Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, stava prvog, drugog, trećeg, odbijajućeg dela stava četvrtog i stava petog izreke, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi je blagovremeno izjavio reviziju protiv drugostepene presude - stava četvrtog u usvajajućem delu i stava petog izreke, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 3. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br.72/11 ...55/14....87/18 – u daljem tekstu: ZPP) Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužioca delimično osnovana a revizija tuženog osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je vlasnik kp.br. .. KO ..., poljoprivredno zemljište, pašnjak 5. klase, površine 5.479 m2. Rešenjem Gradske uprave Grada Vranje od 17.02.2011. godine potpuno je eksproprisano zemljište tužioca sa dela kp.br. .., u površini od 130 m2, u korist tuženog radi postavljanja dalekovodnog stuba za izgradnju dalekovododa, i izvršena nepotpuna eksproprijacija dela navedene parcele u površini od 640 m2 – utvrđeno pravo službenosti radi prelaza provodnika dalekovoda iznad zemljišta. Rešenjem Osnovnog suda u Vranju R1 193/13 od 21.08.2014. godine, određena je naknada za eksproprisano zemljište po ceni od 150,00 dinara za 1m2 i za ustanovljeno pravo službenosti po ceni od 60,00 dinara za 1m2, dok je na ime uništenih zasada samonikle šume na delu potpuno eksproprisanog zemljišta određena naknada u iznosu od 12.092,00 dinara. Izvođač radova na postavljanju dalekovodnog stuba bio je „Energoprojekt oprema“ ad Beograd, umešač na strani tuženog u ovoj parnici. Veštačenjem veštaka građevinske struke utvrđeno je da je sa dela parcele tužioca skinut deo zemljanog sloja i da je parcela promenila konfiguraciju u ukupnoj površini od 1.029 m2, u koju je ušla i površina eksproprisanog zemljišta od 130 m2. Da bi se zemljište dovelo u prvobitno stanje potrebno je dovesti zemlju sa daljine od 10 km, izvršiti nasipanje i razastiranje zbijanje nasute zemlje, kao i zasejavanje trave. Vrednost navedenih radova bi iznosila 1.245.890,50 dinara, što je više od tržišne vrednosti zemljišta. Provodnici visokog napona imaju širinu 18 metara, a zona zaštite iznosi po 30 metara sa svake bočne strane, te je širina zaštitnog prostora 78 metara. Veštačenjem veštaka geometra utvrđene su mere i granice, kao i ukupna površina zaštitnog pojasa od 4.050 m2, u okviru koga su izvedeni radovi na trasiranju prilaznog puta do platoa za postavljanje stuba dalekovoda, skidanje zemljane mase i ravnanje platoa za postavljanje stuba i posečena šuma radi provlačenja električnih provodnika. Umanjenjem navedene površine za 130 m2 potpuno eksproprisanog zemljišta i površine od 640 m2 pod ustanovljenom službenošću, utvrđena je površina od 3.280 m2 za koju nije određena naknada, kao ni za površine zemljišta od 394 m2 i 24 m2, koje se nalaze van zaštitnog pojasa a na kojima su izvedeni radovi na trasiranju puta iskopom zemljane mase. Dopunskim veštačenjem veštaka za oblast šumarstva utvrđeno je da je na delovima parcele, u ukupnoj površini od 2.502 m2, izvedenim radovima došlo do krčenja i uništenja svih stabala koja su se tu nalazila. Na terenu ne postoje tragovi posečenih stabala, a zaključak o postojanju šumske vegetacije na navedenom prostoru izveden je na osnovu postojanja mladih izdanaka stabala starosti 5 - 6 godina, na bazi prečnika i visine preostalih stabala koja se nalaze uz granicu mesta na kojima je izvršna seča šume utvrđena je ukupna vrednost svih posečenih stabala u iznosu od 102.626,00 dinara.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je zaključio da je tuženi, nakon izvršene eksproprijacije, zemljište na preostalom delu parcele koje je ostalo u vlasništvu tužioca izvedenim radovima učinio neupotrebljivim, pa je usvojio jedan od postavljenih tužbenih zahteva i obavezao tuženog da tužiocu, na ime naknade materijalne štete za devastirano zemljište i uništena stabala, isplati dosuđene novčane iznose sa zakonskom zateznom kamatom.

Drugostepeni sud je, nakon održane rasprave, zaključio da je u konkretnom slučaju uspostavljanje ranijeg stanja necelishodno budući da vrednost radova koje treba izvesti prevazilazi vrednost zemljišta, pa je odbio primarni tužbeni zahtev koji se odnosi na obavezu tuženog da izvede opisane radove ili isplati njihovu novčanu protivvrednost, kao i prvi eventualni tužbeni zahtev za isplatu naknade za preostali deo zemljišta koji nije obuhvaćen potpunom i nepotpunom eksproprijacijom, u visini njegove tržišne vrednosti, nalazeći da je to zemljište ostalo u svojini tužioca i da on i dalje ima mogućnost njegove upotrebe. Utvrđujući da je tuženi na parceli tužioca, bez njegovog odobrenja, preduzimao radove i izvan mera i granica prema rešenju o eksproprijaciji, drugostepeni sud je ocenio da je osnovan drugi eventualni tužbeni zahtev, i to po pravnom osnovu naknade za uspostavljenu službenost, na osnovu člana 49. stav 1. i člana 53. stav 4. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, kao i člana 77. stav 1. Zakona o energetici, koji je važio u periodu od 01.08.2004. godine do 30.09.2012. godine. Takođe, primenom odredbe člana 154. stav 1. ZOO drugostepeni sud je zaključio da tužiocu pripada pravo i na naknadu štete za posečena stabla drveća.

Po stavnovištu Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je drugostepeni sud odlučujući o žalbi tuženog, radi otklanjanja bitne povrede postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP učinjene pred prvostepenim sudom i pravilnog i potpunog utvrđivanja činjeničnog stanja, odlučio da otvori raspravu na osnovu člana 383. stav 4. ZPP i nakon održane rasprave ukine prvostepenu presudu i odluči o postavljenim zahtevima stranaka. Pravilnom primenom materijalnog prava na utvrđeno činjenično stanje drugostepeni sud je odbio osnovni tužbeni zahtev za obavezivanje tuženog da, izvođenjem potrebnih radova, uspostavi stanje na parceli tužioca koje je bilo pre izvršenih radova na postavljanju dalekovoda ili isplati njihovu novčanu protivvrednost. Naime, kod naknade materijalne štete zakonodavac prevashodno zahteva uspostavljanje ranijeg stanja, pa tek ako to nije moguće daje mogućnost da se oštećenom dosudi naknada u novcu, shodno odredbi člana 185. ZOO. Uspostavljanje ranijeg stanja ima prednost čak i kada se time ne uklanja šteta u potpunosti, jer je odgovorno lice dužno da ostatak štete naknadi u novcu. Međutim, imajući u vidu pojam materijalne štete definisan odredbom člana 155. Zakona o obligacionim odnosima, kao umanjenje nečije imovine (obična šteta) i sprečavanje njenog povećanja (izmakla korist), naknada (obične) štete mora biti manja od vrednosti imovine ili bar jednaka vrednosti uništene imovine (ako je u pitanju totalna šteta) i ne može prevazilaziti vrednost oštećene imovine, jer je to u suprotnosti sa ciljem reparacije - da se materijalna situacija oštećenog dovede u ono stanje u koje je bila pre štetnog događaja. S obzirom da je u postupku utvrđeno da vrednost radova koje treba izvesti radi dovođenja parcele u ranije stanje prevazilazi njenu tržišnu vrednost, naknada štete se tužiocu ne može odrediti na ovaj način.

Takođe, suprotno navodima revizije, tužiocu ne pripada naknada štete ni u visini tržišne vrednosti preostalog dela parcele koji nije obuhvaćen rešenjem o eksproprijaciji u površini od 4.709 m2. Odredbama Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“ br. 53/95, „Sl. list SRJ“ br. 16/2001 i „ Sl. glasnik RS“ br. 23/2001, 20/2009), koji je bio u primeni u vreme izvođenja radova na parceli tužioca, propisani su postupak i procedura oduzimanja nepokretnosti u skladu sa prethodno utvrđenim javnim interesom a u cilju privođenja nameni ovih nepokretnosti u opštem interesu, koji postupak sprovodi organ uprave na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost koja je predmet eksproprijacije. Ovim odredbama regulisano je i pitanje određivanja naknade za oduzetu nepokretnost. Tužiocu navedeni deo parcele nije oduzet odlukom nadležnog organa koji je sprovodio eksproprijaciju, niti mu je faktičkim radnjama tuženog oduzeto pravo svojine, zbog čega nema pravo na naknadu u visini tržišne cene zemljišta, na osnovu člana 58. stav 2.Ustava RS.

Iz navedenih razloga, primenom člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Međutim, osnovano se revizijama stranaka ukazuje da je kod odlučivanja o drugom eventualnom tužbenom zahtevu za isplatu naknade za površinu od 4.386 m2, zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje pogrešno i nepotpuno utvrđeno. Naime, tužilac je i taj zahtev zasnovao na tvrdnji da mu je na navedenoj površini pričinjena šteta potpuno promenjenom konfiguracijom zemljišta, zbog čega je ono postalo neupotrebljivo u bilo koje svrhe, u visini njegove tržišne vrednosti. Drugostepeni sud je, ocenjujući da je pravna priroda tog potraživanja naknada za faktički konstituisanu stvarnu službenost prelaska vodova preko parcele tužioca van mera i granica iz rešenja o eksproprijaciji, dosudio naknadu za deo tog zemljišta u površini od 3.280 m2, koje se nalazi u zoni zaštitnog pojasa dalekovoda, imajući u vidu član 77. stav 1. i člana 78. stav 1. Zakona o energetici („Službeni glasnik RS“ br. 84/2004 i 57/2011 – dr zakon), po ceni od 40% od njegove tržišne vrednosti koja iznosi 150 dinara po 1m2, odnosno na način kako je ta naknada utvrđena u upravnom postupku za nepotpunu eksproprijaciju. Pri tome je po istom načinu obračuna utvrdio naknadu i za delove parcele na kojima su izvedeni radovi na prosecanju puta u površinama od 394m2 i 24m2, koji se nalaze izvan zone zaštitnog pojasa.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, izloženo pravno stanovište drugostepenog suda se ne može prihvatiti kao pravilno i zakonito. Prema pravnom stavu Vrhovnog kasacionog suda usvojenom na sednici od 23.01.2017. godine, pravni osnov potraživanja tužilaca zbog prolaska kabla električne energije vazdušnim putem iznad njihovih katastarskih parcela je stvarno-pravnog karaktera - konstituisanje zakonske stvarne službenosti, na osnovu člana 51. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, a ne faktička eksproprijacija. Visina ove naknade određuje se na osnovu člana 53. stav 3. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa. Dakle, izgradnjom elektromreže (vodovi električne struje) sa dozvolom nadležnog organa konstituiše se zakonska stvarna službenost prolaska vodova preko zemljišta u svojini pravnog ili fizičkog lica na osnovu člana 51. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa. U konkretnom slučaju, na katastarskoj parceli tužioca konstituisano je sa dozvolom nadležnog organa pravo službenosti provođenja provodnika u površini od 640 m2 i za to mu je plaćena odgovarajuća naknada. U toj situaciji, kada tužilac svoj tužbeni zahtev ne bazira na šteti koju trpi zbog samog prolaska kablova dalekovoda iznad njegove parcele, van granica već ustanovljene službenosti, već na šteti koja mu je pričinjena radovima izvedenim na zemljištu, trasiranjem prilaznog puta do stubnog mesta i skidanjem zemljane mase, osnov potraživanja ne može se zasnivati na odredbi člana 53. stav 3. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, prema površini zaštitnog pojasa, već na odredbama člana 185. stav 3. i 4. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, koje propisuju naknadu štete u novcu. S obzirom da izložene okolnosti ne opravdavaju uspostavljanje pređašnjeg stanja i isplatu vrednosti potrebnih radova, niti se može dosuditi potpuna naknada prema tržišnoj vrednosti kao za oduzeto zemljište, nužno je utvrditi da li i u kojoj visini tužilac trpi štetu koju bi tuženi bio dužan da plati u novcu i koja se može ogledati samo u umanjenoj tržišnoj vrednosti parcele.

U pogledu naknade štete za posečena stabla drveća, drugostepeni sud je primenom člana 154. stav 1, 155. i 189. stav 1. i 2. ZOO, propustio da oceni činjenicu da je tužiocu već isplaćena naknada za zasade samonikle šume u vanparničnom postupku u iznosu od 12.092,00 dinara.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će postupiti po izloženim primedbama i pravilno i potpuno utvrditi sve relevantne činjenice na koje je ukazano, pa će pravilnom primenom materijalnog prava doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Ukinuta je odluka o parničnom troškovima jer zavisi od konačnog ishoda spora.

Iz navedenih razloga odlučeno je kao u stavu drugom izreke, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić