U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je upisan u list nepokretnosti broj .. k.o. Veternik kao vlasnik, sa obimom udela 1/1 parcele br. .. potes ulica ..., zemljište u građevinskom području, ukupne površine 470m2. Navedena parcela nalazi se u mesnoj zajednici Adice, naseljeno mesto Novi Sad i prema Planu generalne regulacije prostora za deo područja Adice u Novom Sadu, delom je namenjena za javnu saobraćajnu površinu - regulaciju ulice ... i to u površini od 469m2, dok je u prirodi takođe ušla u sastav navedene ulice u površini od 469m2, a preostali deo parcele namenjen je za površinu ostalih namena - porodično stanovanje, i to u površini od 1m2. Navedena parcela je komunalno - infrastrukturno u potpunosti opremljena. Ulica je asfaltirana, širine je 3,0m postoji elektroenergetska mreža, vodovod i kanalizacija povezani na gradsku mrežu gasna i ptt instalacija. Vrednost parcele iznosi 291,59 evra/m2, što prema srednjem kursu NBS na dan 25.04.2023. godine iznosi 34.244,68 dinara/m2, te shodno tome tržišna vrednost te parcele u površini koja je planskom dokumentacijom namenjena za javnu površinu i u prirodi ulazi u sastav ulice ... odnosno u površini od 4 ara i 69m2 iznosi 16.060.754,90 dinara. Postupak eksproprijacije nikada nije sproveden, niti je tužiocu isplaćena naknada za navedenu parcelu. Izgradnjom ulice ... u mesnoj zajednici Adice, naseljeno mesto Novi Sad, nesumnjivo je izmenjen karakter predmetnog sedišta (u delu koje je priveden nameni), koje sada predstavlja sastavni deo te ulice te se radi o javnom dobru o kome se stara lokalna samouprava. Iako predmetno zemljište nije prethodno foramlano oduzeto, tuženi snosi odgovornost za obeštećenje vlasnika budući da ga je planskim aktima i faktičkim radnjama na terenu priveo odgovarajućoj nameni - ulici u naseljenom mestu, pa se radi o tzv. faktičkoj eksproprijaciji koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukture i drugi objekti od javnog i opšteg interesa, pa iako ne postoji odluka o oduzimanju zemljišta do faktičke eksproprijacije dolazi usled propusta jedinice lokalne samouprave koja dozvoljava izgradnju objekta od javnog interesa na zemljištu koje nije formalno eksproprisano.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su obavezali tuženog da tužiocu isplati novčanu naknadu u iznosu od 16.060.754,90 dinara, primenom odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije, odredbe člana 10. stav 2. Zakona o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“, br. 72/2011...104/2016) i člana 1, Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Po oceni nižestepenih sudova, tužiocu pripada pravična novčana naknada za oduzeto zemljište utvrđeno od strane veštaka građevinske struke u visini sadašnje tržišne vrednosti oduzetog zemljišta. Ustavni sud Republike Srbije se po pitanju faktičke eksproprijacije jasno izjasnio u odluci Už 472/14 od 25.02.2016. godine, kao i u kasnije donetim odlukama navodeći da je u situaciji kada zemljište planskim aktom jedinice lokalne samouprave bude određeno za put ili ulicu, od tog momenta to zemljište više se ne može smatrati privatnim zemljištem, već po sili zakona postaje sredstvo u javnoj svojini. Stoga, jedinica lokalne samouprave ima obavezu da zemljište koje je iz privatne svojine prešlo u javnu ekspropriše ranijem vlasniku odnosno da ga izuzme iz poseda ranijeg vlasnika i da za to plati odgovarajuću naknadu. U situaciji kada je zemljište privedeno nameni u skladu sa planskim aktom po sili zakona postoje javna svojina (makar to i ne bilo sprovedeno kroz javnu evidenciju o vlasništvu na nepokretnostima), ranije vlasnik odnosno korisnik zemljišta ne može trpeti štetne posledice zbog toga što nadležni organ nije sproveo upravni postupak i doneo rešenje o izuzimanju zemljišta iz poseda, koje bi bilo osnov za isplatu naknade za oduzeto zemljište.

Po oceni Vrhovnog suda, nižestepeni sudovi su pravilno primenili materijalno pravo.

Pravo na imovinu je jedno od osnovnih ljudskih prava zaštićenih ustavno- pravnim normama i normama međunarodnih konvencija čiji je Republika Srbija potpisnik. Ustav Republike Srbije, u odredbi člana 58. jemči pravo na mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona tako što propisuje da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Zakonom se može ograničiti način korišćenja imovine, a oduzimanje ili ograničenje imovine radi naplate poreza i drugih tražbina ili kazni, dozvoljeno je samo u skladu sa zakonom.

Protokolom broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u članu 1. garantuje se zaštita imovine tako što je propisano da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine i da niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava.

Ustavne odredbe i Konvencija ukazuju na obavezu isplate razumne naknade za oduzetu imovinu po tržišnim cenama u vreme presuđenja, koja je odlukama nižestepenih sudova i utvrđena.

Odredbom člana 9. stav 1. Zakona o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik RS“, br. 44/95...46/98), propisano je da se građevinsko zemljište privodi nameni izgradnjom objekata odnosno izvođenjem drugih radova u skladu sa propisima o planiranju i uređenju prostora.

Zakon o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...95/2018), u odredbi člana 200. stav 2. propisuje da se dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini smatraju one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su, kao takve, određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi itd.). U smislu člana 7. istog Zakona, dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije, izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koje nisu deo autoputa ili državnog puta prvog i drugog reda) i trgova, javnih površina koje su u svojini jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

U konkretnom slučaju, predmetna parcela je na osnovu Plana detaljne regulacije „Adica“ u Novom Sadu („Službeni list grada Novog Sada“ broj 5/2008), planirana za javnu površinu, delom je namenjena za javnu saobraćajnu površinu - regulaciju ulice ..., a preostalim delom parcela je namenjena za površinu ostalih namena - porodično stanovanje, privedena je toj nameni, tako što sada ima funkciju javnog dobra i namenjena je za opštu upotrebu, pa tužilac više ne može da koristi svoje vlasničko pravo na njoj. Tako je izvršena takozvana faktička eksproprijacija koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interesu iako ne postoji rešenje o eksproprijaciji zemljišta, odnosno njegovom izuzimanju iz poseda. Tuženi je dužan da tužiocu isplati predmetnu naknadu pošto je parcela u njegovom vlasništvu, koristi se kao ulica odnosno dobro u opštoj upotrebi – javnoj svojini, a visina naknade je tužiocu pravilno priznata primenom odredbe člana 1, Protokola 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije, prema tržišnoj vrednosti zemljišta. Zbog toga tuženi neosnovano ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Pravilna je i odluka o troškovima parničnog postupka, jer je doneta pravilnom primenom odredbe člana 153. i 154. Zakona o parničnom postupku, imajući u vidu njegov ishod.

Na osnovu odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Vesna Subić ,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković