Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 241/20 od 24.06.2020. godine, stavom prim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene-protivtužilje i potvrđena prvostepena presuda u delu kojim je odbijen protivtužbeni zahtev. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužene-protivtužilje za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena-protivtužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, broj 72/11 i 55/14), Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija tužene-protivtužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su tokom 2005. godine živele u vanbračnoj zajednici iz koje je rođen mlt. VV ... godine. Zajednica života prestala je pre rođenja deteta. Pravnosnažnom presudom od 07.03.2006. utvrđeno je očinstvo tužioca nad mlt. detetom i obavezan tužilac da doprinosi izdržavanju sina u mesečnom iznosu od 5.000,00 dinara. Tužilac izdržavanje nije plaćao. Mlt. VV do pokretanja ovog postupka nije znao ko mu je biološki otac, jer je rastao sa uverenjem da mu je otac sadašnji majčin suprug, a po saznanju nije ispoljavao burne emocije već je izneo mišljenje da mu je potrebno vreme da se navikne na biološkog oca i da ne želi odmah da ga viđa, već da će to uraditi kada bude stariji. Tužilac je tokom oktobra i novembra 2011. obavestio PU Temerin da tužena ne dovodi dete na zakazano viđanje. Mlt. VV je u CSR dana 14.11.2016. dao izjavu u kojoj je naveo da ne želi da viđa svog biološkog oca, i da bi voleo da on prestane da opterećuje njegovu majku. Tužena do kraja postupka nije ispunila očekivanje i nije pozitivno uticala na mlt. dete da ostvari kontakte sa ocem, već se sa porodicom preselila u .... Nakon rođenja mlt. VV zasnovala je bračnu zajednicu u kojoj je rođeno dvoje dece, .... i .... godine. Ona je ulogu oca u potpunosti delegirala sadašnjem suprugu, na koji način je zanemarila potrebu deteta za saznanjem o sopstvenom biološkom poreklu i porodičnom identitetu. Nije se angažovala na pružanju podrške u uspostavljanju odnosa deteta sa ocem. Mlt. VV živi sa majkom, očuhom i dva mlađa brata u .... Pohađa školu na nemačkom jeziku. Psiho-fizički je pravilno razvijen, emotivno privržen majci i očuhu. Prema ocu ispoljava otpor koji se javlja u funkciji lojalnosti prema majci i rezultat je instrumentalizacije majke, i izostanka njene podrške u uspostavljanju emotivne relacije deteta sa ocem. Tužilac je 2010. godine zaključio brak u kom su rođene njegove dve ćerke, .... i .... godine. Porodica živi u ... . Tužilac je intelektualno normalno razvijen, emocionalno zadovoljavajuće uravnotežen, na socijalnom planu nema značajnijih odstupanja i neadekvatnosti u ponašanju. Odgovarajuće je motivisan za staranje o mlt. VV i pokazuje autentičnu roditeljsku brigu i zainteresovanost, kao i motivaciju za uspostavljanje kontakta i relacije sa sinom, ali ne uviđa u punoj meri poziciju mlt. deteta, niti iznenadnost i neočekivanost njegovog saznanja da je on njegov biološki otac, a ne očuh koga je smatrao ocem.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su primenom odredbe člana 81. Porodičnog zakona odbili protivtužbeni zahtev za potpuno lišenje roditeljskog prava, pravilno donoseći odluku o delimičnom lišenju roditeljskog prava tužioca u delu da odlučuje o prebivalištu deteta i o pitanjima koja bitno utiču na život deteta, kao što je pravilnom primenom člana 61. istog zakona uređen način održavanja ličnih odnosa deteta i oca svake druge nedelje putem skajpa.

Odredbom člana 81. Porodičnog zakona propisano je da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava (stav 1.), da roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava ako je napustio dete, ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi, ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi, ako sa namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koji se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika, ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava (stav 3.), da sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelje svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava osim dužnosti da izdržava dete (stav 4.). Odredbom člana 61. istog zakona propisano je da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi (stav 1.), a pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2.).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda potpuno lišenje roditeljskog prava je najteža porodičnopravna sankcija za roditelja koji zloupotrebljava roditeljsko pravo tako da njegovi postupci do te mere ugrožavaju interese deteta, da je ugrožen fizički, moralni i intelektualni razvoj deteta jer grubo zanemaruje roditeljske dužnosti, tako što uopšte ne brine o detetu, niti podmiruje njegove osnovne potrebe. Iz činjeničnog stanja koje je utvrđeno, suprotno navodima revizije, ne zaključuje se da je tužilac, otac AA grubo zanemario dužnosti iz sadržine roditeljskog prava koje su navedene u citiranom članu 81. Porodičnog zakona do mere zbog koje je neophodno lišiti ga u potpunosti roditeljskog prava. Sudovi su i po oceni ovog suda, pravilno utvrdili autentičnu roditeljsku brigu i zainteresovanost oca, kao i motivaciju za uspostavljanje kontakta i relacije sa sinom i pri tome sveobuhvatno vrednovali i raspravili pitanje najboljeg interesa maloletnog deteta, te kod svih okolnosti konkretnog slučaja i činjenice da tužilac nema izgrađen odnos sa detetom i ne uviđa u punoj meri trenutnu poziciju mlt. deteta, pravilno ga delimično lišili roditeljskog prava.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, odluka kojom je uređen način održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem svake druge nedelje putem skajpa, suprotno revizijskim navodima, jeste u najboljem interesu mal. deteta. Tačno je da dete koje je navršilo 15. godinu života i koje je sposobno za rasuđivanje može odlučiti o održavanju ličnih odnosa sa roditeljem sa kojim ne živi, što je propisano odredbom člana 61. stav 4. PZ. Međutim, zbog specifične situacije i stanja svesti, osećanja i emocionalne uznemirenosti mal. deteta nakon saznanja ovako bitne životne činjenice, pravilno su sudovi suprotno revizijskim navodima, njegovo mišljenje doveli u vezu sa izjašnjenjem CSR o konfliktu lojalnosti i instrumentalizaciji deteta od strane majke, kao i izostaloj podršci u cilju uspostavljanja odnosa mlt. deteta sa ocem. Ponekad se iskazano mišljenje deteta razlikuje od njegove želje i najboljeg interesa. U konkretnom slučaju dete ispoljava privrženost samo jednom roditelju jer je zajednica života roditelja prestala mnogo ranije, pre rođenja deteta i nije uspostavljen odnos bliskosti i poverenja sa drugim roditeljem. Propuštanje da dete zbog poremećenih partnerskih odnosa gradi odnos sa drugim roditeljem u suprotnosti je sa željom i potrebom deteta, kao i njegovim najboljim interesom, jer dete u dobi u kojoj se nalazi svoje mišljenje i želju izražava kroz vid bunta prema novonastaloj situaciji za njega. Dete ima pravo na lični i porodični identitet. Pravo na lični identitet usko je povezano sa pravom deteta da zna ko su mu roditelji i pravom na očuvanje porodičnih veza. U tom smislu neophodno je edukovanje, kako roditelja, tako i svih koji sa decom rade i međusobna podrška, a cilj koji se želi postići je uvek - zaštita interesa deteta. Prevazilaženje aktuelne otuđenosti od oca je od značaja za razvoj stabilnog identiteta, uravnoteženog emocionalnog funkcionisanja i samopoštovanja kod mal. deteta u adolescentnoj fazi razvoja u kojoj se nalazi, zbog čega je u najboljem interesu mal. deteta da uspostavi i održava kontakte sa biološkim ocem u cilju izgradnje sopstvenog personalnog i porodičnog identiteta. I Konvencija o pravima deteta ova pitanja najsveobuhvatnije rešava i garantuje u odredbama članova 7, 8, i 9. kojima se štite prava dece, ali posredno i prava roditelja, na održavanje kontakta.

Međutim, donoseći odluku kojom je uređen način održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem tri dana za vreme zimskog raspusta i pet dana za vreme letnjeg raspusta, na način što će mlt. VV dolaziti u porodičnu kuću oca u ..., drugostepeni sud je pogrešno primenio materijalno pravo zbog čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Kod napred iznetog stanja, kojim se ukazuje na specifičnu životnu situaciju i nepostojanje izgrađenog odnosa mal. deteta sa biološkim ocem, činjenice da dete to jako teško prihvata, da se boji i da nema uspostavljenu emocionalnu relaciju sa ocem, nejasna je odluka suda da dete održava odnose sa ocem na način da samostalno i bez nadzora odlazi i boravi kod oca u kući po nekoliko dana, u potpuno nepoznatoj sredini. Ovo pre svega i kod datog mišljenja Centra da je potrebno da dete viđa oca u kontrolisanim uslovima u početku do uspostavljanja odnosa, pa tek po ispunjenju uslova da se pređe na viši nivo održavanja ličnih odnosa. Dete ima pravo na identitet i održavanje ličnih odnosa sa roditeljem sa kojim ne živi, ali ne i po svaku cenu i protivno interesima deteta.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će utvrditi u potpunosti činjenično stanje i uz pravilnu primenu materijalnog prava doneti odluku o ovom delu tužbenog zahteva.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 414. stav 1. i člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jasminka Stanojević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić