Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji, na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da tužiljina revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Bitne povrede odredaba parničnog postupka iz tačke 5. i tačke 12. stava 2. navedenog člana, na koje se tužilja poziva u reviziji, zakonom nisu predviđene kao razlozi za ovaj vanredni pravni lek (član 407. stav 1. tačka 2. ZPP).

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je ćerka pokojne BB (umrle ...2005. godine). Tužiljina majka nalazila se u istražnom zatvoru od 06.09.1948. godine do 10.06.1950. godine zato što joj je bilo stavljeno na teret da je kao pomagač izvršila krivično delo iz člana 29. stav 4. tada važećeg Zakona o vojnim krivičnim delima. U vreme kada je njena majka bila lišena slobode tužilja je imala 11 godina. Tužilja je od 1945. godine, nakon razvoda braka njenih roditelja, živela sa majkom. Otac i stariji brat tužilje u to vreme su živeli u inostranstvu. Pošto je njena majka lišena slobode tužilja je iseljena iz stana. Od tada pa sve do povratka oca iz inostranstva, oko pet meseci pre oslobađanja majke iz zatvora, živela je kod više osoba koje su je pomagale, krijući se kako tim osobama ne bi stvorila probleme kod vlasti. Pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Beogradu Reh 331/2012 od 25.11.2013. godine pokojna BB je rehabilitovana i utvrđeno da je, zbog neosnovanog lišenja slobode u periodu od 06.09.1948. godine do 10.06.1950. godine, bila žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga. Tužilja nije u vansudskom postupku zaključila sporazum o rehabilitacionom obeštećenju.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su u ovom sporu pravilno primenili materijalno pravo.

Nižestepeni sudovi su pravilnom primenom člana 21. stav 1. i člana 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 92/11) zaključili da tužilja, kao lice iz člana 7. tačka 5. navedenog zakona, nakon izvršene rehabilitacije sada pokojne BB ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode njene majke, jer je u tom vremenskom periodu živela bez njenog roditeljskog staranja. Visinu novčane naknade za ovaj vid nematerijalne štete sudovi su odredili vodeći računa o svim okolnostima slučaja - uzrastu tužilje u vreme kada je njena majka bila lišena slobode, dužini vremenskog perioda u kojem je tužilja živela i rasla bez roditeljskog staranja i uslovima u kojima je živela do oslobađanja majke iz istražnog zatvora. Dosuđeni iznos, i po nalaženju revizijskog suda, tužilji pruža zadovoljenje za duševne bolove koje je trpela a viši iznos naknade po tom osnovu pogodovao bi težnjama koje nisu spojive sa prirodom i društvenom svrhom novčane naknade nematerijalne štete (član 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima).

U tom konstekstu nisu osnovani navodi revizije da je pogrešno primenjeno materijalno pravo i da je tužilji trebalo dosuditi viši iznos novčane naknade za duševne bolove. Određivanje naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode je individualno i zavisi od okolnosti svakog konkretnog slučaja. Zbog toga se tužilja ne može osnovano pozivati na pravnosnažne presude kojima su drugim licima iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji dosuđeni viši iznosi naknade štete za duševne bolove zbog lišenja slobode njihovih roditelja, jer se ne radi o istim činjeničnim situacijama.

Zakonom o rehabilitaciji nije predviđeno pravo trećih lica na naknadu nematerijalne štete za pretrpljeni strah, ali su nižestepeni sudovi u ovom sporu, prilikom određivanja novčane naknade za duševne bolove zbog lišenja slobode tužiljine majke, uzeli u obzir i taj psihički osećaj tužilje u sklopu svih uslova u kojima je živela i rasla za vreme dok joj se majka nalazila u istražnom zatvoru. S`tim u vezi tužilja se u reviziji neosnovano poziva na odluku Ustavnog suda Už 6424/2015 od 18.10.2018. godine. Navedenom odlukom Ustavni sud je odlučivao o ustavnoj žalbi rehabilitovanog lica, kojem u sudskom postupku nije priznato posebno pravo na naknadu nematerijalne štete za pretrpljene fizičke bolove i strah, tako da ne postoji činjenični i pravni identitet sa ovim sporom u kojem naknadu štete za pretrpljeni strah potražuje lice iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, a ne rehabilitovano lice.

Zakonom o rehabilitaciji su posebno predviđena prava rehabilitovanih lica i prava drugih lica. Reč je o posebnom zakonu u odnosu na Zakon o obligacionim odnosima u pogledu regulisanja prava na obeštećenje za materijalnu i nematerijalnu štetu (rehabilitaciono obeštećenje), kojim je propisan krug lica koji imaju određena prava po tom osnovu i obim tih prava. Navedenim zakonom (član 20. stav 1. i član 26. stav 1) izričito je propisano da pravo na naknadu materijalne štete zbog povrede prava i sloboda imaju rehabilitovana lica, dok to pravo nije predviđeno i za druga lica. Tužilja je ćerka rehabilitovanog lica, umrlog pre stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji, i zato nema pravo na naknadu tražene materijalne štete.

Zbog toga nisu osnovani navodi tužiljine revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava učinjene propustom nižestepenih sudova da primene odredbe Konvencije Ujedinjenih Nacija protiv torture i drugih surovih, neljudskih i ponižavajućih kazni i postupaka („Službeni list SFRJ - Međunarodni ugovori“ broj 9/91 i „Službeni list Srbije i Crne Gore - Međunarodni ugovori“ broj 16/05 i 2/06), odredbe Ustava Republike Srbije i Zakona o obligacionim odnosima, odnosno Zakonika o krivičnom postupku.

Iz odredbe člana 14. stav 1. Konvencije Ujedinjenih Nacija proizilazi da titulari prava na obeštećenje zbog torture mogu biti i druga lica, ali samo u slučaju kada je smrt žrtve neposredno nastupila od posledica akta torture, što ovde nije slučaj. Osim toga, tužilja u ovom sporu naknadu materijalne štete nije ni tražila zbog povrede psihičkog i fizičkog integriteta rehabilitovanog lica, nastalih kao posledica akta torture. Zakonom o rehabilitaciji izričito je određen osnov i obim prava na rehabilitaciono obeštećenje, kao i krug lica kojima određena prava pripadaju, zbog čega nema mesta proširivanju tih prava po pravilima o nasleđivanju i pravnom sledbeništvu. Odredbe navedenog zakona merodavne su za odlučivanje o pravu naslednika rehabilitovanog lica na naknadu štete (rehabilitaciono obeštećenje), koje su sudovi i primenili u ovom slučaju, a ne odredbe Zakonika o krivičnom postupku kojim je uređen postupak za naknadu štete, rehabilitaciju i ostvarivanje drugih prava lica neopravdano osuđenih i neosnovano lišenih slobode.

Shodno izloženom, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Branislava Apostolović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić