U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Mirjane Andrijašević, predsednika veća, Ivane Rađenović i Vladislave Milićević, članova veća, u parnici tužilaca AA i BB, oboje iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Branislav Herceg, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 72/23 od 18.01.2023. godine, u sednici održanoj 07.11.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 72/23 od 18.01.2023. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 234/20 od 29.11.2022. godine, obavezan je tuženi da tužiocima isplati ukupno 101.176.184,45 dinara i to tužilji AA 50.588.093,22 dinara i tužiocu BB 50.588.093,22 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 29.11.2022. godine do konačne isplate, kao i da im nadoknadi troškove parničnog postupka od 981.083,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do konačne isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 72/23 od 18.01.2023. godine, odbijena je žalba tuženog, potvrđena prvostepena presuda i odbijen zahtev tuženog za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu pravnosnažnu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku - ZPP („Službeni glasnik RS“, 72/11...10/23) i našao da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a na druge bitne povrede postupka se revizijom ne ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, u listu nepokretnosti br. ... KO ... upisana je parcela broj ... površine 8387 m2 - zemljište pod objektom (put) u ulici ... u Veterniku kao isključiva svojina tuženog Grada Novog Sada. Predmetna parcela predstavlja izgrađeno građevinsko zemljište – javnu površinu ulice ..., obuhvaćena je Planom generalne regulacije naseljnog mesta Veternik („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 27/15), kolovoz je asfaltiran i ulica je u celosti komunalno opremljena. U postupku obnove zemljišnih knjiga za Veternik tokom 1984/85. godine predmetna parcela broj ... (koja odgovara parceli starog katastarskog broja 4664/47) KO ... je upisana kao svojina Grada Novog Sada, ali RGZ ne poseduje ispravu na osnovu koje je izvršen ovaj upis. Pre obnove zemljišnih knjiga, u zemljišno-knjižom ulošku broj ... KO ..., u listu A je pod rednim brojem 14. bila upisana parcela 4664/47 kao njiva površine 8215 m2. U B listu je bio izvršen upis prava vlasništva u korist pravnog prethodnika tužilaca, njihovog dede VV. Ovaj upis je izvršen još 1939. godine na osnovu kupoprodajnog ugovora od 02.07.1935. godine. Parcela starog broja 4664/47 je nastala deobom osnovne parcele broj 4664/1 tokom 1973. godine i novonastale parcele je pravni prethodnik tužilaca otuđivao po osnovu prodaje u periodu od 1973. do 1976. godine. U ovom zemljišno- knjižnom ulošku (br. ... KO ...) je poslednji upis izvršen 1982. godine, kada je izvršena zabeležba pokretanja postupka za eksproprijaciju parcele broj 4664/47, ali nema upisa o donetom rešenju o eksproprijaciji. Tužioci su zakonski naslednici (unuci) ranijeg sopstvenika VV, a predmeta parcela nije bila predmet nasleđivanja u vođenim ostavniskim postupcima jer je pre toga bila upisana kao svojina tuženog. Tržišna vrednost predmetne parcele je utvrđena veštačenjem od strane sudskog veštaka građevisnke struke u iznosu od 12.316,03 dinara po m2, odnosno ukupno 101.176.186,45 dinara za celu parcelu.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom materijalnog prava iz članova 3, 4. i 8. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i člana 58. Ustava RS obavezali tuženog da plati tužiocima novčanu naknadu za zemljište cele katastarske parcele broj ... k.o. ... koje im je faktički oduzeto, bez dokaza da je prethodno sproveden postupak eksproprijacije i da je tužiocima, odnosno njihov pravnom porethodniku isplaćena pravična novčana naknada, niti je tuženi dokazao da je pravni prethodnik tužilaca bio učesnik komasacije i da mu je za uneto zemljište u komasacionu masu dato drugo odgovarajuće zemljište. Pravno stanovište sudova je da je još pravnom prethodniku tužilaca povređeno pravo na imovinu u postupku obnove zemljišnih knjiga u KO ... u periodu 1984-1985. godine, kada je tuženi automatski upisan kao vlasnik puta izgrađenog na predmetnoj parceli pravnog prethodnika tužilaca, u situaciji kada ne postoji nijedna isparava koja bi bila osnov za upis vlasništva tuženog. Na opisani način predmetna parcela je faktički oduzeta u javnom interesu, a potom i privedena javnoj nameni uz njen obuhvat planskim aktom tuženog (Planom generalne regulacije naseljenog mesta Veternik), te je na taj način postala javna svojina tuženog kao jedinice lokalne samouprave (kako je i upisana u javnoj evidneciji nepokretnosti), a da tužiocima ni njihovom pravnom prethodniku nikad od strane tuženog nije ništa isplaćeno po tom osnovu.

Po oceni Vrhovnog suda, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo.

Članom 1. stav 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine, te da niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Stavom 2. istog člana propisano je da prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima i da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

Odredbom člana 58. Ustava Republike Srbije, između ostalog, propisano je da se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1), da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne (stav 2). Saglasno navedenom, dozvoljeno oduzimanje prava svojine koje ne predstavlja povredu prava na imovinu postoji samo kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da je učinjeno u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može da bude niža od tržišne.

Odredbom člana 2. stav 6. Zakona o planiranju i izgradnji („Sl. glasnik RS“, br. 72/2009... 145/2014) koji je bio snazi u vreme usvajanja Plana generalne regulacije naseljenog mesta Veternik, propisano je da je površina javne namene prostor određen planskim dokumentom za uređenje ili izgradnju objekata javne namene ili javnih površina, za koje je predviđeno utvrđivanje javnog interesa u skladu sa posebnim zakonom (ulice, trgovi, parkovi i dr).

Odredbom člana 10. stav 2. Zakona o javnoj svojini („Službeni glasnik Republike Srbije“, br. 72/11, 88/2013, 105/2014) propisano je da se dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini, smatraju one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su, kao takve, određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi itd.), a stavom 7. istog člana, dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije, izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koji nisu deo autoputa ili državnog puta prvog i drugog reda) i trgova i javnih površina koji su u svojini jedinica lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

U konkretnom slučaju, iz utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi da postupak eksproprijacije u konkretnom slučaju nije sproveden i da ne postoji akt o oduzimanju zemljišta, zbog čega je došlo došlo do faktičke eksproprijacije, koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastruktura ili drugi objekti od javnog ili opšteg interesa iako ne postoji odluka o oduzimanju zemljišta, što dovodi do ugrožavanja i povrede subjektivnih građanskih prava fizičkih i pravnih lica na zemljištu i drugim nepokretnostima. Kroz institut faktičke eksproprijacije štite se vlasnici ili korisnici zemljišta u odnosu na opštinu ili grad i druge državne organe koji sami i preko trećih lica organizuju izgradnju javnih i drugih dobara na zemljištu koje nije formalno eksproprisano. Izgradnjom puta, sa potrebnom infrastrukturom ili bez nje, promenjen je karakter zemljišta preko kojeg prolazi ulica, jer se radi o javnom dobru o kojem vodi računa država preko svojih organa i javnih preduzeća. U situaciji kada je zemljište faktički privedeno nameni i nije moguć njegov povraćaj u državinu prethodnog vlasnika kojem nije omogućeno da ostvari pravičnu naknadu u upravnom postupku jer formalne eksproprijacije nije bilo, jedina mogućnost pravne zaštite je kroz institut faktičke eksproprijacije.

Predmetna parcela starog katastarskog broja 4664/47 koja je bila u vlasništvu pravnog prethodnika tužilaca prešla je u parcelu novog katastarskog broja ... (na način i u površinama kako se izjasnio veštak geodeta) tokom postupka obnove zemljišnih knjiga i premera građevinskog reona naseljenog mesta Veternik 1984/85. godine, kada je upisana u korist Grada Novog Sada bez ikakve isprave koja bi bila osnov za takav upis. Stoga je pravilan zaključak nižestepenih sudova da je predmetna parcela faktički oduzeta od pravnog prethodnika tužilaca bez dokazane od strane tužene bilo kakve naknade (naturalne ili novčane) po tom osnovu. Predmetna parcela predstavlja javnu površinu – ulicu i saobraćajnicu koju koristi neograničen broj lica za javni saobraćaj i u prirodi predstavljaju ulicu u naselju Veternik koja ima i svoj naziv (...) i komletno je infrastrukturno opremljena. Ona je kao ulica određena i planskim aktom jedinice lokalne samouprave i privedeno je toj nameni, pa ja kao takva postala sredstvo u javnoj svojini. Zbog toga jedinica lokalne samouprave ima obavezu da za zemljište, koje je faktiki izuzela iz vlasništva i poseda ranijeg sopstvenika, isplati odgovarajuću novčanu naknadu jer raniji sopstvenik, odnosno njegovi pravni prethodnici ne smeju da trpe štetne posledice zato što nadležni organ nije sproveo upravni postupak i doneo rešenje o eksproprijaciji koje bi bilo osnov za isplatu novčane naknade. Naime, na utvrđeni način pravnom prethodniku tužioca je povređeno pravo na imovinu i zato tužioci kao njegovi zakonski naslednici u krajnjem imaju pravo na naknadu faktički oduzete imovinu, u visini novčane naknade odmerene prema tržišnoj vrednosti nepokretnosti, a shodno članu 42. Zakona o eksproprijaciji.

Kako je utvrđeno da se predmetna katastarska parcela broj ... KO ... koristi kao ulica, tuženi je odgovoran i pasivno legitimisan u ovoj parnici na osnovu člana 10. stav 2. i 7. Zakona o javnoj svojini, jer su ulice javno dobro u opštoj upotrebi i u svojini su jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze (što u konkretnom slučaju odgovara i upisu u javnoj katastrskoj evideniciji o nepokretnostima i pravima na njima).

Revizijski sud je cenio i ostale navode revizije i našao da ne dovode u sumnju pravilnost i zakonitost pobijane presude u kojoj su za donetu odluku dati jasni, pravilni i potpuni razlozi.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je primenom člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković