Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Mirjane Andrijašević, predsednika veća, Ivane Rađenović, Vladislave Milićević, Marine Milanović i Vesne Mastilović, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ..., BB iz ..., VV iz ..., GG iz ..., DD iz ..., ĐĐ iz ... i EE iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1169/24 od 15.08.2024. godine, u sednici održanoj 07.11.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelaconog suda u Novom Sadu Gž 1169/24 od 15.08.2024. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1169/24 od 15.08.2024. godine i presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P 8118/2023 od 23.02.2024. godine u stavovima prvom, trećem, četvrtom i petom izreke i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 8118/2023 od 23.02.2024. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev tužilaca. Stavom drugim izreke, obijen je tužbeni zahtev u delu u kome je traženo da se obaveže tuženi da po pravnosnažnosti presude o svom trošku izvrši upis prava vlasništva-upis javne svojine tuženog na eksproprisanoj nepokretnosti-parceli br. .. KO Novi Sad 4, površine 211 m2 i na eksproprisanoj nepokretnost –parceli br. .. KO Novi Sad 4, površine 261 m2, a koje su upisane u list nepokretnosti br. .. KO Novi Sad 4, koje predstavljaju sastavni deo Ulice ... u Novom sadu, što je tužilac dužan da prizna i trpi, kao i na eksproprisanoj nepokrenosti-parceli br. .. KO Novi Sad 4, površine 437 m2, koja je upisana u list nepokretnosti br. .. KO Novi Sad 4, koja predstavlja sastavni deo Ulice ... u Novom Sadu, što su tužioci dužni priznati i trpeti. Stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu AA isplati 3.195.440,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 23.02.2024. godine do isplate, na ime naknade za eksproprisane nepokretnosti-parcele br. .. KO Novi Sad 4 površine 211 m2 i br. .. KO Novi Sad 4 površine 261 m2 upisane u l.n.br. .. KO Novi Sad. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima BB iz ..., VV iz ..., GG iz ..., DD iz ..., ĐĐ iz ... i EE iz ...,, isplati svakom ponaosob po 493.082,00 dinara sa zakonskom zatezno kamatom od 23.02.2024. godine do isplate, na ime naknade za eksproprisanu nepokretnost-parcelu br. .. KO Novi Sad 4 površine 437 m2, upisane u l.n. .. KO Novi Sad 4. Stavom petim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima nadoknadi solidarne troškove parničnog postupka od 896.047,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1169/24 od 15.08.2024. godine stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena prvostepena presuda u pobijanom usvajajućem delu i delu odluke o troškovima postupka (stavovi 1, 3, 4. i 5.) Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odlučuje kao izuzetno dozvoljenoj, u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku, radi ujednačavanja sudske prakse i drugačijeg tumačenja prava.

Vrhovni sud je zaključio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o reviziji tuženog kao izuzetno dozvoljenoj, radi ujednačavanja sudske prakse, zbog čega je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“ br. 72/11...10/23), Vrhovni sud je utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac AA je u RGZ SKN Novi Sad 4, upisan u listu nepokretnosti broj .. KO Novi Sad 4 kao u vlasnik 1/1 dela na parceli br. .. KO Novi Sad 4, površine 211 m2, po kulturi njiva 4. klase, po vrsti zamljišta ostalo građevinsko zemljište u potesu ... i parceli br. .. KO Novi Sad 4 površine 261 m2, po kulturi njiva 4. klase, po vrsti zamljišta ostalo građevinsko zemljište u potesu ..., koje je stekao kupoprodajom pre 40 godine i iste koristio u svrhu poljoprivredne proizvodnje kao poljoprivredno zemljište. Tužioci BB, VV, GG, DD, ĐĐ i EE su po osnovu nasleđa suvlasnici svako na po 1/6 delova na parceli br. .. upisane u l.n.br. .. KO Novi Sad 4, površine 437 m2, po kulturi njiva 4. klase, po vrsti zamljišta ostalo građevinsko zemljište u potesu ... . Prema Planu generalne regulacije prostora za mešovitu namenu zapadno od Subotičkog bulevara i severno od Bulevara vojvode Stepe u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada br. 15/12, 38/18 i 39/18) i Planu detaljne regulacije Gradskog grobra u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ br.43/18), Ulica ... je predviđena za saobraćajnu površinu, površinu javne namene, a sve predmetne parcele su u celoj površini planirane za javnu saobraćajnu površinu, regulaciju Ulice ... .

Prema faktičkom stanju, parcela br. .. KO Novi Sad 4, ukupne površine 211 m2, koristi se kao deo asfaltnog kolovoza u Ulici ... u površini od 24 m2 odnosno 11,37%, kao zelena površina u površini od 14 m2 odnosno 6,64%, dok se preostali deo parcele u površini od 173 m2 odnosno 81,99% koristi kao obradivo poljoprivredno zemljište zajedno sa susednim parcelama. Parcela .. KO Novi Sad 4, ukupne površine 261 m2, koristi se kao deo asfaltnog kolovoza u Ulici ... u površini od 31 m2 odnosno 11,88%, kao zelena površina u površini od 14 m2 odnosno 4,98%, dok se preostali deo parcele u površini od 217 m2 odnosno 83,14% koristi kao obradivo poljoprivredno zemljište zajedno sa susednim parcelama. Na parcelama br. .. i .. ne nalaze se nadzemni delovi infrastrukturnog sistema, niti postoje evidentirani podzemni vodovi. Parcela .. KO Novi Sad 4, ukupne površine 437 m2, koristi se kao deo asfaltnog kolovoza u Ulici ... u površini od 52 m2 odnosno 11,90%, kao zelena površina u površini od 80 m2 odnosno 18,31%, dok se preostali deo parcele u površini od 305 m2, odnosno 69,17% koristi kao obradivo poljoprivredno zemljište zajedno sa susednim parcelama. Na toj parceli ne nalaze se nadzemni delovi infrastrukturnog sistema, a u bazi podataka Odeljenja za katastar vodova u Novom Sadu postoji evidentiran priključak elektroenergetske mreže koji se prostire ispod površine koja predstavlja zelenu površinu, a koji povezuje ulični vod sa parcele br. .. i merno mesto elektroenergetske mreže, postaljeno na parceli vr. .. . Delove predmetnih parcela, koji su ušli u sastav Ulice ... i zonu zaštitnog pojasa, građani nesmetano koriste kao saobraćajnicu. Ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka građevinske struke utvrđeno je da tržišna vrednost parcele .. ukupne površine 211 m2 iznosi 1.328.470,00 dinara, a parcele br. .. ukupne površine 261 m2 iznosi 1.766.970,00 dinara, u ukupnom iznosu od 3.195.440,00 dinara. Tržišna vrednost parcele br. .. ukupne površine 437 m2 iznosi 2.958.490,00 dinara, a vrednost suvlasničkog dela iznosi 493.082,00 dinara. Postupak eksproprijacije za predmetne parcele nije vođen, nije doneta odluka o oduzimanju zemljišta, kao ni odluka o određivanju naknade za oduzeto zemljište, niti je tužiocima isplaćena naknada za faktički oduzeto zemljište.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tuženi zahtev tužilaca nalazeći da je tuženi dužan da tužiocima isplati utvrđenu naknadu za oduzete parcele, primenom odredaba člana 58. Ustava Republike Srbije, člana 1. Protokola 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i člana 10. Zakona o javnoj svojini. Ograničenje prava svojine je posledica nečinjenja nadležnih organa tuženog u realizaciji donetih planskih akata i mešanja javne vlasti u pravo tužilaca na mirno uživanje imovine, čime je narušena pravična ravnoteža između opšteg interesa i zaštite tog prava, pošto tužioci usled izostanka bilo kakve naknade, nesigurnosti svog položaja i nepostojanja delotvornih pravnih sredstava trpe prekomerni teret. Pri tome, činjenica da je od predmetnih parcela, koje su planirane za površinu javne namene- ulicu, privedeni nameni utvrđeni delovi tih parcela, nije od značaja na pravo tužilaca da im tuženi isplati tržišnu vrednost za celokupnu površinu navedenih parcela, jer su onemogućeni da u punom obimu ostvaruju svojinska ovlašćenja na zemljištu čiji su vlasnici, što predstavlja povredu prava na mirno uživanje imovine, a koja opravdava dosudu novčane naknade u visini tržišne vrednosti parcela u celini.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava, zbog čega činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno.

U članu 58. Ustava Republike Srbije, jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona. Pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Zakonom se može ograničiti način korišćenja imovine. Prema članu 1. Protokola 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

U situaciji kada je zemljište privedeno nameni predviđenoj planskim aktom jedinice lokalne samouprave, to zemljište po sili zakona postaje sredstvo u javnoj svojini. Shodno tome, jedinica lokalne samouprave ima obavezu da zemljište koje je postalo sredstvo javne svojine, izuzimanjem iz poseda ranijeg vlasnika i privođenjem nameni, da mu za to plati odgovarajuću naknadu, a upiše u javnu knjigu svoje pravo svojine.

Imajući u vidu činjenicu da su navedene predmetne parcele faktički delimično privedene nameni predviđenoj planskim aktom (parcela br. .. kao deo asfaltnog kolovoza u površini od 24 m2 (11,37%) i kao zelena površina od 14 m2 (6,64%), parcela .. KO kao deo asfaltnog kolovoza u površini od 31 m2 (11,88%) i kao zelena površina od 14 m2 (4,98%) i parcela .. kao deo asfaltnog kolovoza u površini od 52 m2 (11,90%) i kao zelena površina od 80 m2 (18,31%)), s obzirom na to da se ti delovi koriste kao ulica (član 2. tačka 12. Zakona o javnim putevima), na taj način je izvršena tzv. faktička eksproprijacija, koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interesu, iako ne postoji rešenje o eksproprijaciji zemljišta, odnosno njegovom izuzimanju iz poseda. Slednom iznetog, po oceni Vrhovnog suda pravilno je stanovište nižestepenih sudova da, kada je zemljište faktički privedeno nameni u skladu sa planskim aktom i po sili zakona postalo javna svojina, tužioci ne mogu trpeti štetne posledice zato što nadležni organ nije sproveo upravni postupak i doneo rešenje o eksproprijaciji koje bi bilo osnov za isplatu novčane naknade.

Tužiocima je time povređeno pravo na imovinu, pa zato imaju pravo na naknadu zbog izvršene faktičke eksproprijacije zemljišta i to za površinu koja je privedena nameni, u kom obimu su lišeni svoje imovine, a po utvrđenoj tržišnoj vrednosti, shodno članu 42. Zakona o eksproprijaciji.

Međutim, kod utvrđenja da se navedene katastarske parcele delom koriste kao ulica, a većim (preostalim) delom nisu privedene urbanističkoj nameni, to se za sada ne može prihvatiti zaključak nižestepenih sudova da je tuženi u obavezi da tužiocima isplati naknadu u visini tržišne vrednosti njihovih predmetnih nepokretnosti u celini.

Naime, postojanje planskog akta kojim je predviđeno da će na predmetnom zemljištu biti izgrađeni javni objekti je uslov da se utvrdi javni interes za eksproprijaciju, a usvajanje planskog akta ne znači da će nužno i doći do njegove realizacije. Pravo države i jedinica lokalne samouprave da planskim aktima vrše urbanističko planiranje, naročito u većim gradovima, nije upitno sa stanovišta zakona (legalnosti) i vrši se u opštem interesu, a planski akt koji nije faktički sproveden ne može biti osnov sticanja prava javne svojine.

U konkretnom slučaju, u postupku je utvrđeno da se preostali delovi nepokretnosti i to deo parcele br. .. u površini od 173 m2 (81,99%), deo parcele br. .. u površini od 217 m2 (83,14%) i deo parcela br. .. u površini od 305 m2 (69,17%), koji nisu priveden svojoj planskoj nameni i nisu sastavni deo ulice, tužioci koriste kao obradivo poljoprivredno zemljište, zajedno sa susednim katastarskim parcelama. Na taj način, tužioci nisu deposedirani na celim spornim parcelama, odnosno nisu faktički lišeni u celini svoje imovine i ovlašćenja koja čine sadržinu prava svojine, jer donetim planskim aktom nisu sprečeni da imovinu u tim preostalim delovima drže, koriste je i njome raspolažu u granicama određenim zakonom, u smislu člana 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa. Stoga činjenica da je donet planski akt nije dovoljna za zaključak da je zbog postojanja planskih rešenja pravo svojine tužilaca u toj meri ograničeno da vodi obavezi javne vlasti da tužiocima isplati tržišnu vrednost nepokretnosti i za površinu koja nije faktički privedena planiranoj nameni.

Sledom izloženog, da li je vlasniku u takvom slučaju povređeno pravo na mirno uživanje imovine i bez oduzimanja, te da li mu za to pripada pravo na naknadu u kom obimu i u kojoj visini, procenjuje se u zavisnosti od okolnosti svakog konkretnog slučaja, a naročito od toga imajući u vidu prirodu i namenu stvari, na koji je način zemljište korišćeno do donošenja planskog akta, a na koji način nakon donošenja planskih akata i u kojoj meri je takav način korišćenja sada uskraćen ili ograničen zbog toga što su parcele obuhvaćene donetim planskim aktom. Ove činjenice, kao i visinu naknade zbog eventualnog ograničenja prava na mirno uživanje imovine, dokazuje tužilac u skladu sa pravilom iz člana 231. stav 1. ZPP. Kako je izostalo utvrđenje navedenih bitnih činjenica, to je Vrhovni sud ukinuo nižestepene odluke u usvajajućem delu tužbenog zahteva i predmet vratio prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Pošto prvostepeni sud postupi po primedbama iz ovog rešenja, ponovo će odlučiti o tužbenom zahtevu tužilaca, pri čemu će imati u vidu da je deo parcela priveden planskoj nameni, a deo parcela nije, od čega zavisi i visina naknade koju tužioci traže.

Odluka o troškovima parničnog postupka zavisi od ishoda spora, zbog čega je pobijana presuda ukinuta i u tom delu.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković