Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, drugog, trećeg, četvrtog i petog stava izreke, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postpuka i pogrešne primene materijalnog prava.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji, na osnovu člana 403. stav 2. tačka 2. i člana 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da revizija tužilaca nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Bitna povreda odredaba parničnog postupka iz tačke 12. stava 2. navedenog člana nije zakonski razlog za reviziju u smislu člana 407. stav 1. tačka 2. ZPP, zbog čega nisu cenjeni navodi revidenta o njenom postojanju. Nisu osnovani njihovi navodi o bitnoj povredi odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP jer drugostepeni sud nije izmenio utvrđeno činjenično stanje ni u pogledu svojinskog režima na spornom zemljištu, niti vrste objekta koji se na njemu nalazi.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, otac tužilaca (umro ...1990. godine) kupio je od sada takođe pokojnog GG deo parcele .. KO ... u površini od 30 ari. O tom pravnom poslu sačinjena je priznanica od 08.04.1968. godine u kojoj je konstatovano da je isplaćen veći deo ugovorene cene. Otac tužilaca je odmah stupio u posed kupljenog zemljišta, koje je pripojio svojoj parceli .. u istoj katastarskoj opštini i ogradio. Sporna parcela površine 3070m2 nastala je tokom 1976. godine, deobom parcele .. u površini od 8681m2, koja je 1965. godine, prilikom obnove zemljišnih knjiga bila upisana kao društvena svojina sa pravom korišćenja ĐĐ, prenetog naknadno na GG po rešenju o nasleđivanju O 174/74 od 20.03.1974. godine. Parcela .. KO ... bila je predmet i ugovora o doživotnom izdržavanju koji je sada pokojni GG zaključio 08.06.1970. godine sa davaocem izdržavanja EE, majkom tužene. Tužioci su na kupljenom zemljištu tokom 1975. godine bez građevinske dozvole izgradili pomoćni objekat - garažu, koji se sada nalazi u postupku legalizacije. Tužena je u katastru nepokretnosti upisana kao vlasnica parcele .. KO ... površine 3033m2.

Na tako utvrđeno činjenično stanje, drugostepeni sud je u ovom sporu pravilno primenio materijalno pravo.

Odredbom člana 20. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa propisano je da se pravo svojine stiče po samom zakonu, na osnovu pravnog posla i nasleđivanjem. Prema odredbama tog zakona, pravo svojine po samom zakonu stiče se i građenjem na tuđem zemljištu (član 21. u vezi članova 24-26), odnosno održajem (član 21. u vezi članova 28. i 30); pravo svojine na nepokretnosti na osnovu pravnog posla stiče se upisom u javnu knjigu ili drugi odgovarajući način (član 33), a nasleđivanjem u trenutku otvaranja nasleđa na imovini umrlog, ako zakonom nije drukčije određeno (član 36).

Tužioci su zakonski naslednici svog oca koji je kupio deo parcele .. KO ..., ali na osnovu tog pravnog posla nije mogao steći pravo svojine. Promet dela označene parcele izvršen je 08.04.1968. godine, nakon stupanja na snagu Zakona o određivanju građevinskog zemljišta u gradoima i naseljima gradskog karaktera („Službeni list SFRJ“ broj 5/68). Prema odredbama tog zakona, raniji sopstvenik neizgrađenog građevinskog zemljišta ima pravo da koristi to zemljište do dana kada je, na osnovu odluke nadležnog organa, dužan predati ga korisniku (član 3. stav 1), kao i prvenstveno pravo korišćenja tog zemljišta u površini koja je potrebna za izgradnju zgrade na koju po zakonu može imati pravo svojine i za redovnu u potrebu te zgrade, ako se na osnovu detaljnog urganističkog plana na tom zemljištu može podići takva zgrada (član 4. stav 1), a ta prava može preneti samo na bračnog druga, potomke, usvojenike, roditelje i usvojioce (član 5. stav 1). Saglasno članu 5. stav 4. navedenog zakona, odredba stava 1. tog člana primenjuje se i na ranije sopstvenike zemljišta koja su nacionalizovana do dana stupanja na snagu tog zakona.

Sledstveno izloženom, pravni prethodnik tužilaca nije mogao na osnovu ugovora - priznanice od 08.04.1968. godine i izvršenja obaveza ugovarača u pretežnom delu, steći pravo svojine na delu parcele .. KO ..., neizgrađenog građevinskog zemljišta u društvenoj svojini na kojem je raniji sopstvenik imao pravo korišćenja u smislu članova 38. i 39. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta. Takav pravni posao je ništav u smislu navedenih odredbi Zakona o određivanju građevinskog zemljišta u gradovima i naseljima gradskog karaktera. Ništavost tog pravnog posla utvrđena je pravnosnažnom odlukom o protivtužbenom zahtevu, koju tužioci u tom delu nisu pobijali revizijom.

Iako je otac tužilaca odmah stupio u državinu dela kupljenog građevinskog zemljišta u društvenoj svojni, on do svoje smrti nije mogao steći pravo svojine održajem. Odredbom člana 29. Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima („Službeni list SFRJ“ broj 6/80), koji je stupio na snagu 01.09.1980. godine, izričito je propisano da se na stvari u društvenoj svojini pravo svojine ne može steći održajem. Označena odredba nema retroaktivno dejstvo, ali ni državina sada pokojnog oca tužilaca od 1968. godine do dana stupanja na snagu navedenog zakona nije mogla dovesti do sticanja prava svojine održajem, u smislu pravnog pravila građanskog prava iz paragrafa 929. Srpskog građanskog zakonika. Prema članu 4. stav 1. Zakona o nevažnosti pravnih propisa donetih pre 06.04.1941. godine i u toku neprijateljske okupacije („Službeni list FNRJ“ broj 86/46), pravna pravila sadržana u zakonima i drugim pravnim propisima koji su bili na snazi 06.04.1941. godine mogu se po tom zakonu primenjivati na odnose koji nisu uređeni prema važećim propisima, samo ukoliko nisu u suprotnosti sa Ustavom FNRJ, ustavima narodnih republika, zakonima i ostalim važećim propisima donetim od nadležnih organa nove države, kao i sa načelima ustavnog poretka FNRJ i njenih republika. Ustavnim propisima - Ustavom FNRJ iz 1946. godine, Ustavnim zakonom o osnovima društvenog i političkog uređenja FNRJ i saveznim organima vlasti iz 1953. godine, Ustavom SFRJ iz 1963. godine i Ustavom SFRJ iz 1974. godine društvena svojina predviđena je kao dominantni oblik svojine koji uživa posebnu zaštitu u pogledu njenog prelaza u privatnu svojinu, kako na osnovu pravnog posla, tako i po sili zakona. Zbog toga bi primena pravnih pravila o održaju iz Srpskog građanskog zakonika bila u suprotnosti sa ustavnim poretkom i pravnom prirodom društvene svojine.

Stoga, sporno zemljište nije moglo biti imovina sada pokojnog oca tužilaca, stečena pravnim poslom ili održajem, zbog čega tužioci pravo svojine na predmetnom zemljištu nisu mogli steći ni nasleđivanjem.

Odredba člana 29. Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima brisana je njegovim izmenama i dopunama koje su stupile na snagu 04.07.1996. godine, kojima je izmenjen i naziv zakona. Od tada se, protekom rokova iz člana 28. stav 2. i 4. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa, pravo svojine moglo sticati održajem i na nepokretnosti u društvenoj svojini. Tužioci, međutim nemaju zakonitu državinu jer takvu državinu nije imao ni njihov pravni prethodnik, s obzirom da je ugovor - priznanica od 08.04.1968. godine ništav pravni posao. Njihova državina nije bila savesna sve vreme potrebno za održaj u trajanju od 20 godina, računajući od dana stupanja na snagu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima.

Sticanje prava svojine građenjem na tuđem zemljištu uređeno je članovima 24, 25. i 26. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa. Jedna od pretpostavki za sticanje svojine građenjem na tuđem zemljištu je da na zemljištu na kojem se gradi drugi mora imati pravo svojine. Zato se navedene odredbe ne odnose na slučajeve gradnje na zemljištu u društvenoj svojini, jer je gradnja na takvom zemljištu određena posebnim propisima. Zato tužioci ne mogu ni po tom osnovu steći pravo svojine na spornom zemljištu i dužni su ga predati tužilji, shodno članu 37. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa. Postupak legalizacije objekta sagrađenog na spornoj parceli nije smetnja za izvršenje ove obaveze. Odredbom člana 10. stav 1. Zakona o ozakonjenju objekata („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 96/15 ... 62/23) propisano je da predmet ozakonjenja može biti objekat za koji vlasnik dostavi dokaz o odogvarajućem pravu na građevinskom zemljištu ili objektu, zavisno od toga koja vrsta radova, odnosno vrsta objekta je predmet ozakonjenja. Saglasno stavu 3. tog člana, kao odgovarajuće pravo u smislu tog zakona za objekat izgrađen na građevinskom zemljištu smatra se ugovor o prenosu prava korišćenja, odnosno kupovini zemljišta koji je zaključen i overen od strane nadležnog suda između tadašnjeg korisnika i podnosioca zahteva, kao i drugi ugovori kojima je vršeno raspolaganje zemljištem (ugovor o prenosu ili zameni nepokretnosti zaključen između tadašnjih korisnika zemljišta u odgovarajućoj formi koja je bila propisana za zaključenje te vrste ugovora u vreme zaključenja). Tužioci i njihov pravni prethodnik takav dokaz o pravu na zemljištu nemaju.

Iz navedenih razloga, po oceni Vrhovnog suda, nisu osnovani ni navodi revidenta o pogrešnoj primeni materijalnog prava, zbog čega je na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković