Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Božidara Vujičića, predsednika veća, Vesne Subić i Biserke Živanović, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., koju zastupa punomoćnik Zoran Tanasković, advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., koga zastupa punomoćnik Dušanka Smiljanić, advokat iz ..., radi delimičnog lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 19/19 od 11.04.2019. godine, u sednici veća od 09.09.2020. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž2 19/19 od 11.04.2019. godine i presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 790/16 od 22.05.2018. godine, pa se predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 790/16 od 22.05.2018. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužilje, pa je tuženi delimično lišen roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život maloletne VV rođene ... godine. Tuženi je obavezan da tužilji naknadi troškove postupka u iznosu od 190.945,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 19/19 od 11.04.2019. godine potvrđena je presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 790/16 od 22.05.2018. godine, a žalba tuženog odbijena kao neosnovana.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilja je dostavila odgovor na reviziju.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11... 87/18) Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tuženog osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, a po održanoj raspravi pred drugostepenim sudom, ćerka stranaka maloletna VV rođena ... godine iz vanbračne zajednice stranaka. Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu od 24.12.2010. godine dete je povereno majci na samostalno vršenje roditeljskog prava uz obavezu oca da u troškovima njenog izdržavanja učestvuje sa 9.113,50 dinara. Istom presudom je odlučeno da će se način održavanja ličnih odnosa maloletne VV sa ocem odvijati u dogovoru roditelja u najboljem interesu maloletnog deteta, a takva odluka je doneta zbog toga što je u to vreme tuženi živeo u ... . Međutim, po žalbi tuženog prvostepena presuda je ukinuta u odnosu na deo kojim je uređen način viđanja oca i deteta, pa je u ponovnom postupku uređen način viđanja oca i deteta i to tako što će otac se viđati sa maloletnim detetom u kontrolisanim uslovima u okviru Centra za socijalni rad Novi Beograd svake druge nedelje, tokom radne nedelje kada otac boravi u ... u terminu od 12 do 14 časova. Maloletna VV se nalazi na evidenciji Gradskog centra za socijalni rad od 02.11.2007. godine, a predmet je formiran povodom zahteva suda u postupku koji je vođen po tužbi tužilje radi vršenja roditeljskog prava i izdržavanja u kom postupku je učestvovala samo tužilja jer je tada tuženi bio nedostupan organu starateljstva. Rad na tom predmetu u Centru je reaktiviran 08.06.2012. godine povodom zahteva tuženog za pružanje pomoći u vezi dogovora za izdržavanje s obzirom da je od strane tužilje iniciran postupak protiv tuženog pred nadležnim organima ... zbog neplaćanja izdržavanja za maloletnu VV od strane tuženog i podneta je krivična prijava po kojoj nije došlo do pokretanja postupka. Tada se tuženi nije sreo sa detetom iako mu je od strane organa starateljstva nuđeno da se taj kontakt organizuje zbog toga što nije bio emotivno spreman za taj susret. Nakon toga tuženi se 24.12.2012. godine obratio Centru za socijalni rad da se po pravnosnažnoj presudi organizuje kontakt sa maloletnom VV i u periodu od januara do septembra 2013. godine organizovano je šest kontakata. Ni tužilja ni tuženi se iz različitih objektivnih i subjektivnih razloga nisu pridržavali termina i dinamike viđanja koje je utvrđeno modelom iz presude. Otac je diktirao dinamiku viđanja i to kada je bio u Beogradu i obaveštavao je tada Centar da mu omogući kontakt s detetom, a maloletna VV je na početku kontakata bila motivisana i od strane majke u potpunosti pripremljena za susret sa ocem, dok je otac bio pasivan, započinjao je razgovor koji nije bio primeren uzrastu deteta čime je dete dovodio do zbunjenosti. Donosio je poklone insitirajući da ih dete otvori tek kod kuće iako je ono pokazivalo nestrpljenje. Tuženi je viđanje koristio da od deteta sazna detalje iz života majke, a na prvom viđanju je detetu pokazao fotoalbum u kome su bile slike majke u negližeu što je devojčicu uznemirilo pa je potom i plakala. Tokom vremena kod devojčice se zbog ovakvih postupaka razvio otpor te na kraju nije htela da izađe iz kola i uđe u prostoriju Centra da se vidi sa ocem. Navedena dinamika nije omogućavala uspostavljanje emocionalne relacije deteta sa ocem jer nije obezbeđivala kontinuitet a i stabilnost u vezi koju je trebalo uspostaviti. U septembru 2013. godine kontakti su prekinuti, a tuženi ih više nije ni inicirao da bi se ponovo obratio organu starateljstva 01.02.2016. godine u terminu koji je bio određen za viđanje. U međuvremenu bilo je još kontakata između tuženog i maloletnog deteta a zbog potrebe vođenja sudskih postupaka. Tako je nakon viđanja 22.09.2014. godine u trajanju od sat vremena konstatovano da je dete saradljivo i motivisano za razgovor sa ocem, da dete ne manifestuje otpor da oca stavlja u kratkoročne planove ali kada realizuje svoje obaveze na polju škole i iz svog dnevnog ritma. Dete je veoma komunikativno. U toku 2015. godine realizovan je jedan kontakt oca i deteta, a dva su otkazana zbog bolesti deteta, a jednom se otac nije pojavio u zakazano vreme.

U toku postupka sud je pribavio mišljenje Gradskog centra za socijalni rad Novi Beograd, a potom je pribavljen i objedinjen nalaz i mišljenje organa starateljstva Novog Beograda i Zemuna u kome se konstatuje da otac i dalje zanemaruje potrebe deteta, te da je u interesu deteta da se otac delimično liši roditeljskog prava u pogledu pitanja koja se bitno tiču za dete kao što su čuvanje, podizanje, vaspitanje, zastupanje, raspolaganje imovinom. Nakon što je od strane višeg suda ukinuta prvostepena presuda u ponovnom postupku pribavljen je nalaz i mišljenje klinike za psihijatrijske bolesti „dr Laza Lazarević“ u čijem nalazu se konstatuje da maloletno dete ima blizak emocionalni odnos sa majkom, usmerena je samo na majku i njenu primarnu porodicu sa visokim stepenom lojalnosti prema majci, a njen dosadašnji razvoj uz majku je tekao uredno. Sa druge strane dete i otac nemaju uspostavljen emocionalni odnos što je posledica nerazrešenih partnerskih relacija kod oba roditelja kao i dugogodišnjeg izostanka bilo kakvih kontakata na relaciji otac dete. Otac ima teškoće u adekvatnom sagledavanju njenih razvojnih, vaspitnih i drugih potreba, te postoje uslovi da bude lišen roditeljskog prava da odlučuje o pitanju koje bitno utiče na život maloletnog deteta. S obzirom na ispoljen stepen otpora maloletne VV prema ocu, svaki kontakt deteta sa ocem pri takvom stanju stvari produbljuje sve više otpor deteta prema ocu i vodio bi do dodatne destabilizacije deteta jer bi za njega to bilo previše traumatično iz kog razloga ne postoje preduslovi za ostvarivanje prava oca na održavanje ličnih odnosa sa maloletnim detetom. Imajući u vidu sve napred navedeno i doneta je odluka kako je navedeno.

Tužilja, kao majka maloletnog deteta, u ovoj parnici je tužbom iz 2013. godine tražila da se tuženi kao otac delimično liši roditeljskog prava i to prava i dužnosti na čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje, upravljanje i raspolaganje imovinom kao i pravo da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život maloletnog deteta u skladu sa članom 82. Porodičnog zakona. Kao razlog za to ona je navela da tuženi nije održavao kontakte sa maloletnim detetom, nije se o njemu starao, čuvao ga, podizao, čime je grubo zanemario prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Osim toga on onemogućava tužilju u ostvarivanju prava deteta u vezi putovanja, vađenja putnih isprava, upisa u vrtić i slično, a postoji problem i u plaćanju njegove obaveze izdržavanja deteta. Nakon što je po takvom zahtevu prvostepeni sud doneo odluku, a drugostepeni sud takvu odluku ukinuo pored ostalog i zbog toga što tuženi kome nije povereno vršenje roditeljskog prava i ne može da se brine o čuvanju, podizanju, vaspitanju i obrazovanju deteta, tužilja je izmenila zahtev utoliko što je tražila delimično lišenje roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život maloletnog deteta, a nižestepeni sudovi su takav zahtev usvojili.

Odredbom člana 82. stav 1. Porodičnog zakona je propisano da roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava. Nižestepeni sudovi nalaze da tuženi nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava pre svega zbog toga što ne učestvuje adekvatno u troškovima zakonskog izdržavanja maloletnog deteta, odnosno tu svoju obavezu neredovno izvršava. Osim toga, tuženi zanemaruje svoje dužnosti i zbog toga što ne uspostavlja adekvatno kontakte sa maloletnim detetom odnosno dete ne viđa na način kako je to određeno odlukom sudova. Porodični zakon u članu 81. propisuje šta se smatra zlouopotrebom prava iz sadržine roditeljskog prava odnosno šta se smatra grubo zanemarivanje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Kao vidovi grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, Zakon navodi i izbegavanje izdržavanja deteta ili održavanje ličnih odnosa sa detetom sa kojim se ne živi.

Jedno od osnovnih načela Porodičnog zakona sadržano je u članu 6. stav 1. po kome je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koja se tiču deteta. Iz tog načela izveden je smisao roditeljskog prava po članu 67. po kome je ono izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti prava i interesa deteta. Član 61. stav 1. istog zakona propisuje da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. Sve napred navedene zakonske odredbe dokazuju da je lišenje roditeljskog prava jedna od drastičnih mera u porodičnim odnosima i da se primenjuje samo ukoliko je to u najboljem interesu maloletnog deteta i ukoliko se pitanja koja se tiču deteta ne mogu urediti na drugačiji način.

Kada se pođe od napred navedenog, a imajući u vidu i da se radi o sporu iz odnosa roditelja i dece u kome sud nije vezan predlozima stranaka već može određene činjenice utvrđivati i po službenoj dužnosti, a što i ovom sudu daje šira ovlašćenja u postupku odlučivanja po reviziji shodno članu 407. stav 2. ZPP, za sada se ne mogu prihvatiti zaključci nižestepenog suda da je u najboljem interesu maloletnog deteta da tuženi kao otac bude delimično lišen roditeljskih prava u pogledu održavanja ličnih odnosa - viđanja sa maloletnim detetom. Pre svega kada se radi o zaključcima suda da tuženi izbegava da izvršava svoju obavezu plaćanja zakonskog izdržavanja na raspravi pred prvostepenim sudom od 26.03.2015. godine tužilja kao majka je navela da tuženi plaća izdržavanje deteta nakon intervencije preko Ministarstva finansija. Kasnije je obaveza tuženog da učestvuje u zakonskom izdržavanju maloletnog deteta povećana i tuženi tvrdi da takvu obavezu izvršava doduše otežano. U prilog te svoje tvrdnje dostavio je i određene pismene isprave koje nižestepeni sudovi nisu ocenili prilikom zaključivanja da on obavezu zakonskog izdržavanja ne vrši redovno. Što se tiče stava suda da tuženi ne viđa maloletno dete u vreme i na način kako je to određeno sudskom odlukom postoje dokazi u spisima predmeta u vidu izveštaja stručnih ustanova o nerešenim partnerskim odnosima roditelja deteta i o uticaju toga na viđanje između oca i maloletnog deteta. Nižestepeni sudovi se u svojim odlukama pre svega pozivaju na zaključak Klinike za psihijatrijske bolesti „dr Laza Lazarević“. Međutim, iz nalaza i mišljenja kao i iz obrazloženja koje na raspravi pred sudom 20.02.2018. godine dao predstavnik te klinike može se zaključiti da su primarni interesi deteta, da je dete za sada utrougljeno u partnerski odnos roditelja koji je veoma konfliktan i u interesu deteta je da se uspostavi neophodna roditeljska saradnja, pa je zbog toga predloženo upućivanje oba roditelja u savetovalište za brak i porodicu. U tom trenutku po mišljenju veštaka ne postoje neophodni uslovi da se kontakti oca i deteta održavaju, a da to ne bi bilo dodatan pritisak kao i trauma za dete što bi i dovelo do još produbljenijeg jaza odnosa oca i deteta. Dakle, po mišljenju ovog suda u ovom nalazu ne stoji decidiran zaključak da nije u najboljem interesu maloletnog deteta da viđa oca nego da u ovom trenutku to nije adekvatno rešenje, dok se prethodno partnerski odnosi ne razreše. Ako je to tako onda su nižestepeni sudovi pre no što su pristupili drastičnoj meri, delimičnog lišenja roditeljskog prava, bili dužni da ocene da li se ovo pitanje može razrešiti na drugi način odnosno drugačijim režimom viđanja između oca i deteta, a što su oni propustili da urade. Svemu navedenom treba dodati i da je u konkretnom slučaju maloletno dete starije od 10 godina, a iz nižestepenih odluka se ne vidi na koji način je i da li je dete uopšte o spornom pitanju izrazilo svoje mišljenje.

Sve su to razlozi zbog kojih je i odlučeno kao u izreci na osnovu člana 416. stav 2. ZPP.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu sve što je navedeno, pa će nakon što pouzdano raspravi pitanje da li postoje zakonski uslovi za delimično lišenje tuženog roditeljskog prava na način kako je to ranije odlučeno, doneti na zakonu zasnovanu odluku.

Predsednik veća sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić