Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2203/23 od 18.08.2023. godine, stavom prvim izreke, žalba tuženog je delimično usvojena i delimično odbijena, pa je prvostepena presuda ukinuta u delu kojim je utvrđeno pravo javne svojine tuženog i odlučeno o troškovima parničnog postupka i u tom delu predmet je vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje (stavovi dva i jedanaest). Stavom drugim izreke, prvostepena presuda je potvrđena u preostalom usvajajućem delu.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa pozivom na odredbu člana 404. ZPP.

Vrhovni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje po posebnoj reviziji tuženog, radi ujednačavanja sudske prakse u smislu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20 i 10/23 – drugi zakon) pa je na osnovu člana 404. stav 2. tog zakona odlučio kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni sud je utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su suvlanici predmetnih parcela broj .., .. i .. sve upisane u listu nepokretnosti broj .. KO Novi Sad 3 i to sa udelima koji su bliže označeni u nižestepenim presudama. Planom detaljne regulacije Mali Beograd – Veliki Rit II u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 53/2016) parcela broj .. ukupne površine 181 m2, je u celini namenjena za javnu površinu – ulicu ..., dok su parcele .. površine 213 m2 i .. površine 1783 m2, delom predviđene za površine javne namene i to parcela .. u površini od 209 m2 kao deo ulice ..., a u preostalom delu za porodično stanovanje dok je parcela .. predviđena za javnu namenu planirana u površini od 1776 m2, kao deo ulice ... a u preostalom delu za porodično stanovanje. Prethodnim planom iz 2009. godine prvi put su formirane kao posebne parcele i tim planom su u celini bile planirane za javnu namenu. Navedene predmetne parcele su faktički privedene planiranoj javnoj nameni i to parcela .. u površini od 124 m2, deo parcele .. u površini od 1534 m2 i parcela .. je privedena nameni u površini od 163 m2. Delovi ovih parcela koji su planirani za javnu namenu, a faktički nisu privedeni toj nameni i predmet su ovog postupka, koriste se kao delovi dvorišta uz izgrađene objekte na susednim parcelama na kojima su imaoci prava treća lica u površinama i na način kako je to bliže utvrđeno u prvostepenoj presudi. Tužioci su u parnicama koji su vodili ishodovali pravnosnažne presude kojima je tuženi obavezan da im isplati naknadu za delove predmetnih parcela koji jesu faktički privredni planiranoj javnoj nameni u utvrđenim površinama srazmerno suvlasničkim udelima. U ovoj parnici tužioci traže naknadu za preostali deo parcela koji jeste planiran za javnu namenu ali nije faktički priveden toj nameni (razlika u površini koja je planirana za javnu namenu i površine koje je faktički privedena toj nameni), konkretno za 85 m2 parcele .., za 242 m2 parcele .. i za površinu od 18 m2 parcele .. svaki prema svom udelu u pravu na predmetnim parcelama. Veštačenjem je utvrđena tržišna vrednost predmetnih parcela u iznosu od 10.175,90 dinara po m2.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev za isplatu naknade tužiocima na ime faktičke eksproprijacije nalazeći da je tužiocima povređeno pravo na imovinu budući da su njihove parcele planskim aktima predviđene za javnu površinu ali da toj nameni nisu privredene u dužem vremenskom periodu, a sve na osnovu člana 58. Ustava Republike Srbije i člana 1. stav 1. Protokola 1. uz Evropski konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Isplatom naknade za takvo ograničenje prava svojine na nepokretnosti uspostavlja se pravična ravnoteža, jer vlasnik ne može da raspolaže imovinom bez obzira na to da li je zemljište već faktički u celini ili delimično privedeno nameni ili se još uvek nalazi u državini vlasnika ili trećih lica.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava zbog čega činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno.

Po članu 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa vlasnik ima pravo da svoju stvar drži, da je koristi i da njome raspolaže u granicama određenim zakonom. Vlasnik ostvaruje pravo svojine u skladu sa prirodom i namenom stvari (član 4. stav 1.).

U članu 58. Ustava Republike Srbije jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona. Pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona uz naknadu ne može biti niža od tržišne. Zakonom se može ograničiti način korišćenja imovine. Prema članu 1. Protokola 1. uz Evrpsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima utvrđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe međutim ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

Postojanje planskog akta kojim je predviđeno da će na zemljištu tužioca biti izgrađeni objekti javne namene tek je uslov da se utvrdi javni interes za eksproprijaciju, a usvajanje planskog akta ne znači da će nužno i doći do njegove realizacije. Pravo države i jedinice lokalne samouprave da planskim aktima vrše urbanističko planiranje naročito u većim gradovima nije upitno sa stanovišta zakona i vrši se u opštem interesu. Međutim, sa stanovišta odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije i člana 1. Protokola 1. uz Evrpsku konvenciju kao i svetlu stavova izraženim u presudama Evropskog suda za ljudska prava, nesprovođenje planskih akata u dugom vremenskom periodu može povrediti pravo vlasnika imovine obuhvaćene planskim aktom na njeno mirno uživanje i bez oduzimanja. Povreda prava na mirno uživanje imovine u takvoj situaciji proizilazi iz smanjene mogućnosti raspolaganja imovinom u dugogodišnjem vremenskom periodu što ima za posledicu nesigurnost vlasnika u pogledu toga šta će biti sa njegovom imovinom, te on trpi prekomerni teret usled izostanka bilo kakve naknade i nepostojanja delotvornog pravnog sredstva.

U konkretnom slučaju, tužioci su u parnicama koje su vodili ishodovali pravnosnažne presude kojima je tuženi obavezan da im isplati naknadu za delove predmetnih parcela koji jesu faktički privredni planiranoj javnoj nameni. U ovoj parnici tužioci traže naknadu za preostali deo parcela koji jeste planiran za javnu namenu ali nije faktički priveden toj nameni u utvrđenim površinama srazmerno suvlasničkim udelima. Sledom izloženog, po oceni Vrhovnog suda tužiocima se ne može dosuditi naknada u visini tržišne vrednosti njihove nepokretnosti u delovima koji nisu faktički privredni planiranoj javnoj nameni, jer se takva naknada dosuđuje vlasniku koji je lišen svoje imovine, a što ovde nije slučaj. Planski akti nisu sprovedeni i zemljište u navedenim delovima nije faktički privedeno planskoj nameni bez sprovođenja odgovarajućeg upravnog postupka, već naprotiv isti se nalaze i koriste se kao delovi dvorišta uz izgrađene objekte na susednim parcelama na kojima su imaoci prava treća lica. Dakle, delovi predmetnih parcela za koje se traži novčana naknada u ovoj parnici nisu faktički privedeni nameni prema planskoj dokumentaciji, niti su u državini tužilaca već u državini trećih lica uz objekte i susedne parcele na kojima se objekti nalaze. Zato se ne može prihvatiti kao pravilno stanovište nižestepenih sudova da je donošenjem planskih akata povređeno pravo tužilaca na mirno uživanje imovine, tako što su onemogućeni da predmetnim parcelama u navedenim površinama slobodno raspolažu. Naime, u konkretnom slučaju nije utvrđeno na koji način su tužioci koristili predmetno zemljište pre donošenja planskih akata i kada je isto i po kom osnovu prešlo u državinu trećih lica, odnosno da li su i kada tužioci ili njihovi pravni prethodnici raspolagali tim zemljištem. Prema iznetom potrebno je da prvostepeni sud utvrdi navedene bitne činjenice, bez obzira na činjenicu da je u daljem toku ovog postupka doneta pravnosnažna presuda kojom je utvrđeno pravo javne svojine tuženog, kako bi bio u mogućnosti da utvrdi da li je tužiocima povređeno pravo na mirno uživanje imovine, odnosno da li su donošenjem planskih akata onemogućeni da svoju stvar drže, da je koriste i da njome raspolažu u granicama određenim zakonom, budući da se prema utvrđenom činjeničnom stanju predmetno zemljište koristi kao deo dvorišta uz izgrađene objekte na susednim parcelama na kojima su imaoci prava treća lica.

Sledom navedenog, Vrhovni sud je na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučio kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković