BB je prodavao novoformirane parcele, osim parcele .. . Detaljnim urbanističkim planom „Adice“ („Službeni list Novog Sada“ broj 13/95) je osnovnoj katastarskoj parceli broj .. utvrdio namenu delom za porodično stanovanje, a delom za javno saobraćajnu površinu – regulaciju ulice. Regulacionim planom „Adice“ u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 15/2002), katastarska parcela broj .. se prvi put pojavljuje kao samostalna parcela i utvrđena joj je namena javna saboraćajna površine – deo regulacije ul. ... . Planom detaljne regulacije Adice u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 5/2008) i kasnije donetim planovima koje prvostepeni sud detaljno utvrđuje nastavljen je kontinuitet planiranja parcele broj .. za javnu saobraćajnu površinu – deo regulacije ul. ... . Parcela broj .. se većim delom nalazi u sastavu ul. ..., a u jednom delu je ograđena i koristi se kao dvorište. Ulica je asfaltirana i infrastrukturno opremljena uličnim elektroenergetskim instalacijama sa uličnom rasvetom. Tržišna vrednost 1 m2 predmetne parcele broj .. iznosi 11.000,00 dinara po m2. Postupak eksproprijacije nije vođen, a tužilji niti njenom pravnom prethodniku nije isplaćena naknada od strane tuženog za faktički im oduzeto zemljište.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev nalazeći da je tužilja formalni titular prava svojine na predmetnim parcelama i kao vlasnik je upisana u javnim knjigama, međutim, ona to svoje pravo na može da koristi u punom obimu u smislu člana 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa. Parcele su tržišno nekonkurentne, jer ne postoji interes kupaca da kupuju zemljište koje je predviđeno za javne namene, niti je ekonomski opravdano da se bilo šta radi na predmetnim parcelama, pošto tuženi može da uzurpira imovinu tužilje sa pozivom na donete planske akte. Ograničenje prava svojine je posledica nečinjenja nadležnih organa tuženog u realizaciji donetih planskih akata i mešanje javne vlasti u pravo tužilje na mirno uživanje imovine, što je suprotno članu 1. Protokola 1. uz Evropsku Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, čime je narušena pravična ravnoteža između opšteg interesa i zaštite prava na mirno uživanje imovine, pošto tužilja usled izostanka bilo kakve naknade, nesigurnosti svog položaja i nepostojanja delotvornih pravnih sredstava trpi prekomerni teret.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava, zbog čega činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno.

Prema članu 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa vlasnik ima pravo da svoju stvar drži, da je koristi i da njome raspolaže, u granicama određenim zakonom. Vlasnik ostvaruje pravo svojine u skladu sa prirodom i namerom stvari (član 4. stav 1.).

U članu 58. Ustava Republike Srbije, jemči se mirno uživanje imovine i drugih imovinskih prav stečenih na osnovu zakona. Pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Zakonom se može ograničiti način korišćenja imovine.

Prema članu 1. Protokola 1. uz Evropsku Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza i drugih dažbina ili kazni.

U konkretnom slučaju tužiljino zemljište delom je ušlo u sastav ulice, koja je infrastrukturno opremljena i privedena urbanističkoj nameni na osnovu Plana generalne i Plana detaljne regulacije prostora u kome se nalaze, pa im je tako promenjena namena, budući da je to zemljište postalo dobro u opštoj upotrebi koje može da koristi neograničeni broj ljudi, a kojim upravlja i koje održava tuženi kao jedinica lokalne samouprave, preko svojih organa i javnih preduzeća, čiji je osnivač tuženi. Tako je izvršena takozvana faktička eksprorpijacija, koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interesu, i ako ne postoji rešenje o eksproprijaciji zemljišta, odnosno o njegovom izuzimanju iz poseda vlasnika. Tuženi je obveznik isplate tužilji naknade za na taj način oduzeti deo parcele, pošto se delovi parcele koriste kao ulice, dobra u opštoj upotrebi – javnoj svojini, a visina naknade koja tužilji pripada, u smislu odredbe člana 1. Protokola 1 Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije pravilno je određena prema tržišnoj vrednosti zemljišta koje je ušlo u sastav formiranih ulica, ali samo onog dela koji je priveden nameni.

U konkretnom slučaju tužilja je delimično lišena svoje imovine i ovlašćenja koja čine sadržinu prava svojine jer je deo parcele planirane za javne namene, javnoj nameni i priveden, a delimično nije jer donetim planskim aktom nije sprečena da deo predmetne parcele drži, delimično koristi i njom raspolaže u granicama određenim zakonom, u skladu sa prirodom i namerom stvari.

Zbog pogrešne primene materijanog prava sudovi su propustili da utvrde odlučne činjenice za pravilnu primenu materijalnog prava i to koji deo parcele tužilje je priveden planiranoj nameni, a koji deo se koristi kao ograđeno dvorište.

Postojanje planskog akta kojim je predviđeno da će na tužiljinom zemljištu biti izgrađeni objekti javne namene je tek uslov da se utvrdi javni interes za eksproprijaciju, a usvajanje planskog akta ne znači da će nužno i doći do njegove realizcije. Pravo države i jedinice lokalne samouprave da planskim aktima vrše urbanističko planiranje naročito u većim gradovima nije upitno sa stanovišta zakona i vrši se u opštem interesu. Međutim, sa stanovišta odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije i člana 1. Protokola 1. uz Evropsku Konvenciju kao i u svetlu stavova izraženih u presudama Evropskog suda za ljudska prava nesprovođenje planskih akata u dugom vremenskom periodu može povrediti pravo vlasnika i imovine obuhvaćene planskim aktom na mirno uživanje i bez oduzimanja. Povreda prava na mirno uživanje imovine u takvoj situaciji proizlazi iz smanjene mogućnosti raspolaganja imovinom u dugogodišnjem vremenskom periodu što ima za posledicu nesigurnost vlasnika u pogledu toga šta će biti sa njegovom imovinom, te trpi prekomeran teret usled izostanka bilo kakve naknade i nepostojanja delotvornog pravnog sredstva.

Sledom izloženog, po oceni Vrhovnog suda tužilji se ne može dosuditi naknada u visini tržišne vrednosti za deo njene nepokretnosti koji nije priveden planiranoj nameni, jer takva naknada se dosuđuje vlasniku koji je lišen svoje imovine, što ovde nije slučaj, s ozbirom da planski akti nisu sprovedeni i zemljište nije faktički privedeno planskoj nameni u celosti bez sprovođenja odgovarajućeg upravnog postupka. Planski akt koji nije faktički sproveden ne može biti ni osnov za sticanje prava svojine tuženog.

Da li je tužilji kao vlasniku u takvoj situaciji povređeno pravo na mirno uživanje imovine i da li joj za to pripada pravo na naknadu i u kom obimu i visini, procenjuje se u zavisnosti od okolnosti konkretnog slučaja, a naročito imajući u vidu prirodu i namenu stvari, način na koji je zemljište korišćeno do donošenja planskog akta, a na koji način je nakon donošenja planskih akata i u kojoj meri takav način korišćenja uskraćen ili ograničen. Ove činjenice kao i visinu naknade zbog eventualnog ograničenja prava svojine na mirno uživanje imovine dokazuje tužilja u skadu sa pravilom iz člana 231. stav 1. ZPP.

U postupku je izostalo utvrđenje navedenih činjenica, zbog čega je Vrhovni sud ukinuo nižestepene odluke u usvajajućem delu tužbenog zahteva i odluci o troškovima postupka i predmet vratio prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

U ponovljenom postupku prvostepeni sud je u obavezi da razjasni koja površina parcele je privedena javnoj nameni, a koja ne, da li tužilac ima posed na delu parcele koji nije priveden nameni, da li je planska promena namene i ako jeste na koji način uticala na faktičku promenu načina korišćenja parcele kada je deo parcele priveden planiranoj nameni.

Pošto utvrdi navedene činjenice, prvostepeni sud će biti u prilici da izvede zaključak o ograničenjima svojinskih ovlašćenja tužilje i visini novčane nakanade koja mu pripada kao posledica postojanja planskih akata.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković