Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju stranke su zasnovale vanbračnu zajednicu u toku 2013. godine, nakon kraćeg perioda zabavljanja, a njihovo zajedničko maloletno dete VV rođena je ... godine. Brigu o detetu adekvatno su vodila oba roditelja, ali je majka prvenstveno i kontinuirano bila prisutna i usmerena na zadovoljavanje njenih osnovnih potreba uz aktivnu uključenost i ulogu šire porodice tužioca, a povremeno i tužene odnosno njenih roditelja. Vanbračna zajednica je prekinuta u oktobru 2020. godine i stranke su nalaze u novim emotivnim vezama. Tužilac rođen je ... godine u ..., po profesiji je ..., živi u ..., a u istoj zgradi živi i njegova sestra i njihovi roditelji u drugom stanu. U primarnoj porodici tužioca odnosi su bliski i podržavajući. Majka deteta je rođena ... godine, po profesiji je ... i živi sa ćerkom u stanu koji je dobila od svojih roditelja u ..., a sa roditeljima je u dobrim, podržavajućim odnosima, tako da joj majka često pomaže u čuvanju deteta. Maloletno dete je učenica ... razreda osnovne škole .... u ... . Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1727/2020 od 19.02.2021. godine, zajedničko dete povereno je majci na samostalno vršenje roditeljskog prava i određeno prebivalište deteta na adresi majke, a otac je obavezan da doprinosi njenom izdržavanju plaćanjem 300 evra u dinarskoj protivvrednosti po srednjem kursu NBS na dan isplate počev od dana presuđenja pa ubuduće dok za to postoje zakonski uslovi. Ovom presudom uređeni su i lični odnosi oca sa maloletnim detetom, tako da se odvijaju svakog drugog vikenta u mesecu od petka u 15.00 časova (nakon vrtića odnosno škole) pa do ponedeljka u 9,00 časova do polaska u vrtić odnosno u školu, jednom nedeljno od srede u 13.00 časova (nakon vrtića odnosno škole) pa do petka u 9.00 časova (do polaska u vrtić odnosno školu) i to u nedelji koja prethodi vikendu koje dete provodi kod oca, zatim polovinu zimskog raspusta, polovinu letnjeg raspusta od 01.07. do 15.07. i od 01.08. do 15.08, zatim polovinu svih drugih raspusta u toku školske godine koja će naizmenično provoditi kod oba roditelja, prvi deo tih raspusta kod oca a drugi deo kod majke, a državne i verske praznike i rođendan deteta naizmenično kod oba roditelja, rođendan oca će provoditi sa ocem, a rođendan majke sa majkom i to tako što će otac dolaziti po dete na adresu na kojoj dete živi sa majkom ili u vrtić ili u školu u terminima za održavanje ličnih kontakata i vraćati je na istu adresu po isteku tih termina. Ocenom nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad u Novom Sadu, utvrđeno je da roditelji imaju veoma lošu komunikaciju, da jedan drugom zameraju način na koji se sprovodi odluka o ostvarivanju ličnih kontakata deteta sa ocem. Maloletno dete pokazuje emotivnu vezanost za oba roditelja i vrlo je opterećena partnerskim odnosima roditelja i njihovim konfliktom, te se nalazi u sukobu lojalnosti. Po mišljenju organa starateljstva u najboljem interesu maloletnog deteta je zajedničko vršenje roditeljskog prava jer su roditelji podjednakih roditeljskih kompetencija, a dete je emotivno blisko i povezano sa oba roditelja, čime bi bila obezbeđena podjednaka dostupnost oba roditelja detetu, te sprečen rizik otuđenja deteta od jednog roditelja i tretiranje jednog od roditelja kao degradiranog što je uočeno kao potencijalni rizik za dete. Zajedničkim vršenjem roditeljskog prava došlo bi do balansa moći što znači da roditelj, s obzirom da imaju konflikt i partnerske viškove, neće iste moći da koriste u negativnom kontekstu za dete kako bi mogli da samostalno vrše roditeljsko pravo. Predloženo je da dete bude prijavljeno na majčinu adresu a da lične kontakte održava sa roditeljima tako što bi ravnopravno boravila kod oba roditelja. Nedelju dana kod majke (prva i treća nedelja u mesecu), nedelju dana kod oca (druga i četvrta nedelja u mesecu) na taj način što bi otac preuzimao devojčicu sa adrese majke svakog petka u 19.00 časova i vraćao majci sledeće petka u 19.00 časova na adresu majke. Zimski raspust dete bi provodilo jedne godine prvu polovinu kod majke a drugu polovinu kod oca, a naredne godine obrnuto (čime bi se regulisali novogodišnji i Božićni praznici). Letnji raspust dete bi provodilo dve nedelje kod jednog roditelja, dve nedelje kod drugog roditelja (prve dve nedelje raspusta kod majke, zatim druge dve nedelje kod oca i sve tako do završetka raspusta). Dan državnosti, Uskršnje praznike, 1. maj i Dan primirja u prvom svetskom ratu (11. novembar), kao i svoj rođendan dete bi provodilo naizmenično kod majke i kod oca (parnim godinama kod majke, a neparnim kod oca), dok bi krsne slave roditelja i njihove rođendane dete provodilo kod roditelja na ovoj slavi. Roditelji u konkretnom slučaju nisu postigli sporazum o zajedničkom vršenju roditeljskog prava.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da su ispunjeni uslovi za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem, pa je ceneći najbolji interes maloletnog deteta, posebno njen uzrast te odsustvo saradnje i adekvante komunikacije između roditelja, što je od negativnog uticaja na psihofički razvoj deteta, prihvaćen model održavanja ličnih kontakata, tako da maloletno dete ravnopravno boravi kod oba roditelja, predložen od strane organa starateljstva.

Prema članu 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta "Službeni list SFRJ" - Međunarodni ugovori, br. 15/90, "Službeni list SRJ" - Međunarodni ugovori, br. 4/96, 2/97) u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta, bez obzira na to da li ga sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Države članice se obavezuju da poštuju pravo deteta na očuvanje svog identiteta, uključujući državljanstvo, ime i porodične veze, kako je to priznato zakonom, bez nezakonitog mešanja (član 8. stav 1.) a članom 9. stav 3. predviđeno je pravo deteta odvojenog od jednog ili oba roditelja da redovno održava lične odnose i neposredne kontakte sa oba roditelja, osim ako je to u suprotnosti sa najboljim interesom deteta.

Porodičnim zakonom je propisano da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. Pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (član 61. stav 1. i 2.) i u sporu za zaštitu prava deteta i sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta (član 266. stav 1). Zakonom nije predviđen najniži ili najviši obim kontakata, već ih u odsustvu sporazuma roditelja uređuje sud u svakom individualnom slučaju prilagođavajući model viđanja najboljem interesu maloletnog deteta u skladu sa njegovim razvojnim potrebama, kao i životnim prilikama roditelja.

Način održavanja ličnih odnosa uređen odlukom suda može biti izmenjen ako je to potrebno u interesu deteta prema njegovom uzrastu, razvojnim, obrazovnim, vaspitnim i socijalnim potrebama, kao i radi stabilizacije deteta u psihološkom razvoju sa izgradnjom svesti o domu, razvijanju navika i ponašanja na socijalno prihvatljiv način u režimu života kod jednog roditelja i redovnog održavanja ličnih odnosa sa drugim roditeljem. Opravdanost zahteva za izmenu modela održavanja ličnih odnosa nije uslovljena okolnošću o narušenoj partnerskoj komunikaciji i međusobnim očekivanjima u roditeljstvu, odnosno nerazrešenoj partnerskoj relaciji i potrebama roditelja, već prevashodno najboljim interesima maloletnog deteta u postojećim životnim okolnostima. Stručno mišljenje organa starateljstva sud je dužan da pribavi i ima ga u vidu (član 270. Porodičnog zakona), ali ono nije opredeljujuće za odluku koju sud donosi na osnovu sopstvene ocene svih okolnosti koje ukazuju na najbolji interes maloletnog deteta. Ocena tog interesa mora biti zasnovana na činjenicama i obrazložena u sudskoj odluci jer upravo prema kriterijumu najboljeg interesa deteta treba i urediti održavanje ličnih odnosa i to po odgovarajućoj dinamici za dete.

U konkretnom slučaju pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1727/2020 od 19.02.2021. godine, zajedničko dete povereno je majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, određeno prebivalište deteta na adresi majke i uređen je model održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem. Zajedničko vršenje roditeljskog prava moguće je samo ukoliko su se roditelji sporazumom o zajedničkom vršenju roditeljskog prava pismeno saglasili da će roditeljska prava i dužnosti obavljati zajednički, međusobnim sporazumevanjem, pri čemu to mora biti u najboljem interesu deteta (član 76. Porodičnog zakona), dok po članu 77. stav 3. tog zakona, sud donosi odluku da će jedan roditelj samostalno vršiti roditeljsko pravo, kada roditelji nisu zaključili sporazum o vršenju roditeljskog prava.

Predlog organa starateljstva u konkretnom slučaju, da maloletno dete ravnopravno boravi kod oba roditelja, dat je u kontekstu mišljenja da je u najboljem interesu maloletnog deteta zajedničko vršenje roditeljskog prava. Roditelji u konkretnom slučaju nisu postigli sporazum o zajedničkom vršenju roditeljskog prava i odluka suda o samostalnom vršenju roditeljskog prava poverenog majci nije izmenjena. Samostalno vršenje roditeljskog prava obezbeđuje da dete ima kontinuitet boravka, doživljaj sigurnosti, ustaljenosti u ritmu i navikama, što je sve neophodno za njegov razvoj i afirmaciju roditeljske uloge majke u skupu njenih prava i obaveza, dok sa druge strane održavanje ličnih odnosa po svojoj prirodi, pretpostavlja planirano viđanje, određenog vremenskog trajanja sa roditeljem koji ne vrši roditeljsko pravo radi očuvanja bliskosti i emotivnog odnosa sa ocem, nesumnjivo potrebnog za pravilan psihofizički razvoj deteta i uspostavljanje porodičnih veza što je fundamentalni element pojma porodičnog života, garantovanog članom 8. Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, a sve zarad dobrobiti zajedničkog deteta. Sledom navedenog, izostalo je utvrđenje svih bitnih činjenica za ocenu najboljeg interesa maloletnog deteta u pogledu načina održavanja ličnih odnosa, odnosno da li prihvaćeni model po kome bi dete ravnopravno boravilo kod oba roditelja i nepostojanju sporazuma o zajedničkom vršenju roditeljskog prava, po dinamici i obimu odgovara stvarnim i razvojnim potrebama deteta njenog uzrasta, pri čemu treba imati u vidu da su roditelji ti koji po principu odgovornog roditeljstva moraju da ostvare roditeljsku saradnju i komunikaciju u domenu vršenja roditeljskog prava kako bi dete izmestili iz središta poremećenih partnerskih odnosa i konflikta lojalnosti.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu primedbe iznete u ovoj odluci i predočiti ih nadležnom organu starateljstva pri traženju dopune nalaza i stručnog mišljenja, naročito imajući u vidu da u konkretnom slučaju roditelji nisu postigli sporazum o zajedničkom vršenju roditeljskog prava, te na osnovu činjenica koje utvrdi i oceni njihov značaj doneti novu pravilnu i zakonitu odluku.

Na osnovu iznetog Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 2. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić