Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, parnične stranke su blagovremeno izjavile revizije, tužilja (sa blagovremenom dopunom revizije) zbog pogrešne primene materijalnog prava, a tuženi zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi Grad Loznica je podneo odgovor na reviziju tužilje.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14), koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 2. tog zakona i utvrdio da revizije parničnih stranaka nisu osnovane.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a bitna povreda postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, na koju se navodima revizija tuženih posebno ukazuje, nije propisana kao revizijski razlog u smislu člana 407. stav 1. tačka 2. tog zakona.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnom prethodniku tužilje sada pok. BB i VV, rešenjem Sreske eksproprijacione komisije za Srez Jadarski u Loznici E 36/48 od 15.12.1948. godine, eksproprisana je u korist Sreskog ciglarsko-creparskog preduzeća „Partizan“ u Loznici cela parcela broj ... njiva zvana „...“ u površini od 1.58,29 ha. Ovo rešenje je poništeno i u ponovnom postupku novim rešenjem E 36/48 od 17.04.1951. godine, eksproprisan je u korist države FNRJ, za potrebe Sreskog ciglarsko-creparskog preduzeća „Partizan“ Loznica deo navedene parcele ..., sopstvenika BB i VV, u merama i granicama koje su opisane u tom rešenju u površini od oko 63 ara, s tim što će država FNRJ isplatiti sopstvenicima naknadu za eksproprisano zemljište i to prosečnu prometnu vrednost zemlje i jednog oraha u iznosu od tadašnjih 21.525 dinara. Nakon toga, rešenjem Narodnog odbora Sreza Jadarskog P 746/53 od 31.12.1952. godine, odobren je prenos prava svojine i upis ovog prenosa kod Katastarskog ureda na parceli ... zemlja zvana „...“ KO ..., kao dela zemlje Državnog poljoprivrednog dobra na ime BB i zemlje zvane „...“ (parcela ... KO ... u površini od 0.62,55 ha) na ime državne socijalističke svojine u državini gradskog Ciglarsko creparskog i građevinskog preduzeća „Partizan“ u Loznici. Tužiljin otac je na osnovu ovog rešenja trebalo da dobije drugo zemljište (kp.br....6/2 KO ...) za eksproprisani deo kp.br. ... KO ... u površini od 0.62,55 ha, ali je utvrđeno da nikada nije primio drugu parcelu u zamenu, niti kakvu novčanu naknadu, zbog čega se više puta zahtevom za obeštećenje obraćao opštinskim organima. Tužiljin otac je preminuo 01.06.1993. godine i rešenjem Petog opštinskog suda u Beogradu O 993/93 od ...1993. godine, na njegovoj zaostavštini za naslednika je oglašena tužilja. Tužilja nije dokazala da je naslednik rođake, sada pok. VV. U vreme donošenja navedenih rešenja o eksproprijaciji od 17.04.1951. godine (pravnosnažno 10.05.1951. godine) i rešenja P 746/53 od 31.12.1952. godine na katastarskoj parceli ... bili su upisani kao suvlasnici u PL ... KO ..., otac tužilje BB i VV sa udelima od po 1/2 dela. U toku 1956. godine kp.br. ... je podeljena na kp.br. ... površine 1.27,80 ha, koja je upisana u PL ... KO ... polje na ime „...“ i katastarske parcele broj ... koje su upisane na ime različitih fizičkih lica, s obzirom da je otac tužilje otuđio deo parcele u ukupnoj površini od 0.30,40 ha. Obnovom premera 1965. godine, navedene parcele dobijaju nove brojeve, tako da parcela ... postaje deo kp.br. ... i upisuje se u PL ... KO ..., na ime Društvena svojina – korisnik Građevinsko preduzeće „Zidar“. Zatim se formiraju podbrojevi te parcele i premerom 1989. godine, od tako parcelisanog zemljišta nastaju delovi novih parcela. Prema sadašnjem stanju u pitanju su parcele u državnoj svojini sa pravom korišćenja JP železnice Srbije, Društvo za proizvodnju, preradu i promet „Neli“, DOO „Sloga trend“, te gradski park, ulica i toplana, kao i šest parcela upisanih na fizička lica kao korisnike. Ranije oduzeta kp.br. ... nalazi se u KO Loznica – grad i eksproprisano je 0.62,55 ha (potpuna eksproprijacija), dok je ostatak zemljišta do površine od 1.26,16 ha faktički eksproprisan. Sadašnje parcele su u celini izgrađene i privedene nameni, a organi tuženog Grada Loznice i to Odeljenje za planiranje i izgradnju su u skladu sa Planom generalne regulacije za naseljeno mesto Loznica izdali informacije o lokaciji sa namenom izgradnje ranije eksproprisanog zemljišta koje je ušlo u sastav parcela čiji je vlasnik tužena Republika Srbija, a korisnik na pretežnom delu tuženi Grad Loznica. Radi se o komunalno opremljenom zemljištu koje nije moglo biti opremljeno da nije bilo saglasnosti nadležnih organa tuženog Grada Loznice. Po mišljenju Komisije poreske uprave Filijale Loznica, imajući u vidu lokaciju navedenog zemljišta, položaj parcela, prilaz, mesne i tržišne prilike kao i dosadašnje procene i pravnosnažna rešenja, tržišna vrednost eksproprisanog zemljišta iznosi 369.000,00 dinara po jednom aru, što za površinu od 1.26,16 ha iznosi 46.553.040,00 dinara. Veštačenjem je utvrđeno da vrednost zemljišta na predmetnoj lokaciji iznosi 490.000,00 dinara po jednom aru, što bi kao ukupno procenjena vrednost predmetnog zemljišta iznosilo 61.818.400,00 dinara. Tužilja je Agenciji za restituciju podnela zahtev za vraćanje oduzete imovine, odnosno obeštećenje za kp.br. ... KO ... .

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da predmetno potraživanje nije zastarelo i da tužilja ima pravo na naknadu za eksproprisano zemljište koje je sada izgrađeno građevinsko zemljište privedeno svrsi, pa u takvom stanju ne može biti vraćeno tužilji, odnosno predato u državinu i kao pravni sledbenik ranijeg sopstvenika ima pravo na naknadu srazmerno suvlasničkom udelu od 1/2, a prema procenjenoj vrednosti zemljišta od strane poreske uprave.

Drugostepeni sud je delimično prihvatio pravnu argumentaciju prvostepenog suda, nalazeći da tužilja nema pravo na isplatu naknade za ukupnu površinu oduzetog zemljišta, jer je deo od 62,55 ari eksproprisan i u postupku eksproprijacije utvrđena naknada, pa je otac tužilje propustio da traži izvršenje rešenja od 31.12.1952. godine, koje je postalo konačno i pravnosnažno, zbog čega je potraživanje u tom delu zastarelo po pravilima obligacionog prava, budući da je postojala izvršna isprava za ostvarenje prava na naknadu na ime eksproprisanog dela. Međutim, osnovano je potraživanje tužilje za naknadu u pogledu preostalog dela parcele u površini od 65,55 ari koliko je faktički oduzeto bez naknade i bez odluke nadležnog organa, pri čemu je visina naknade utvrđena na osnovu nalaza i mišljenja veštaka koje je dato prema mesnim i tržišnim prilikama za spornu nepokretnost i odgovara načelu da se naknada određuje u ravni tržišne vrednosti, prema stanju i cenama koje postoje u vreme obeštećenja. Naknada za faktički eksproprisanu površinu iznosi 30.972.500 dinara, što srazmerno suvlasničkom udelu pravnog prethodnika tužilje od 1/2 iznosi 15.486.250 dinara, na koji iznos tužilja ima pravo na zateznu kamatu u smislu člana 277. Zakona o obligacionim odnosima od dana donošenja prvostepene presude do isplate.

U konkretnom slučaju tužiljinom pravnom prethodniku i sada pok. VV je eksproprisan deo parcele ... KO ... rešenjem od 17.04.1951. godine, koje je postalo konačno i pravnosnažno, utvrđena je naknada za eksproprisano zemljište, a zatim je doneto rešenje kojim je odobrena razmena predajom drugog zemljišta (kp.br. ... u istoj površini). S obzirom da je zemljište eksproprisano primenom Osnovnog zakona o eksproprijaciji („Službeni list FNRJ“ broj 28/47, 12/57 i 53/62 i „Službeni list SFRJ“ broj 13/65, 5/68, 7/68 i 11/68) i da je tužilja podnela zahtev za vraćanje oduzete imovine Agenciji za restituciju (obeštećenje za kp.br. ... KO ...), to u parnici ne može ostvariti naknadu za taj deo zemljišta koje je eksproprisano primenom navedenog zakona. Naime, po članu 2. stav 1. tačka 29. Zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju, pravo na vraćanje imovine po odredbama ovog zakona može se ostvariti za imovinu oduzetu primenom, pored ostalih propisa i Osnovnog zakona o eksproprijaciji („Službeni list FNRJ“ broj 28/47, 12/57 i 53/62 i „Službeni list SFRJ“ broj 13/65, 5/68, 7/68 i 11/68). Bivši vlasnik ima pravo na vraćanje imovine, odnosno obeštećenje, u skladu sa ovim zakonom za imovinu oduzetu na osnovu propisa o eksproprijaciji koji su se primenjivali do 15. februara 1968. godine, ako bivšem vlasniku na ime naknade za eksproprisanu imovinu nije ustupljena druga nepokrtnost u svojinu, stanarsko pravo ili drugi oblik najšire pravne vlasti (član 6. stav 2. navedenog zakona). Zbog toga se u parničnom postupku ne može ostvariti pravo na naknadu u situaciji kada je imovina oduzeta na osnovu propisa o eksproprijaciji koji su se primenjivali do 15. februara 1968. godine (što je ovde slučaj) jer je Zakonom o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju propisan način ostvarenja povređenog subjektivnog prava.

Imajući u vidu navedeno neosnovani su revizijski navodi tužilje o pogrešnoj primeni materijalnog prava, a ostalim navodima se posredno ili neposredno osporava utvrđeno činjenično stanje što nije dozvoljen revizijski razlog u smislu člana 407. stav 2. ZPP.

Kod utvrđenih činjenica da je tužilja naslednik ranijeg suvlasnika spornog zemljišta, da je deo predmetne parcele oduzet bez odgovarajućeg postupka i odluke nadležnog organa, da raniji vlasnik nije obeštećen, to postoji obaveza tuženih da tužilji solidarno isplate naknadu za taj deo zemljišta. Takav stav je zasnovan na dugogodišnjoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u primeni člana 1. Protokola 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, s obzirom da se radi o zemljištu koje je de fakto privedeno nameni, pa bez obzira što zakon ne poznaje pojam faktičke eksproprijacije može se zaključiti da ona postoji uvek kada dođe do oduzimanja ili ograničenja prava svojine pojedinca od strane države koja to čini u javnom interesu ali bez odgovarjućeg postupka i donošenja formalne odluke o tome i bez isplate naknade. Pravo na naknadu u tom slučaju ne zastareva u skladu sa pravom na imovinu koje se jemči članom 58. Ustava Republike Srbije.

Pravilno je drugostepeni sud primenio materijalno pravo kada je utvrdio vrednost faktički eksproprisane nepokretnosti imajući u vidu da iz odredbe člana 42. stav 2. Zakona o eksproprijaciji proizilazi da naknada koju je procenila poreska uprava predstavlja najniži iznos naknade koji sud može odrediti, a sud u parničnom postupku može da izvede i druge dokaze koje stranke predlažu i da odredi veštačenje, ukoliko proceni da su od značaja za određivanje visine naknade. To znači da kada se radi o povredi prava iz člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju, ta povreda traje sve do trenutka uspostavljanja ravnoteže interesa, a to će nastupiti kada se vlasnik adekvatno obešteti u visini tržišne vrednosti zemljišta prema cenama u vreme donošenja sudske odluke.

Imajući u vidu izloženo, nisu osnovani revizijski navodi tuženih o pogrešnoj primeni materijalnog prava, zasnovani na stavu da nisu obveznici naknade jer ni jednom svojom radnjom nisu deposedirali pravnog prethodnika tužilje, budući da je tužena Republika Srbija titular prava svojine na zemljištu koje je faktički (bez pravnosnažnog rešenja o eksproprijaciji) pretvoreno u gradsko građevinsko zemljište i za takvu namenu predviđeno odgovarajućim planskim aktom organa tuženog Grada Loznice.

Pravilna je i odluka o troškovima postupka doneta shodnom primenom članova 153. stav 2. i 154. ZPP.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić