Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 3204/22 od 09.03.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužilje i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, pobijajući je u celosti zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava. Predložila je da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj na osnovu člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju, zahtevajući naknadu troškova za njegov sastav.

S`obzirom na to da je drugostepenom presudom potvrđena prvostepepena presuda doneta u postupku u kome je vrednost predmeta spora po tužbenom zahtevu za utvrđenje ništavosti ugovora označena u tužbi na iznos od 1.000.000,00 dinara, ali da je pored toga istaknut i zahtev za utvrđenje povrede nužnog dela i isplatu novčane protivrednosti od 13.970.902,18 dinara po ovom osnovu, koji je takođe pravnosnažno odbijen, Vrhovni sud je prethodno ocenjujući dozvoljenost revizije našao da je revizija tužilje dozvoljena prema članu 403. stav 3. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 55/14, 87/18, 18/20 i 10/23, u daljem tekstu: ZPP), pa nema zakonskih uslova za odlučivanje o reviziji kao o izuzetno dozvoljenoj prema članu 404. ZPP.

Ispitujući pobijanu drugostepenu presudu na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da je revizija neosnovana.

Donošenjem pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Ukazivanje revidenta na bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP i člana 374. stav 1. u vezi sa članovima 7. i 231. ZPP u postupku izvođenja i ocene dokaza pred prvostepenim sudom, nije bilo predmet ocene ovog suda budući da se radi o povredama koje ne mogu biti revizijski razlog prema članu 407. stav 1. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su deca pokojnog VV, s tim što je tužilja njegova ćerka iz prvog braka, a tuženi sin iz drugog braka. VV je preminuo 11.01.2019. godine i na osnovu rešenja o nasleđivanju javnog beležnika UPP 127-219 od 04.03.2019. godine parnične stranke su oglašene za njegove naslednika sa udelom od po ½ na zaostavštini koju čini novčano potraživanje na ime neisplaćenih penzija kod Fonda PIO, novčana sredstva na svim dinarskim i deviznim računima kod OTP banke i jedno putničko motorno vozilo. Prema pokojnom VV kao izvršnom dužniku vođen je izvršni postupak, koji je zaključkom javnog izvršitelja II-A od 24.06.2019. godine nastavljen prema ovde parničnim strankama kao njegovim pravnim sledbenicima.

Pokojni VV je na osnovu ugovora o poklonu koji je overen pred Opštinskim sudom u Nišu pod brojem Ov .../... od 17.11.1997. godine raspolagao svojom imovinom – zgradom označenom brojem 6 bez zemljišta površine 64m² u ulici ... na tadašnjoj katastarskoj parceli broj ... i zgradom označenom brojem 1 bez zemljišta površine 4,95m² u ulici ... (sa dve sporedne zgrade) na tadašnjoj katastarskoj parceli broj ... sa udelom prava korišćenja zemljišta od 17/80 idealna dela, tako što je sve navedene nepokretnosti poklonio ovde tuženom kao sinu. Nakon toga je VV zajedno sa svojom tadašnjom suprugom, a majkom tuženog GG u svojstvu primalaca izdržavanja zaključio ugovor o doživotnom izdržavanju sa tuženim kao davaocem izdržavanja, koji je overen pred Opštinskim sudom u Nišu pod brojem R 577/06 od 25.08.2006. godine. Predmet ovog ugovora je zgrada sagrađena na katastarskim parcelama broj ... i ... KO ...– ... površine 2 ara 71m² i dvorištem od 32m², kao i nepokretnosti izgrađene na katastarskoj parceli broj ... KO ... – ... u ulici ... broj ... sa pripadajućim dvorištem i pravo korišćenja katastarske parcele broj ... KO ... – ... upisane u posedovnom listu ... SKN ... površine 1 ar 88m². Odredbom člana 3. ovog ugovora ustanovljeno je pravo doživotnog plodouživanja na nepokretnostima koje su predmet ugovora u korist primoca izdržavanja GG, dok je članom 4. predviđeno da se davalac izdržavanja može upisati u javnim knjigama kao isključivi vlasnik predmetnih nepokretnosti nakon smrti primaoca izdržavanja VV. Tuženi je redovno izvršavao ugovorene obaveze izdržavanja prema roditeljima sa kojima je živeo u zajedničkom domaćinstvu i o kojima se starao. Tužilja se u kraćim vremenskim periodima u trajanju od oko meseca dana tokom 2017. godine posredno starala o ocu smeštajem u dom za stara lica i plaćanjem DD da sa svojom porodicom brine o njemu, dok je ona boravila u inostranstvu. Dana 06.03.2013. godine između pokojnog VV kao poklonodavca i tuženog kao poklonoprimca zaključen je ugovor o poklonu koji je overen pred Osnovnim sudom u Nišu pod brojem Ov .../... . Predmet ovog ugovora je stambeno- poslovni objekat površine 163 m2 koji se nalazi delom (u površini od 59 m2) na katastarskoj parceli broj ... (ranije katastarska parcela broj ...), a delom (u površini od 104 m2) na katastarskoj parceli broj .../... (ranije katastarska parcela broj .../...) KO ..., sa pravom trajnog korišćenja zemljišta uz zgradu, sve upisano u listovima nepokretnosti broj ... i ... KO ... – ... . Dana 10.07.2013. godine između pokojnog VV kao poklonodavca i tuženog kao poklonoprimca zaključen je Aneks 1 navedenog ugovora o poklonu broj Ov .../..., u kojem je predviđeno da je predmet poklona, pored nepokretnosti koje su navedene u osnovnom ugovoru, i udeo od 17/80 na vanknjižnoj porodičnoj stambenoj zgradi površine 91m² izgrađenoj na katastarskoj parceli broj .../... KO ... – ... sa pravom korišćenja zemljišta uz zgradu površine 116m² i udelom od 83/320. Pokojni VV je tokom 1981. godine kupio katastarsku parcelu broj ... u ulici ... i 1982. godine je počeo sa zidanjem kuće koja danas poseduje lokal u prizemlju i potkrovlje u formi stana. Kasnije je kupio i susednu katastarsku parcelu broj ... u ... ulici sa dve stare kuće koje je srušio i na tom mestu je sagradio novi stambeni objekat tokom 1993/1994 godine, na koji način je povezao prvobitno sazidan objekat na katastarskoj parceli ... sa objektom na katastarskoj parceli broj ... i tako je postigao ukupnu površinu objekta od 163m². Međutim, kako se radi o dve katastarske parcele, deo objekta je sada uknjižen na katastarskoj parceli broj .../... (što je stara katastarska parcela broj ...), a drugi deo je uknjižen na katastarskoj parceli broj ... (što je stara katastarska parcela broj ...), iako faktički čine jednu građevinsku celinu. U vreme zaključenja ugovora o poklonu iz 1997. godine postojao je samo inicijalno sazidani objekat od 64m², dok drugi objekat koji mu je pripojen u to vreme nije bio izgrađen zbog čega nije ni bio obuhvaćen ovim ugovorom. Ugovorom o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine obuhvaćen je prvosazidani objekat od 64m² i novosagrađeni objekat, odnosno jedan povezani objekat površine 163m². Ugovorom o poklonu iz 2013. godine i aneksom ovog ugovora obuhvaćene su iste nepokretnosti koje su bile predmet ugovora o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine, uz dodatni udeo na katastarskoj parceli broj .../... koji je pokojni VV u međuvremenu otkupio. Tuženi je rešenjem Centra za socijalni rad od 09.11.2017. godine postavljen za privremenog staratelja svoga oca u postupku prijema i raspolaganja njegovom penzijom i naknadom za tuđu negu i pomoć. Tokom 2017. godine, utvrđeno je da se kod pokojnog VV javila demencija i alchajmerova bolest sa kasnim početkom.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila utvrđenje ništavosti ugovora o poklonu iz 1997. godine i iz 2013. godine (sa aneksom iz 2016. godine), kao i ugovora o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine, koje je pokojni otac parničnih stranaka zaključio sa tuženim, sa stanovištem da su svi ovi ugovori zaključeni u zakonom propisanoj formi i da tužilja tokom postupka nije dokazala da je bilo koji od ovih ugovora zaključen isključivo sa namerom da se ona liši nasleđa koje joj po zakonu pripada. Prema stanovištu nižestepenih sudova, pokojni VV je predmetnim ugovorima suštinski raspolagao istom imovinom za života, pa je tako u odnosu na ugovor o poklonu iz 1997. godine izvršen prenov (novacija) tog ugovora shodno odredbama članova 348. i 350. Zakona o obligacionim odnosima, pa je raniji poklonodavac postao izdržavano lice a raniji poklonoprimac je postao davalac izdržavanja i njihovi međusobni odnosi su u potpunosti regulisani kasnije zaključenim ugovorom o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine koji za predmet ima istu nepokretnu imovinu. Zaključenjem ugovora o doživotnom izdržavanju između istih ugovornih strana postignuta je saglasnost volja o prenovu ugovora o poklonu u odnosu na nepokretnosti obuhvaćene tim ugovorom tako da je raniji ugovor o poklonu izgubio pravnu važnost i postao je punovažan ugovor o doživotnom izdržavanju. Kako je nakon toga u pogledu iste imovine koja je bila predmet ugovora o doživotnom izdržavanju zaključen ponovo ugovor o poklonu 2013. godine između tuženog kao poklonoprimca i pokojnog VV kao poklonodavca, a potom i aneks ovog ugovora 2016. godine bez prethodnog raskida ugovora o doživotnom izdržavanju, nižestepeni sudovi su zaključili da je osnov ugovora o doživotnom izdržavanju na navedeni način otpao i da ovaj ugovor više ne postoji. Ovo iz razloga što je prema članu 4. predmetnog ugovora o doživotnom izdržavanju prenos imovine na davaoca izdržavanja bio odložen do smrti primaoca izdržavanja VV (kako je to između ostalog i zakonski regulisano članom 194. Zakona o nasleđivanju), te je on ostao sopstvenik imovine do svoje smrti i bio je ovlašćen da svoju imovinu za života ponovo otuđi, što je u konkretnom slučaju i učinio zaključivanjem ugovora o poklonu istih nepokretnosti sa dotadašnjim davaocem izdržavanja koji je postao poklonoprimac.

Odlučujući o tužbenom zahtevu za utvrđenje povrede nužnog dela tužilje i isplate novčane protivvrednosti po ovom osnovu, nižestepeni sudovi su odbili ovaj zahtev sa obrazloženjem da tužilja u smislu pravila o teretu dokazivanja iz člana 231. ZPP nije dokazala relevantne činjenice prema članovima 39, 40, 42, 43, 48, 51. i 53. Zakona o nasleđivanju, odnosno da nije dokazala obračunsku vrednost zaostavštine ostavioca, vrednost učinjenih poklona prema stanju poklonjene imovine u vreme poklanjanja, visinu dugova ostavioca i visinu troškova sahrane pokojnog oca.

Po oceni Vrhovnog suda, nižestepeni sudovi su pravilno primeni materijalno pravo.

Naime, u konkretnom slučaju svi sporni ugovori su zaključeni između istih lica kao ugovarača i predmet svih ovih ugovora je ista imovina. U vreme zaključenja prvog ugovora o poklonu između tuženog i njegovog oca 1997. godine postojao je samo inicijalno sazidani objekat od 64m², dok drugi objekat koji mu je kasnije pripojen u to vreme nije bio izgrađen zbog čega nije ni bio obuhvaćen ovim ugovorom. Ugovorom o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine između istih ugovarača obuhvaćen je prvosazidani objekat od 64m² i novosagrađeni objekat koji zajedno čije jedan povezani objekat ukupne površine 163m². Drugim ugovorom o poklonu iz 2013. godine obuhvaćene su iste nepokretnosti koje su bile predmet ugovora o doživotnom izdržavanju iz 2006. godine, uz dodatni udeo na katastarskoj parceli broj .../... koji je otac parničnih stranaka u međuvremenu otkupio i koji je obuhvaćen aneksom ugovora o poklonu iz 2016. godine. Stoga je pravilno stanovište nižestepenih sudova da je pokojni VV kao vlasnik nepokretnosti koje su predmet ovih ugovora mogao punovažno raspolagati sa njima bez vređanja prava tuženog koji je kao davalac izdržavanja svoju ugovornu obavezu uredno izvršavao u periodu trajanja ugovora o doživotnom izdržavanju od 2006. do 2013. godine, a koji je prenovom u smislu člana 348. Zakona o obligacionim odnosima postao poklonoprimac iste imovine. Pri tome, tužilja na kojoj je bio teret dokazivanja nije dokazala postojanje nijednog zakonskog razloga za ništavost ovih ugovora, a posebno nije dokazala izgiravanje njenog zakonskog prava na nasleđivanje kao nedozvoljenu pobudu odnosno motiv za zaključenje ovih ugovora, kao što nije dokazala ni poslovnu nesposobnost, odnosno nesposobnost za rasuđivanje pokojnog oca kao ugovarača na kojoj insistra u reviziji. Ovo iz razloga što je u postupku utvrđeno da je pokojni VV bolovao od alchajmerove bolesti sa demencijom kao njenim sastavnim delom, ali tek počev od 2017. godine kada mu je dijagnostikovan početak ove bolesti, dok pravni poslovi koje je zaključio sa tuženim i čiju punovažnost tužilja osporava datiraju iz 1997. godine, 2006. i 2013. godine. Takođe, tužilja nije sa uspehom dokazala u postupku ni svoje tvrdnje da pokojni VV nije znao da čita i piše i da stoga nije mogao znati kakve ugovore potpisuje.

Bez uticaja na pravilnost odluke u ovoj pravnoj stvari su i navodi revidenta da tuženi nije izdržavao svoga oca već da tužilja učestvovala u njegovom izdržavanju i brizi, budući da predmet ovog spora nije raskid ugovora o doživotnom izdržavanju zbog neispunjavanja ugovornih obaveza, već utvrđenje ništavosti ovog ugovora.

U odnosu na pobijanu pravnosnažnu odluku kojom je odbijen zahtev tužilje da joj se isplati novčana protivrednost njenog povređenog nužnog naslednog dela, po oceni Vrhovnog suda pravilno je stanovište nižestepenih sudova da postoji povreda tužiljinog nužnog dela, ali da je za ostvarivanje njenog obligacionog prava na isplatu novčane protivredosti nužnog dela bilo neopohodno da tužilja dokaže sve relevantne činjenice za utvrđivanje vrednosti zaostavštine na osnovu koje se izračunava nužni deo u smislu članova 48, 51. i 66. Zakona o nasleđivanju („Službeni glasnik RS“ br. 46/95 i 6/2015). Naime, tužilja je nužni naslednik svog oca po članu 39. stav 1. ovog zakona i pripada joj deo zaostavštine kojim ostavilac nije mogao raspolagati (nužni deo) i koji je polovina dela koji bi joj pripao po zakonskom redu nasleđivanja (član 40.). Prema članu 43. navedenog zakona, nužnom nasledniku pripada novčana protivvrednost nužnog dela (obligaciono pravo), ali na zahtev nužnog naslednika, sud može odlučiti da ovom pripadne određeni deo stvari i prava koji čine zaostavštinu (stvarno pravo). Izračunavanju nužnog dela prethodi utvrđivanje obračunske vrednosti zaostavštine koja se dobija kada se utvrdi aktiva zaostavštine, koju čine sva nasleđivanju podobna prava koje je ostavilac imao u trenutku smrti i od koje se zatim oduzima utvrđena pasiva, koju čine ostaviočevi dugovi, troškovi popisa i procene zaostavštine i uobičajeni troškovi sahrane ostavioca, te se tako dobijena vrednost zaostavštine sabira sa vrednošću poklona koje je ostavilac ma na koji način učinio nekom od zakonskih naslednika, kao i vrednost poklona učinjenih bilo kom licu u poslednjoj godini života (član 48), pri čemu se vrednost poklona ceni u trenutku utvrđivanja vredosti zaostavštine, ali prema stanju u vreme poklanjanja (član 51), na koji način se dobija vrednost nužnog dela i njen povređeni deo za koji je potrebno izvršiti redukciju učinjenog poklona. Kako u konkretnoj činjenično-pravnoj situaciji tužilja sem dokazane tržišne vrednosti nepokretnosti koje su bile predmet ugovora o poklonu iz 2013. godine nije dokazala druge relevante činjenice od kojih zavisi pravilna primena navedenog materijalnog prava za izračunavanje nužnog dela, pravilno su nižestepeni sudovi odlučili kada su primenom pravila o teretu dokazivanja odbili njen tužbeni zahtev za isplatu potraživanog novčanog iznosa na ime povređenog nužnog dela.

Kako se navodima revizije pretežno osporava ocena izvedenih dokaza i na njoj zasnovano činjenično utvrđenje prvostepenog suda koje je u svemu kao pravilno i potpuno prihvatio drugostepeni sud, što ne može biti razlog za izjavljivanje revizije prema članu 407. stav 2. ZPP, isti nisu bili predmet ocene od strane Vrhovnog suda u revizijskom postupku.

Sledom navedenog, Vrhovni sud je primenom člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu prvom izreke.

Kako sastav odgovora na reviziju nije trošak koji je bio neophodan tuženom za vođenje ove parnice, to je primenom člana 154. stav 1. u vezi člana 165. stav 1. ZPP odlučeno kao u stavu drugom izreke ove presude.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković