Dopunskom presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1013/18 od 26.12.2019. godine bliže je uređen način održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem tako da se odvija u kontrolisanim uslovima u prostorijama Centra za socijalni rad Grada Novog Sada dva puta nedeljno u trajanju od po sat vremena i to utorkom i četvrtkom pri čemu će se viđanje kada dete ide posle podne u školu odvijati u prepodnevnim časovima, a kad dete ide pre podne u školu u popodnevnim časovima. Ukoliko dete u budućnosti na nesumnjiv način izrazi želju da se viđa sa ocem van prostorija organa starateljstva viđanje će se odvijati svakog drugog vikenda u mesecu počev od petka u 15,30 časova do nedelje u 19.00 časova, tako što će otac dolaziti po dete u školu i vraćati ga na adresu prebivalištva kod majke, polovinu letnjeg raspusta (prvu polovinu jula i prvu polovinu avgusta meseca i obrnuto naredne godine drugu polovinu jula i drugu polovinu avgusta meseca), polovinu zimskog raspusta, za vreme verskih i državnih praznika naizmenično (ili ukoliko su roditelji različitih veroispovesti, dete će sa roditeljem koji proslavlja verski praznik uključujući i slavu provoditi dan praznika), svoj rođendan dete će svake neparne godine provoditi sa ocem kao i svaki očev rođendan.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 131/20 od 25.03.2020. godine, stavom prvim izreke odbijene su žalbe i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke odbijene su žalbe i potvrđena dopunska presuda. Stavom trećim izreke odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja-protivtužena je blagovremeno izjavila reviziju u delu kojim su odbijene njene žalbe, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju u vanbračnoj zajednici parničnih stranaka koja je trajala od 2009. godine do 2014. godine rođeno je zajedničko dete maloletni VV ...2009. godine. Partnerski odnosi su od početka zajednice bili ispunjeni međusobnim nerazumevanjem i netolerancijom zbog čega je zajednica više puta prekidana, a zatim ponovo uspostavljana. Tužilja je rođena 1977. godine i po zanimanju je ..., zaposlena u ... pozorištu u Novom Sadu, dok je tuženi rođen 1969. godine i po zanimanju je specijalista ..., zaposlen na Institutu za ... Vojvodine. Majka živi u domaćinstvu sa detetom i svojom majkom u stanu koji je u vlasništvu njene majke i ima realan uvid u uzrasno razvojne potrebe maloletnog deteta koje zadovoljava na primeren način. Brižan je roditelj i nastoji da detetu obezbedi stabilno porodično okruženje. Maloletno dete je zdravo dete, pravilnog razvoja i ima uobičajene potrebe za dete njegovog uzrasta za koje je potrebno izdvojiti mesečno najmanje 24.000,00 dinara. Tužilja zarađuje oko 54.000,00 dinara, a tuženi 106.000,00 dinara, a dodatnim angažovanjem i dodatne prihode koji su promenljivi. Loši partnerski odnosi su se krajem 2014. i početkom 2015. godine odrazili na odnos zajedničkog deteta sa ocem, pa je od 12.03.2015. godine viđanje deteta sa ocem funkcionisalo po sudskoj odluci kojom je određen model viđanja, tako da je poslednji put video dete 15.11.2015. godine, a posle toga prilikom veštačenja za potrebe ove parnice 19.04.2016. godine. Oba roditelja imaju očuvanu roditeljsku sposobnost, motivisani su da samostalno vrše roditeljsko pravo, s tim što su njihovi odnosi neskladni i oboje nastoje drugog prikazati kao nekoga ko zanemaruje i nesavesno vrši roditeljsko pravo. Tužilja je tokom postupka iznela navode o seksualnom uznemiravanju maloletnog deteta od strane oca u vezi čega je podnela krivičnu prijavu koja je rešenjem OJT Novi Sad od 25.04.2017. godine odbačena. Za potrebe krivičnog postupka koji je vođen protiv tuženog sačinjen je nalaz i mišljenje veštaka, koji dokaz je sud izveo na saglasan predlog stranaka na ročištu od 13.07.2016. godine. Za razliku od stručnog mišljenja Centra za socijalni rad, da se iskaz maloletnog deteta smatra verodostojnim i indikativnim za opravdanost sumnje u seksualno zlostavljanje, tim veštaka je takođe ispitivanjem maloletnog deteta zaključio o neverodostojnosti iskaza deteta koje je izraz njegove pogrešne predstave o stvarnosti. Ovakvo različito zaključivanje stručne ustanove i tima veštaka obrazloženo je razlikom u primenjenim metodama ispitivanja maloletnog deteta. Stručni radnici organa starateljstva su primenili metod prepoznavanja, a tim veštaka metod prisećanja koji se u forenzici smatra verodostojnim izvorom sećanja na doživljeno. Prihvaćeno je stručno mišljenje tima veštaka o pogrešnoj predstavi maloletnog deteta koju je manifestovao kod stručnih radnika Centra za socijalni rad, a kasnije i prilikom ispitivanja od strane veštaka, koja po mišljenju veštaka nije praćena odgovarajućom emocionalnom reakcijom. Pored toga nalaz i mišljenje veštaka je u saglasnosti sa nalazom veštaka – psihijatra od 09.10.2015. godine koji se izjasnio o roditeljskoj sposobnosti oba roditelja. Organ starateljstva je u svom izveštaju od 07.07.2015. godine predložio da samostalno roditeljsko pravo vrši majka, a u dopunskom izveštaju od 11.12.2019. godine procenjeno je da reuspostavljanje kontakata sa ocem nije u najboljem interesu maloletnog deteta. Ocenjeno je i izraženo mišljenje deteta koje je navršilo deset godina da ne želi da viđa oca.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da je u najboljem intersu maloletnog deteta da bude povereno majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, a da se model viđanja sa ocem odvija u kontrolisanim uslovima u Centru za socijalni rad (bliže uređeno dopunskom presudom). Prihvatanjem stručnog mišljenja tima veštaka o pogrešnoj predstavi maloletnog deteta o ocu, po stanovištu nižestepenih sudova u konkretnom slučaju nisu ispunjeni uslovi za lišenje roditeljskog prava tuženog, kod utvrđenog da oba roditelja imaju očuvane roditeljske sposobnosti. O visini doprinosa za izdržavanje je odlučeno na osnovu utvrđenih dečijih potreba i mogućnosti dužnika izdržavanja, tako da se maloletnom detetu obezbedi nivo životnog standarda koji uživa dužnik izdržavanja.

Porodični zakon u članu 81. propisuje situaciju u kojoj se roditelj može u potpunosti lišiti roditeljskog prava. Ova zakonska mogućnost dolazi u obzir ukoliko se u ponašanju roditelja ostvaruju taksativno propisane radnje kojima se zloupotrebljavaju roditeljska prava ili grubo zanemaruju roditeljske dužnosti. Sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelja svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete. Naredni član tog zakona propisuje mogućnost delimičnog lišenja roditeljskog prava ukoliko roditelj nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Sud je dužan da pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge specijalizovane ustavnove za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270.).

Pravilno tumačenje navedenih odredaba podrazumeva, da se prilikom odlučivanja o lišenju roditeljskog prava moraju jasno utvrditi činjenice o postojanju, odnosno nepostojanju radnji kojima se zloupotrebljavaju roditeljska prava ili grubo zanemaruju roditeljske dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. U porodičnim sporovima načelo dispozicije stranaka je ograničeno, aktivna uloga suda je naglašena, pa sud ima obavezu da se postupci odvijaju u najboljem interesu deteta, uz aktivno sudelovanje suda i drugih stručnih organa. Pitanje lišenja roditeljskog prava u ovom slučaju, zahtevalo je analizu svih aspekata koji se tiču lišenja roditeljskog prava u skladu sa istražnim načelom po kojem sud u postupku u vezi sa porodičnim odnosima može utvrđivati činjenice i kada one nisu među strankama sporne, a može i samostalno istraživati činjenice koje nijedna stranka nije iznela (član 205. PZ). Prihvatanje nalaza i mišljenja veštaka koji je sačinjen za potrebe krivičnog postupka, na osnovu saglasnosti parničnih stranaka i u skladu sa načelom ekonomičnosti postupka, suprotno je istražnom načelu, naročito imajući u vidu izjašnjenje veštaka da je predmet bilo veštačenje deteta na okolnosti iz rešenja OJT vezano za predmetno krivično delo, a ne okolnosti vršenja roditeljskog prava, pri čemu je stručno mišljenje organa starateljstva bilo suprotno datom nalazu i mišljenju veštaka. U takvoj situaciji izostalo je utvrđenje bitnih činjenica o postojanju uslova za lišenje roditeljskog prava tuženog, a s tim u vezi i održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda osnovano se revizijom tužilje ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava u pogledu odluke o izdržavanju maloletnog deteta sa stanovišta primene kriterijuma za određivanje izdržavanja koji su propisani u članu 160. Porodičnog zakona. Visina izdržavanja određuje se prema potrebama deteta, kao poverioca izdržavanja i mogućnostima dužnika izdržavanja, pri čemu se vodi računa i o minimalnoj sumi izdržavanja, propisanoj članom 160. stav 4. Zakona. Dosuđeni iznos, uz doprinos majke kako u novcu, tako i kroz rad, brigu i staranje koji se svakodnevno ulaže, treba da obezbedi adekvatno potrebe zajedničkog deteta, ali tako da visina izdržavanja omogući najmanje takav nivo životnog standarda kakav uživa roditelj, dužnik izdražavanja, ovde tuženi (član 162. stav 3. PZ). Mogućnosti roditelja, kao dužnika izdržavanja zavise od okolnosti propisanih članom 160. stav 3. Zakona. U konkretnom slučaju izostalo je razjašnjenje bitnih činjenica o nivou životnog standarda tuženog u svetlu njegovih materijalnih mogućnosti i prihoda, te ukupno utvrđenih potreba maloletnog deteta u odnosu na tako utvrđen nivo životnog standarda tuženog i minimalnu sumu izdržavanja.

Zbog toga je Vrhovni kasacioni sud ukinuo nižestepene presude u pobijanom delu, kako bi prvostepeni sud imajući u vidu izložene primedbe utvrdio navedene bitne činjenice od kojih zavisi pravilna primena materijalnog prava. Odluka o troškovima parničnog postupka zavisi od konačnog ishoda spora, pa je i ona morala biti ukinuta.

Iz navedenih razloga na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić