Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Božidara Vujičića, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Dragane Marinković, članova veća, u parnici tužioca Fondacije ''AA'', Humanitarna organizacija za ..., koga zastupa punomoćnik Slaviša Nikolić, advokat iz ..., protiv tuženih BB iz ..., VV iz ... i GG iz ..., čiji je punomoćnik Milan Drobac, advokat iz ..., radi pobijanja pravnih radnji dužnika, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 5382/18 od 04.12.2018. godine, u sednici veća od 20.02.2020. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Osnovnog suda u Užicu P 1220/17 (13) od 08.08.2018. godine u stavu I i III izreke i presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 5382/18 od 04.12.2018. godine, pa se predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Užicu P 1220/17 (13) od 08.08.2018. godine, u stavu I izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca prema tuženima kojim je traženo da se utvrdi da ugovor o poklonu overen pred Osnovnim sudom u Užicu Ov 498/2013 od 12.04.2013. godine kojim su DD i ĐĐ svoje nekretnine navedene u izreci presude poklonili EE, pravnom prethodniku tuženih, ne proizvodi pravno dejstvo prema tužiocu kao poveriocu i da su tužene dužne trpeti da se tužilac naplati iz njihove imovine i to nepokretnosti koje su navedene u izreci presude do visine tužiočevih potraživanja utvrđenih presudom Višeg suda u Užicu P 21/11 od 12.11.2011. godine u iznosu od 893.785,50 US dolara sa domicilnom kamatom počev od 23.03.2009. godine do isplate u dinarskoj protivvrednosti po srednjem kursu NBS na dan isplate kao neosnovan. Stavom II izreke utvrđeno je da je tužba tužioca protiv tuženih radi utvrđenja ništavosti testamenta povučena. Stavom III izreke, tužilac je obavezan da tuženima na ime troškova postupka isplati 605.503,05 dinara u roku od 15 dana po prijemu presude.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 5382/18 od 04.12.2018. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca, a presuda Osnovnog suda u Užicu P 1220/17 (13) od 08.08.2018. godine potvrđena u stavu I i III izreke.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11, 55/14 i 87/18), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužioca osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju koje je utvrdio prvostepeni sud, a drugostepeni isto prihvatio, tužilac je protiv tuženih podneo tužbu za pobijanje besplatnih raspolaganja insolventnih dužnika, označenih tuženih, zato što smatra da su tuženi kao dužnici znali da mu besplatnim raspolaganjem (ugovorom o poklonu) nanose štetu kao poveriocu zbog čega je tužilac tražio da se prema tuženima utvrdi da sporni ugovor o poklonu ne proizvodi pravno dejstvo u cilju namirenja svog potraživanja koje je utvrđeno pravnosnažnom presudom Višeg suda u Užicu P 21/11 od 12.11.2011. godine u iznosu od 893.785 US dolara sa domicilnom kamatom. Na osnovu izvedenih dokaza sud je utvrdio da je na osnovu testamenta izvršena promena nosioca prava na predmetnim parcelama, a ne na osnovu spornog ugovora o poklonu koji nije ni dostavljen službi za katastar nepokretnosti za upis prava svojine, a da je pre tog ugovora zaključen ugovor o promeni osnivača, direktora i prenosu osnivačkog uloga Preduzeća za proizvodnju, trgovinu i usluge ''ŽŽ'' DOO koji je overen pod Ov 7196/2012 od 18.09.2012. godine po kome su iste parcele koje su predmet ugovora o poklonu bile unete u imovinu preduzeća i tako je uvećan osnovni kapital preduzeća. S obzirom da je pravnosnažnom presudom Višeg suda u Užicu P 1/15 od 20.03.2015. godine usvojen tužbeni zahtev tužioca za pobijanje dužnikovih pravnih radnji – ugovora o promeni osnivača, direktora i prenosu osnivačkog uloga preduzeća kojim su u imovinu preduzeća unete iste nepokretnosti, to po zaključku nižestepenih sudova tužilac i nema pravni interes da u ovoj parnici utvrđuje da ugovor o poklonu ne proizvodi pravno dejstvo, s obzirom da je u pitanju bila imovina preduzeća. Osim toga, tužilac je u ovoj parnici bio dužan da dokaže da su tuženici insolventni, odnosno da nemaju sredstava za namirenje potraživanja tužioca upravo zbog toga što su spornim ugovorom otuđili imovinu, a u tom pravcu tužilac nije pružio odgovarajuće dokaze. Zbog svega toga, tužbeni zahtev tužioca je odbijen kao neosnovan.

Ovakvi zaključci nižestepenih sudova se ne mogu prihvatiti kao pravilni jer je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo neutvrđeno, a što se osnovano ističe u reviziji.

Iz spisa predmeta proizilazi da su pravnosnažnom presudom Višeg suda u Užicu P 21/11 od 01.12.2011. godine obavezani tuženi DD i ĐĐ, obojica iz ..., da solidarno na ime duga isplate tužiocu Fond ''AA'' u ... 935.155,50 US dolara sa kamatom. DD i ĐĐ su bili osnivači preduzeća ''ŽŽ'' DOO, pa su doneli odluku o povećanju osnovnog kapitala društva tako što će u isto uneti svoju nepokretnu imovinu (novčanu protivvrednost) i to kp. 109, 1059/1, 111/1, 132/1, 135/1 i 1/2 idealnu od kp. 123 sve KO .... U skladu sa tom odlukom oni su sa BB1, VV i GG zaključili ugovor o promeni osnivača, direktora i prenosu osnivačkog uloga Preduzeća za proizvodnju, trgovinu i usluge ''ŽŽ'' DOO ... i isti su overili pod Ov 7196/2012, dana 18.09.2011. godine, kod Osnovnog suda u Užicu, a ugovor su dostavili i Agenciji za privredne registre. Po tom ugovoru, osim što je konstatovano unošenje nenovčanog kapitala u vidu pomenutih nepokretnosti, izvršena je i promena osnivača utoliko što su umesto DD i ĐĐ, osnivači postali BB1, VV i GG. Ovaj ugovor nije dostavljen Službi za katastar nepokretnosti radi knjiženja. Posle ovog ugovora između DD i ĐĐ, kao poklonodavaca i njihovog oca EE, kao poklonoprimca zaključen je ugovor o poklonu kojim su na poklonoprimca prenete iste nepokretnosti koje su bile predmet i prethodnog ugovora o promeni osnivača, direktora i prenosa osnivačkog uloga u preduzeću, a i ovaj ugovor je overen kod Osnovnog suda u Užicu 12.04.2013. godine pod Ov 498/2013. Po ovom ugovoru izvršena je promena evidencije u kat. operatu utoliko što je kao vlasnik evidentiran EE. Fondacija ''AA'' pokreće postupak izvršenja radi naplate novčanog potraživanja po ranije pomenutoj presudi, ali od ukupnog potraživanja realizuje prodajom nepokretnosti – stana DD i ĐĐ 41.370 US dolara tako da ostaje dug od 893.785,50 US dolara. Pošto se u postupku izvršenja konstatuje da dužnici DD i ĐĐ ne poseduju drugu nepokretnu imovinu, Fondacija ''AA'' podnosi tužbu protiv EE, kao vlasnika nepokretnosti po ugovoru o poklonu i BB1, VV i GG kao novih osnivača preduzeća ''ŽŽ''. Tom tužbom tužilac traži da se pobiju pravne radnje dužnika – DD i ĐĐ i to ugovor o poklonu koji su oni zaključili sa ocem, a takođe i ugovor o promeni osnivača preduzeća. Viši sud u Užicu, kome je dostavljena tužba razdvaja postupke u odnosu na dva pomenuta tužbena zahteva utoliko što nastavlja da sudi po tužbi Fondacije ''AA'' protiv tuženih BB1, VV i GG u odnosu na ugovor o prenosu osnivačkog uloga, s tim što je u postupku tužilac precizirao tužbeni zahtev utoliko što traži da se utvrdi da ugovor o promeni direktora osnivača i prenosa osnivačkog uloga u preduzeću ŽŽ'' sa DD i ĐĐ na BB1, VV i GG ne proizvodi pravno dejstvo samo u delu kojim je izvršen prenos osnivačkih uloga (dakle ne odnosi se i na konstataciju o unosu imovine – povećanju kapitala preduzeća, a što su nižestepeni sudovi zanemarili). U odnosu na ovaj tužbeni zahtev Viši sud u Užicu je pravnosnažnom presudom P 1/15 od 20.03.2015. godine usvojio tužbeni zahtev i utvrdio da ugovor o promeni osnivača, direktora i prenosa osnivačkog uloga ne proizvodi pravno dejstvo u odnosu na tužioca u delu u kome su ranije osnivači preneli svoje osnivačke uloge na nove osnivače i to do visine tužiočevih potraživanja koje je utvrđeno pravnosnažnom presudom P 21/11 od 12.11.2011. godine Višeg suda u Užicu, odnosno za preostali iznos od 893.785,50 US dolara, a što će se naplatiti iz osnivačkih uloga tuženih u privredno društvo ''ŽŽ''. U međuvremenu je preminuo EE, a njega su na osnovu testamenta nasledile BB1, VV i GG, sve kćerke DD. To nasleđe se odnosi i na nepokretnosti koje su predmet ugovora o poklonu i ugovora o promeni osnivača. Osnovni sud u Užicu vodi postupak u odnosu na zahtev da se utvrdi da ugovor o poklonu koji su zaključili DD i ĐĐ sa EE kao poklonoprimcem ne proizvodi pravno dejstvo, te da se tužilac može namiriti iz imovine koja je predmet tog ugovora s tim što je tužba usmerena prema tuženima BB1, kasnije BB, VV i GG koje su pravne sledbenice EE kao prvobitno tuženog u tom delu, a što je u skladu sa odredbom člana 283. stav 2. ZOO, koja se odnosi na pobijanje dužnikovih pravnih radnji odnosno na legitimaciju u toj parnici. U odnosu na taj zahtev prvostepeni i drugostepeni sud su doneli odluke, kako je ranije navedeno, s tim što je drugostepena i predmet odlučivanja o ovoj reviziji.

Odredbom člana 280. ZOO je propisano da svaki poverilac čije je potraživanje dospelo za isplatu i bez obzira kad je nastalo može pobijati pravnu radnju svog dužnika koja je preduzeta na štetu poverioca. Smatra se da je pravna radnja preduzeta na štetu poverioca ako usled njenog izvršenja dužnik nema dovoljno sredstava za ispunjenje poveriočevog potraživanja. Članom 281. stav 3. istog zakona je propisano da kod besplatnih raspolaganja i sa njima izjednačenih pravnih radnji, smatra se da je dužnik znao da preduzetim raspolaganjem nanosi štetu poveriocima i za pobijanje tih radnji ne zahteva se da je trećem licu to bilo poznato ili moglo biti poznato. U konkretnom slučaju, postoji potraživanje tužioca Fondacija ''AA'' prema DD i ĐĐ. Sporni ugovor o poklonu dužnici – DD i ĐĐ su zaključili sa svojim ocem, te se radi o besplatnom raspolaganju i o situaciji iz člana 281. stav 2. ZOO gde je pretpostavka i da poklonoprimac – treće lice je znao da se predmetnom radnjom nanosi šteta poveriocima. U toku postupka po tužbi za pobijanje ugovora o promeni osnivača, a takođe i kroz postupak izvršenja nesumnjivo je utvrđeno da DD i ĐĐ nemaju sredstava iz kojih bi se tužilac namirio sa svojim potraživanjem. Iz navedenog proizilazi da su u konkretnom slučaju prisutni svi zakonom propisani uslovi za pobijanje sporne pravne radnje dužnika. Pri tome, kako to revizija osnovano navodi, nije od značaja okolnost da li tužene u ovoj parnici (BB1, VV i GG) imaju sredstava jer one nisu dužnici već su to DD i ĐĐ. Otuda tužilac u parnici i nije bio dužan da dokazuje da su tužene insolventne. Kada se radi o pravnom interesu tužioca nižestepeni sudovi su propustili da ocene i okolnost da nije ugovor o prenosu osnivačkih prava u celini bez pravne važnosti. Postoji odluka kojom su ranije osnivači povećali imovinu društva unošenjem novčane protivvrednosti nepokretnosti. Ta odluka nije dostavljena službi za katastar nepokretnosti. Sa druge strane, nakon tog ugovora odnosno odluke o povećanju kapitala, zaključen je ugovor o poklonu između sinova i oca, taj ugovor je dostavljen katastru i vršeno je knjiženje na poklonoprimca usled čega je ista imovina kasnije bila predmet raspravljanja njegove zaostavštine i njegovog testamentalnog raspolaganja prethodno. Sudovi su morali pre nego što se upuste u pitanje pravnog interesa da ocene koji je od navedenih ugovora proizveo pravno dejstvo (jači pravni osnov – član 41. stav 2. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa).

Sve napred navedeno dokazuje da se za sada ne može prihvatiti zaključak nižestepenih sudova ni kada se radi o nepostojanju pravnog interesa za podnošenje tužbe, a posebno kada se radi o insolventnosti dužnika jer ove činjenice nisu praktično u postupku ni utvrđivane. Sve su to razlozi zbog kojih su nižestepene odluke morale biti ukinute na osnovu člana 416. stav 1. ZPP.

U ponovnom postupku, prvostepeni sud će imati u vidu sve što je napred navedeno, pa će pravilnom primenom materijalnog prava upotpuniti činjenično stanje i nakon toga doneti na zakonu zasnovanu odluku.

Predsednik veća-sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić