Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, pobijajući je u delu kojim je potvrđena prvostepena presuda u delu odluke kojom je odbijen njen protivtužbeni zahtev da se tužilac delimično liši roditeljskog prava u delu odlučivanja o promeni prebivališta maloletne dece (stav drugi izreke).

Vrhovni sud je ispitao pravnosnažnu presudu u pobijanom delu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 55/14, 87/18, 18/20 i 10/23, u daljem tekstu: ZPP), u vezi sa članom 202. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“, br. 18/2005... 6/2015) i našao da je revizija neosnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su bile u vanbračnoj zajednici od 2016. godine do aprila 2021. godine kada je njihova zajednica života prestala zbog poremećaja odnosa. Iz te vanbračne zajednice parnične stranke imaju dvoje maloletne dece, VV rođenu 2016. godine i GG rođenu 2018. godine. Iz vanbračne zajednice sa DD tužena ima i maloletnu ćerku ĐĐ rođenu 2014. godine. Presudom Osnovnog suda u Vršcu P2 29/23 od 06.04.2023. godine određeno je da će roditeljsko pravo nad maloletnim ćerkama VV i GG samostalno vršiti majka BB, utvrđeno je da je prebivalište maloletnih ćerki na adresi pribivališta majke i obavezan je otac ovde tužilac AA da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletnih ćerki plaća mesečno ukupan iznos od 15.000,00 dinara i to za maloletnu VV iznos od 8.000,00 dinara i za maloletnu GG iznos od 7.000,00 dinara. Određeno da će se održavanje ličnih odnosa između oca i ćerki odvijati na osnovu usmenog sporazuma sa majkom. VV i GG koje zastupa majka BB su podnele Osnovnom sudu u Pančevu 25.09.2023. godine kao izvršni poverioci predlog za izvršenje protiv tužioca kao izvršnog dužnika zbog neizmirenja obaveze plaćanja doprinosa za izdržavanje (prema presudi Osnovnog suda u Vršcu P2 29/23 od 06.04.2023. godine), nakon čega je Osnovni sud u Pančevu rešenjem II 2080/23 od 29.09.2023. godine odredio predloženo izvršenje. Tužena živi u porodičnoj kući sa maloletnom decom, a povremeno sa njima boravi u ... gde je zasnovala novu vanbračnu zajednicu i želi da se sa decom preseli tamo. Prilikom boravka u ..., tužena sa decom boravi kod svog vanbračnog partnera koji ima rešeno stambeno pitanje, ostvaruje redovne mesečne prihode, pomaže tuženoj i njenoj deci prilikom boravka u ... i dao je izjavu kojom daje saglasnost da tužilja sa decom može da stanuje kod njega u ... , kao i da ih materijalno pomaže, koja je overena kod javnog beležnika 22.04.2024. godine. Tužilac je dao saglasnost da deca sa majkom mogu da putuju u ... kod rodbine u periodu od 14.04.2023. do 14.04.2026. godine, koja saglasnost je takođe overena kod javnog beležnika 10.04.2023. godine, ali je tužilac u toku postupka negirao da je potpisao ovu saglasnost, te da je istu dao samo na period od tri meseca, a ne tri godine. Tužilac je nezaposlen i nalazi se na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje. Izdržava se preprodajom robe po vašarima i manifestacijama. Živi u porodičnoj kući sa maloletnim sinom iz prve vanbračne zajednice. Tužilac je bio nasilan prema tuženoj tokom 2019. godine, što je i sam potvrdio. Viđa decu jednom mesečno kada ih tužena dovede na par dana kod njega. Prema mišljenju Centra za socijalni rad Grada Pančeva, tužilac poseduje roditeljske kapacitete za redovne kontakte sa maloletnom decom i u njegovom ponašanju nisu uočeni elementi koji bi ukazivali na eventualno zlostavljanje ili zanemarivanje dece. Uočava se pozitivna motivacija za redovno održavanje ličnog kontakta sa maloletnim ćerkama. Mišljenje Centra za socijalni rad je da nije u najboljem interesu maloletne dece da se otac delimično liši roditeljskog prava.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom odredbi člana 6. stav 1 i 61. stav 1. Porodičnog zakona izmenio prethodnu sudsku odluku o održavanju ličnih odnosa tužioca i maloletne dece u pogledu termina viđanja, polazeći od datog mišljenja nadležnog organa starateljstva da postoji pozitivna motivacija oca za redovno održavanje ličnog kontakta sa maloletnim ćerkama. Odlučujući o protivtužbenom zahtevu tužene da se tužilac delimično liši roditeljskog prava u pogledu odlučivanja o promeni prebivališta maloletne dece (i davanja saglasnosti za putovanje maloletne dece sa majkom u inostranstvo), prvostepeni sud je zauzeo stanovište da u ponašanju tužioca nisu uočeni elementi koji bi ukazivali na eventualno zlostavljanje ili zanemarivanje maloletne dece i da samim tim nisu ispunjeni uslovi iz člana 82. Porodičnog zakona za njegovo delimično lišenje roditeljskog prava, pa nema ni uslova za određivanje privremene mere predložene od strane tužene.

Drugostepeni sud je prihvatio sve razloge kojima se rukovodio prvostepeni sud pri odlučivanju o tužbenom zahtevu tužioca, protivtužbenom zahtevu tužene i predlogu tužene za određivanje privremene mere.

Tužena izjavljenom revizijom ne pobija odluku suda o izmeni modela viđanja tužioca i maloletne dece utvrđenog prethodnom sudskom odlukom, već samo odluku kojom je odbijen njen protivtužbeni zahtev da se tužilac delimično liši roditeljskog prava u delu koji se odnosi na odlučivanje o promeni prebivališta maloletne dece, smatrajući da odluka o promeni prebivališta dece treba da bude pravo o kojem će odlučivati isključivo ona kao majka jer su joj deca poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava, navodeći da tužilac zloupotrebljava svoja roditeljska prava, odnosno da ih nesavesno vrši jer je vršio nasilje prema njoj kao partneru, nije redovno plaćao izdržavanje za decu i poriče datu saglasnost za putanje dece sa njom u inostranstvo.

Po oceni Vrhovnog suda, pravnosnažna presuda je u pobijanom delu odluke o protivtužbenom zahtevu zasnovana na pravilnoj primeni materijalnog prava.

Članom 3. stav 1. Konvencije o pravu deteta propisano je da su u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja njihovi interesi, bez obzira na to da li ih sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Stavom 2. istog člana propisano je da se države članice obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preduzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere.

Ova obaveza preuzeta je i članom 6. stav 1. Porodičnog zakona, kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. Prema odredbama člana 7. ovog zakona, roditeljsko pravo pripada majci i ocu zajedno, koji su ravnopravni u vršenju tog prava i zabranjena im je svaka zloupotreba roditeljskog prava. Smisao roditeljskog prava je u tome da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta, kako je propisano članom 67. ovog zakona. Sadržina roditeljskog prava, koje se sastoji od dužnosti staranja o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je članovima od 68. do 74. Porodičnog zakona, a suština ovih dužnosti i prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta. Vršenje roditeljskog prava regulisano članovima od 75. do 78. ovog zakona. Prema odredbi člana 77. stav 3. Porodičnog zakona, jedan roditelj sam vrši roditeljsko pravo na osnovu odluke suda kada roditelji ne vode zajednički život, a nisu zaključili sporazum o vršenja roditeljskog prava. Međutim, i tada roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdražava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo (član 78. stav 3). Pitanjima koja bitno utiču na život deteta, u smislu ovog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahteva nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti (član 78. stav 4). Ako roditelj zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti, odnosno nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, može biti potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava, pod uslovima predviđenim članom 81, odnosno članom 82. istog zakona. Prema odredbama člana 82. Porodičnog zakona, roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava (stav 1). Sudska odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava može lišiti roditelja jednog ili više prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete (stav 2). Roditelj koji vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava i dužnosti na čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje deteta, te na upravljanje i raspolaganje imovinom deteta (stav 3), dok roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta (stav 4). Takođe, sudskom odlukom o delimičnom lišenju roditeljskog prava može biti određena jedna ili više mera zaštite deteta od nasilja u porodici (stav 5). Porodični zakon u članu 270. propisuje da je sud, pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. Odredbom člana 266. stav 1. Porodičnog zakona propisano je da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava, sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta.

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju, između ostalog, mišljenje deteta, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, briga, zaštita i sigurnost deteta. Interes maloletnog deteta je da se između njega i roditelja sa kojim ne živi razvije odnos ljubavi, poverenja, međusobnog uvažavanja, privrženosti, poštovanja ličnosti i dostojanstva, pa je stoga svako dužan da se rukovodi tim interesom u svim aktivnostima koji se tiču deteta (član 6. stav 1. Porodičnog zakona).

Po oceni Vrhovnog suda, neosnovano se revizijom osporava pravilnost primenjenog materijalnog prava u tumačenju i primeni pravnog standarda najboljeg interesa deteta. Naime, najbolji interes deteta kojim je sud dužan da se rukovodi i u sporu za lišenje roditeljskog prava je pravni standard koji čini nekoliko elemenata procene i to uzrast i pol deteta, njegove želje i osećanja s obzirom na uzrast i zrelost, te emotivne potrebe. Navode revizije da je sud pogrešno procenio najbolji interes dece stranaka pri odlučivanju da li otac treba da se liši nekih prava iz sadržine roditeljskog prava Vrhovni sud ne prihvata kao osnovane. Ovo iz razloga što je, i pored utvrđenih činjenica da kao otac u nekom periodu nije doprinosio izdržavanju dece po sudskoj odluci i da su kontakti njega i dece bili retki, tužilac aktuelno pokazao motivaciju da češće viđa decu (zbog čega je podneo tužbu za izmenu prethodne odluke suda o načinu održavanja ličnih kontakaka sa decom i time inicirao postupak u ovoj parnici) i ispunjava svoje obaveze u pogledu izdržavanja dece, pa je po oceni Vrhovnog suda pravilan činjenično-pravni zaključak nižestepenih sudova da tužilac trenutno savesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, da ne zlostavlja niti zanemaruje decu i da nema zakonskih uslova da kao roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo bude lišen prava da odlučuje o pitanju promene prebivališta dece koje bitno utiče na njihov život. Pri odlučivanju o delimičnom lišenju tužioca roditeljskog prava, nižestepeni sudovi su pošli i od stručnog mišljenja nadležnog organa staratestva, koje ne obavezuje sud, ali doprinosi sudskoj proceni najboljeg interesa dece, a u konkretnom slučaju su sudovi ocenili da je trenutno u najboljem interesu maloletne dece stranaka da češće viđaju oca i da provode više vremena sa njim, što bi svakako bilo narušeno ako bi majka u ovom momentu imala pravo da samostalno odlučuje o promeni prebivališta dece, odnosno o njihovom preseljenju u inostarnstvo, bez međusobnog sporazuma o tome sa tužiocem.

U konkretnom slučaju, Vrhovni sud nalazi da je doneta pravilna odluka da se otac ne liši prava da odlučuje o promeni prebivališta maloletne dece, koja je u svakom slučaju podložna izmeni u slučaju da se promene oklonosti kojima se sud rukovodio prilikom odlučivanja.

Sa iznetih razloga, Vrhovni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. ZPP, odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Mirjana Andrijašević,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković