U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Danijele Nikolić, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ..., BB iz ..., VV iz sela ..., Grad Čačak, GG iz ..., DD iz ... i ĐĐ iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Gordana Savić advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstva odbrane, koju zastupa Vojno pravobranilaštvo Beograd, radi utvrđenja diskriminacije, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 271/21 od 17.02.2021. godine, u sednici veća održanoj 23.09.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

PREINAČUJU SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 271/21 od 17.02.2021. godine u delu prvog stava izreke i presuda Višeg suda u Čačku P 9/2020 od 21.10.2020. godine u delu prvog stava izreke i u trećem stavu izreke, tako što se odbijaju kao neosnovani tužbeni zahtevi kojima su tužioci AA iz ... i BB iz ... tražili da se utvrdi da je Zaključkom Vlade Republike Srbije broj 401-161/2008 od 17.01.2008. godine, kojim su dozvoljena sredstva radi isplate novčane pomoći ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština - Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje, povređeno načelo jednakih prava i obaveza čime je izvršena diskriminacija po osnovu mesta prebivališta tužilaca AA i BB koje nije navedeno u označenom zaključku i zahtevi da se obaveže tužena da ovim tužiocima naknadi troškove parničnog postupka.

ODBIJA se revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 271/21 od 17.02.2011. godine u preostalom delu.

OBAVEZUJU SE tužioci AA iz ... i BB iz ... da tuženoj naknade troškove parničnog postupka u iznosu od 12.000,00 dinara, u roku od 15 dana po prijemu presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Čačku P 9/2020 od 21.10.2020. godine, u prvom stavu izreke utvrđeno je da je Zaključkom Vlade Republike Srbije broj 401- 161/2008 od 17.01.2008. godine, kojim su dozvoljena sredstva radi isplate novčane pomoći ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji Republika Srbija sedam nerazvijenih opština - Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje, povređeno načelo jednakih prava i obaveza čime je izvršena diskriminacija po osnovu mesta prebivališta tužilaca koje nije navedeno u označenom zaključku. U drugom stavu izreke tužena je obavezana da tužiocima VV, GG, DD i ĐĐ naknadi troškove parničnog postupka u iznosima od po 29.925,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. U trećem stavu izreke tužena je obavezana da tužiocima AA i BB naknadi troškove parničnog postupka u iznosima od po 53.625,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 271/21 od 17.02.2021. godine, u prvom stavu izreke odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena prvostepena presuda. U drugom stavu izreke odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane presude, na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana u odnosu na tužioce AA i BB a neosnovana u odnosu na ostale tužioce.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci AA i BB su bili zaposleni u Tehničko remontnom zavodu „Čačak“, gde su tokom rata 1999. godine, odnosno za vreme NATO intervencije, u okviru radne obaveze obavljali svoje redovne poslove za koje su primali platu.

Tužioci s VV, GG, DD i ĐĐ u bili učesnici u ratu 1999. godine kao ratni vojni rezervisti. Tokom postupka su isticali da im je za vreme rata isplaćivan samo novac za tekuće troškove u simboličnom iznosu, a ratne dnevnice im nisu isplaćene ni nakon rata. Tužilac ĐĐ nije ni potpisao potvrdu o prijemu novca na ime ratnih dnevnica, već se njegovim imenom potpisalo neko drugo lice. Tužena nije dokazala da je ovim tužiocima isplatila u celosti ratne dnevnice.

Sporazumom zaključenim 11.01.2008. godine, između Vlade Republike Srbije i štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje, tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice u više mesečnih rata. Zaključkom Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine, odlučeno je da se ratnim vojnim invalidima i rezervistima iz navedenih sedam opština izvrši isplata novčanih naknada na koje se sporazum odnosi i to prenosom novčanih sredstava na poseban račun opština, uz uslov da se ta lica odreknu svojih potraživanja u svim sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima. U ovom postupku tužioci su zahtevali da se utvrdi da je navedenim zaključkom Vlade od 17.01.2008. godine povređeno načelo jednakih prava i obaveza i izvršena diskriminacija na osnovu mesta prebivališta ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem na teritoriji svih ostalih opština koje nisu navedene u zaključku i time i tužilaca, kao učesnika rata 1999. godine.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, sudovi su usvojili tužbeni zahtev zaključivši da su tužioci AA i BB učestvovali u ratu, te da je Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine učinjena diskriminacija prema ovim tužiocima u odnosu na druge ratne rezerviste iz opština koje su dobile status nerazvijenih, a kojima (ratnim rezervistima) su isplaćene ratne dnevnice, dok tužiocima AA i BB nisu, iako su i oni učestvovali u ratu 1999. godine i time se kvalifikovali za isplatu „ratnih dnevnica“, odnosno odobrene novčane pomoći u skladu sa kriterijumima za dodelu novčane pomoći rezervistima iz 1999. godine.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su revizijski navodi tužene o pogrešnoj primeni materijalnog prava u odnosu na tužioce AA i BB osnovani.

Tužioci AA i BB u periodu od 24.03.1999. godine do 25.06.1999. godine nisu imali status vojnika u rezervi, jer su bili zaposleni i u okviru radne obaveze za vreme NATO- intervencije su obavljali svoje redovne poslove za koje su primali platu, pa Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine nije učinjena diskriminacija prema ovim tužiocima, jer se Zaključak odnosio samo na vojne rezerviste, a ne i na zaposlena lica koja su u okviru radne obaveze obavljala redovne poslove i primala platu.

Postojanje diskriminacije izvršene Sporazumom od 11.01.2008. godine i Zaključkom Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine, nastalim pre stupanja na snagu Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 22/09 - stupio na snagu 07.04.2009. godine), cenjeno je na osnovu člana 21. Ustava Republike Srbije i člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Diskriminacija je svako neopravdano pravljenje razlike između određenih lica po osnovu više kriterijuma, pa i po osnovu ličnog svojstva (u članu 21. stav 1. Ustava RS nabrojani su samo tipični slučajevi diskriminacije). Prebivalište, pored ličnog imena i državljanstva predstavlja atribut svake fizičke ličnosti, zbog čega je moguća diskriminacija lica po osnovu prebivališta ili boravišta. Zaštita od diskriminacije predstavlja pravo ličnosti zagarantovano Ustavom Republike Srbije (član 21) i Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (član 1. Protokola 12. uz Evropsku konvenciju), a od 07.04.2009. godine i Zakonom o zabrani diskriminacije. Lica koja ukazuju da je u odnosu na njih izvršena diskriminacija dužna su da dokažu da su nejednako tretirana u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, a suprotna strana – lice na čije se diskriminatorsko postupanje ukazuje, dužna je da dokaže postojanje objektivnog i opravdanog razloga za različitost u postupanju.

Iz sadržine Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.08.2008. godine proizilazi da je finansijska pomoć, koja je uplaćena na poseban račun sedam opština navedenih u Sporazumu, uplaćena radi isplate ratnih dnevnica ratnim vojnim rezervistima koji su učestvovali u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine. Tačno je da opštine Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, imaju status nerazvijenih opština, ali to nužno ne znači da i svi rezervisti sa prebivalištem na teritoriji ovih opština spadaju u kategoriju socijalno ugroženih lica, niti da rezervisti sa teritorije drugih opština (van opština navedenih u Sporazumu), ne spadaju u tu kategoriju lica, jer se status socijalne ugroženosti dokazuje na zakonom predviđeni način. Ovakvim postupanjem tužena jeste izvršila diskriminaciju u odnosu na sve ostale vojne rezerviste koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština i koji su bili u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih sedam opština, odnosno koji su učestvovali u odbrani zemlje tokom NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvarili pravo na isplatu ratnih dnevnica, ali im ista nije isplaćena.

Diskriminacija predstavlja svako neopravdano, po bilo kom osnovu pravljenje razlike ili nejednako postupanje u odnosu na neko lice ili grupu lica, ali koja se nalaze u istoj pravnoj ili činjeničnoj situaciji, što je u konkretnom slučaju izostalo, jer se tužioci AA i BB nisu ni nalazili u istoj situaciji kao ratni vojni rezervisti iz sedam opština Topličkog okruga, na koje se Zaključak Vlade RS odnosio i kojima ratne dnevnice do 17.01.2008. godine, odnosno do momenta donošenja Zaključka, nisu bile isplaćene. Naime, ovi tužioci u periodu od 24.03.1999. godine do 25.06.1999. godine nisu imali status vojnika u rezervi, već su bili zaposleni i u okviru radne obaveze za vreme NATO- intervencije obavljali redovne poslove za koje su primali platu. Kako iz sadržine sporazuma od 11.01.2008. godine i zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine proizilazi da je novčana pomoć isplaćena na posebne račune sedam opština Topličkog okruga, radi isplate radnih dnevnica vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji tih opština, to, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužioci AA i BB nisu bili u istoj situaciji kao rezervisti na koje se sporazum i zaključak odnose.

Imajući ovo u vidu, Vrhovni kasacioni sud nalazi da nižestepeni sudovi pogrešno zaključuju da je navedenim Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine, izvršena diskriminacija u pogledu isplate ratnih dnevnica u odnosu na ove tužioce zato što im nisu plaćene, pa njihovi tužbeni zahtevi nisu osnovani.

Stoga su nižestepene presude preinačene u tom delu odbijanjem tužbenih zahteva tužilaca AA i BB, zbog čega je, na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, odlučeno kao u prvom stavu izreke.

U odnosu na tužioce VV, GG, DD i ĐĐ, imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje, nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da je zaključkom Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine povređeno načelo jednakih prava i obaveza i izvršena diskriminacija na osnovu mesta prebivališta ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem na teritoriji svih ostalih opština, koje nisu navedene u zaključku, a time i ovih tužilaca, kao ratnih vojnih rezervista i učesnika rata 1999.godine.

Kako je na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine, izvršena je isplata ratnih dnevnica svim vojnim rezervistima sa teritorije opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, samo po osnovu njihovog prebivališta na teritoriji tih opština, bez prethodne provere, odnosno utvrđenja njihovog socijalnog statusa, sudovi osnovano nalaze da nije postojalo objektivno prihvatljivo opravdanje za različito postupanje tužene, prilikom isplate ratnih dnevnica vojnim rezervistima, samo na osnovu njihovog prebivališta. Ovakvim postupanjem tužene, izvršena je diskriminacija u odnosu na vojne rezerviste, koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština, pa između ostalog i u odnosu na tužioce VV, GG, DD i ĐĐ, koji su bili u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih sedam opština – učestvovali su u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvarili pravo na isplatu ratnih dnevnica, koje im nisu u potpunosti isplaćene.

Sud je cenio navode revizije kojima se ukazuje da su tužiocu ĐĐ u celosti isplaćene ratne dnevnice, te da je u odnosu na njega tužbeni zahtev neosnovan. Tužena je bila dužna da dokaže ovu okolnost, ali pošto u postupku ova činjenica nije dokazana, već je utvrđeno da on uopšte nije ni potpisao pismeno koje potvrđuje prijem novca na ime ratnih dnevnica, nego da je to učinio neko drugi, ovi navodi revizije nisu osnovani.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Tuženoj, koja je delimično uspela sa izjavljenom revizijom, pripadaju troškovi postupka u iznosu od 12.000,00 dinara i to za sastav žalbe u iznosu od 6.000,00 dinara i za sastav revizije u iznosu od 6.000,00 dinara.

Na osnovu izloženog, u smislu člana 165. stav 2. ZPP u vezi čl. 153. i 154. ZPP, odlučeno je kao u trećem stavu izreke.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić