U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju presudom Osnovnog suda u Nišu P2 242/15 od 02.10.2015. godine, razveden je brak roditelja maloletnih BB rođene ...2009. godine i VV rođene ...2013. godine, deca su poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, a lični odnosi oca sa decom će se odvijati po prethodnom dogovoru roditelja u skladu sa potrebama i željama mal. dece. U ovom trenutku postoji prekid u komunikaciji dece sa ocem, te ne postoji odnos bliskosti i poverenja koji bi trebalo da postoji između roditelja i dece, pa je u najboljem interesu dece da odmah počnu da održavaju lične odnose sa ocem za sada u kraćem trajanju, a kasnije i duže. Maloletna deca žive sa majkom u ..., dok otac dece živi u ... i u toku ovog postupka po predlogu tužioca doneto je rešenje o privremenoj meri kojim su uređeni lični odnosi i viđanje dece sa ocem po predlogu Centra za socijalni rad u ... . Na osnovu stručnog mišljenja Centra za socijalni rad iz ... i Centra za socijalni rad iz ..., između kojih je uspostavljena saradnja prilikom odlučivanja o modelu viđanja oca i dece, utvrđeno je da otac ima kapacitete da prepozna potrebe dece i može uspešno da organizuje život sa maloletnom decom tokom realizacije viđanja, pa su dati predlozi modela viđanja od strane oba Centra, za period u prva tri meseca, a zatim po uspostavljanju odnosa bliskosti i poverenja održavanje ličnih odnosa bi se odvijalo tako što će otac preuzimati decu svakog prvog i trećeg petka u mesecu u 18.00 sati ispred zgrade gde deca žive sa majkom i vraćati ih u nedelju u 17.00 sati, kao i da deca borave kod oca 15 dana letnjeg i 5 dana zimskog raspusta, na dan Krsne slave oca, drugog dana rođendana dece, Nove godine, Vaskrsa i Božića.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da su ispunjeni uslovi za izmenu prethodne odluke o održavanju ličnih odnosa maloletne dece sa ocem, pa je na osnovu saglasnosti stranaka o poštovanju modela uređenog rešenjem o privremenoj meri i prihvatajući stručna mišljenja Centara za socijalni rad, održavanje ličnih odnosa maloletne dece sa ocem uređeno za prva tri meseca od dana pravnosnažnosti presude kako bi se uspostavio odnos bliskosti i poverenja u terminima privremene mere, s tim što se viđanja mogu odvijati i van ... jer tužilac poseduje materijalnu i stambenu sigurnost i sve uslove za boravak i pravilan razvoj dece, a nakon toga po predloženom modelu organa starateljstva.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano se u reviziji tuženih ukazuje da je odluka o izmeni načina održavanja ličnih odnosa doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Pravo maloletne dece da održavaju lične odnose sa roditeljem sa kojim ne žive određeno je u članu 61. Porodičnog zakona (PZ), kao i Konvencijom UN o pravima deteta. Roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo po članu 78. stav 3. navedenog zakona. Pravnosnažna sudska odluka o vršenju roditeljskog prava u koje spada i održavanje ličnih odnosa deteta sa drugim roditeljem, može se izmeniti ako su se u međuvremenu promenile okolnosti na kojima je zasnovana prethodna odluka i ako je to u najboljem interesu deteta u smislu članova 6. i 266. stav 1. PZ. Tužbu za vršenje roditeljskog prava mogu podneti dete, roditelji deteta i organ starateljstva prema članu 264. stav 1. navedenog zakona, pa je u ovim sporovima dete kao titular prava koja se štite aktivno legitimisano. Međutim, u slučaju kada se dete u takvoj parnici ne pojavljuje kao tužilac, stvarna legitimacija tuženih se vezuje za činjenicu da je odgovarajuća dužnost vezana za njega. Polazeći od toga da se roditeljsko pravo definiše kao dužnost roditelja (član 67. PZ), da se staraju o ličnosti, pravima i interesima deteta, onda u sporu za vršenje roditeljskog prava stvarna legitimacija pripada roditeljima, nezavisno od legitimacije deteta.

Saglasno navedenim zakonskim odredbama, tužba za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava je preobražajna tužba, jer titular prava svoje pravo na promenu po zakonu može ostvariti samo donošenjem nove sudske odluke koja deluje za ubuduće (preobražajna – konstitutivna presuda), a novom odlukom o vršenju roditeljskog prava menjaju se prava i dužnosti oba roditelja u pogledu sadržine i obima vršenja prava. Dakle, kako je dete subjekt prava, to se pravno dejstvo presude odnosi na roditelje ukoliko se presudom menja prethodna odluka o vršenju roditeljskog prava (u konkretnom slučaju o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa ocem).

Imajući u vidu da su nižestepene presude donete u parnici u kojoj su kao tužene označena maloletna deca po tužbi oca kao drugog roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo, ali ima pravo i dužnost da sa decom održava lične odnose, to je u postupku kao tužena morala učestvovati majka, kao roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo na osnovu odluke suda, na koju se odnosi pravno dejstvo presude kojom se menja prethodna odluka o održavanju ličnih odnosa maloletne dece sa ocem. Zbog toga je Vrhovni kasacioni sud morao da ukine nižestepene presude kako bi se upotpunila procesna zajednica na strani tuženih.

Prvostepeni sud će u ponovnom postupku otkloniti navedeni nedostatak, imajući u vidu da je majka kao roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo učestvovala u postupku kao zakonski zastupnik mal. dece, te rukovodeći se najboljim interesom maloletne dece odlučiti o zahtevu kojim se traži izmena odluke o održavanju ličnih odnosa.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić