Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija Vesne Popović, predsednika veća, Lidije Đukić i Božidara Vujičića, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Trajan Romanović, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede - Beograd, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Zrenjaninu, radi utvrđenja i činidbe, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4152/15 od 21.10.2015. godine, u sednici održanoj 08.02.2017. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 4152/15 od 21.10.2015. godine i predmet vraća istom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Pančevu P 1341/14 od 19.05.2015. godine, stavom prvim izreke obavezana je tužena da trpi i dozvoli deobu parcele top. br. ... u površini od 1.09,01 ha, upisane u list nepokretnosti br. ... KO ..., kojom deobom će biti formirane dve parcele i to: parcela br. ... u površini od 0.72,65 ha i parcela br. ... u površini od 0.36,36 ha, u svemu prema predlogu deobe Agencije „BB“ iz ..., te da trpi da se izvrši uknjižba deobnog nacrta u zemljišnim knjigama. Stavom drugim izreke utvrđeno je da je tužilac vlasnik novoformirane parcele top. br. ... njiva ..., u površini od 0.72,65 ha KO ..., što je tužena dužna priznati i trpeti da se tužilac sa ovim pravom u zemljišnim knjigama upiše po pravnosnažnosti ove presude. Stavom trećim izreke obavezana je tužena da tužiocu plati troškove deobe u iznosu od 10.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 10.01.2013. godine do isplate, kao i da naknadi troškove postupka od 91.500,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4152/15 od 21.10.2015. godine, stavom prvim izreke preinačena je prvostepena presuda u prvom i drugom stavu izreke tako što je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se obaveže tužena da trpi i dozvoli deobu parcele top. br. ... u površini od formirane dve parcele i to: parcela br. ... u površini od 0.72,65 ha i parcela br. ... u površini od 0.36,36 ha, u svemu prema predlogu deobe Agencije „BB“ iz ... i da trpi da se izvrši uknjižba deobnog nacrta u zemljišnim knjigama, kao i da se utvrdi da je tužilac vlasnik novoformirane parcele top. br. ... njiva ..., u površini od 0.72,65 ha KO ..., što je tužena dužna priznati i trpeti da se tužilac sa ovim pravom u zemljišnim knjigama upiše po pravnosnažnosti presude. Stavom drugim izreke preinačeno je rešenje o troškovima parničnog postupka, sadržano u stavu trećem izreke prvostepene presude, tako što je obavezan tužilac da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka od 18.000,00 dinara. Stavom trećim izreke obavezan je tužilac da tuženoj naknadi troškove drugostepenog postupka od 12.000,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, tužilac je izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Odlučujući o reviziji na osnovu člana 408. u vezi sa članom 403. stav 2. tačka 2. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 i 55/14), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, VV, deda tužioca, imao je pravo svojine na parceli top. br. ..., njiva ..., površine 1.09,01 ha, upisanoj u zk. ul. ... KO ... . VV je 14.10.1974. godine pred imovinsko pravnim referentom opštine ... dao izjavu o odricanju od dela parcele top. br. ... u površini od 0.36,36 ha u korist društvene svojine, sa pravom upravljanja opštine ..., o čemu je sačinjen zapisnik koji je VV potpisao. I pre izjave o odricanju, parcela top. br. ... je faktički bila podeljena na manji deo od oko 30 ari, koji je predstavljao neobradivo zemljište – trstik i veći deo od oko 70 ari, koji deo zemljišta je bio boljeg kvaliteta i koji je VV nastavio da koristi i nakon izjave o odricanju, a koji su posle njegove smrti, neprekidno koristili njegovi pravni sledbenici, sada i tužilac, kao njegov unuk, bez ikakvog uznemiravanja. Na osnovu izjave od 14.10.1974. godine doneto je rešenje Dn 3/1975 od 10.01.1975. godine kojim je izvršena uknjižba društvene svojine na parceli top. br. ... u celosti sa pravom korišćenja opštine ... . Navedeno rešenje je VV primio 22.04.1976. godine i protiv istog nije izjavio žalbu, a nakon prijema istog prestao je da plaća porez za navedenu parcelu. U izvodu iz lista nepokretnosti br. ... KO ..., upisana je parcela br. ..., koja ima ukupnu površinu od 1 ha 09 a 01 kvm i sastavljena je od dva dela i to: …, njiva 3. klase od 72 a 65 kvm i …, njive 5. klase od 36 a 36 kvm, koja se vodi u celosti kao državna svojina, korisnik RS - Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev i utvrdio da nije postojao pravni osnov za prevođenje ukupne površine parcele ... na društvenu svojinu, s obzirom da se VV u svojoj izjavi odrekao samo dela parcele, te da je greškom državnih organa došlo do upisa ukupne površine parcele ... u korist društvene svojine, a kako tužilac i njegovi pravni prethodnici nesmetano koriste deo parcele u površini od 72 ara i 65 kvm, ne znajući da se ovaj deo parcele ne vodi kao njihova svojina, to tužilac ima zakonitu i savesnu državinu, pa je na osnovu člana 28. stav 2. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa stekao pravo svojine na delu predmetne nepokretnosti u površini od 0.72,65 ha.

Međutim, pobijanom drugostepenom odlukom preinačena je prvostepena presuda i odbijen tužbeni zahtev u celosti, uz zaključak drugostepenog suda da je izjava o odricanju od 14.10.1974. godine u skladu sa članom 29. tada važećeg Zakona o prometu nepokretnosti i da je na osnovu ovakve izjave izvršena uknjižba društvene svojine parcele ... sa pravom korišćenja opštine ..., a pravni prethodnik tužioca je prijemom rešenja Dn 3/1975 22.04.1976. godine bio upoznat da je izvršen prenos parcele u celosti u korist opštine ..., da se na navedeno rešenje nije žalio i prestao je da plaća porez na deo parcele koji je nastavio da koristi. Kako se uknjižba sprovedena rešenjem Dn 3/1975 ne može korigovati u parnici sa tužbenim zahtevom da tužena trpi i dozvoli deobu parcele ..., to je neosnovan zahtev za deobu parcele ..., kao i tužbeni zahtev da je tužilac vlasnik novoformirane parcele ..., zbog čega drugostepeni sud nalazi, da je tužbeni zahtev neosnovan, te da se o eventualnom sticanju prava svojine po osnovu održaja ne može raspravljati.

Međutim, Vrhovni kasacioni sud nalazi da se osnovano revizijom ukazuje da je pobijana odluka doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Odredbom člana 6. stav 2. Zakona o prometu nepokretnosti („Sl. glasnik SRS“ br. 15/74 i 14/77), koji je bio na snazi u vreme kada je pravni prethodnik tužioca dao izjavu o odricanju, propisano je da nosioci prava svojine mogu imati pravo svojine na poljoprivredno zemljište, građevinsko zemljište, šume i šumsko zemljište, stambene i poslovne zgrade i stanove i poslovne prostorije kao posebne delove zgrade u granicama i pod uslovima koji su određeni zakonom.

Odredbom člana 12. stav 1. Zakona o prometu nepokretnosti propisano je da nosilac prava svojine koji po osnovu nasleđa stekne nepokretnost koja zajedno sa nepokretnošću na koju već ima pravo svojine prelazi maksimum određen zakonom ima pravo da u okviru tog maksimuma izabere onu nepokretnost na koju zadržava pravo svojine, a stavom 4. da ako je nosilac prava svojine izabrao nepokretnost koju zadržava u svojini, opštinski organ uprave nadležan za imovinsko-pravne poslove utvrdiće rešenjem da je ostala nepokretnost koja prelazi maksimum određen zakonom, postala društvena svojina, dok je odredbom člana 13. stav 1. propisano kad nosilac prava svojine po drugom osnovu, a ne po osnovu nasleđa, stekne nepokretnost preko maksimuma određenog zakonom ili nepokretnost na koju po zakonu ne može imati pravo svojine opštinski organ uprave nadležan za imovinsko-pravne poslove doneće rešenje da ta nepokretnost postaje društvena svojina.

Odredbom člana 29. stav 1. istog zakona propisano je da građani, udruženja građana i druga građanska pravna lica mogu se jednostranom izjavom odreći prava svojine na nepokretnosti u korist društvene zajednice, ako na istoj nema tereta ili ako na istoj postoje samo stvarne službenosti, a stavom 2. istog člana da izjava o odricanju od prava svojine iz stava 1. ovog člana daje se opštinskom organu uprave nadležnom za imovinsko-pravne poslove i to usmeno na zapisnik ili ispravom overenom od nadležnog organa.

Imajući u vidu navedeno, Vrhovni kasacioni sud je našao da se u citiranim zakonskim odredbama nalazi razlog i osnov davanja izjave o odricanju pravnog prethodnika tužioca, a s tim u vezi osnovan je revizijski navod kojim se ukazuje da u konkretnom slučaju sadržina date jednostrane izjave ne ostavlja nikakvu sumnju u stvarnu volju davaoca izjave o obimu odricanja od prava svojine, kao i da vlasnik nepokretnosti ne može izgubiti svoje pravo ukoliko se u javnim knjigama na nepokretnosti sa njegovim pravom vlasništva greškom upiše treće lice. Naime, pravni prethodnik tužioca VV, 14.10.1974. godine je dao izjavu o odricanju od prava svojine na delu parcele top. br. ..., u površini od 0.36,36 ha, u korist opštine ..., a zapisnik od 14.10.1974. godine je svojeručno potpisao. Zbog ovakvog preciznog sadržaja navedenog zapisnika, ostaje nejasno kako je rešenjem Dn 3/1975 od 10.01.1975. godine, a koje ne sadrži pouku o pravnom leku, određeno da se na celoj parceli top. br. ... izvrši uknjižba društvene svojine u korist opštine ..., iako se donosilac ovog rešenja upravo pozvao na zapisnik od 14.10.1974. godine. Takođe, ostalo je nejasno kako je u listu nepokretnosti ... KO ... za parcelu ... upisano da se sastoji iz dva dela (36 a 36 kvm i 72 a 65 kvm) čije se površine potpuno poklapaju sa sadržinom zapisnika od 14.10.1974. godine, odnosno sa izjavom o odricanju VV u kojoj je navedeno da je vlasnik parcele ... ukupne površine 1.09,01 ha, a da se odriče dela od 0.36,36 ha, što znači da je zadržao vlasništvo 0.72,65 ha. Drugostepeni sud navodi član 29. merodavnog Zakona o prometu nepokretnosti za koji revizijski sud nalazi da jeste predstavljao osnov davanja izjave o odricanju, međutim, u ovom postupku tužilac kao pravni sledbenik VV ne osporava ni osnov odricanja ni samo odricanje već traži svojinu na delu parcele kojeg se VV nije odrekao, a koji je upisan kao državna svojina, odnosno kao vlasništvo tužene.

Kod činjenice da je pravni prethodnik tužioca dao izjavu o odricanju zbog zakonom propisanog maksimuma ukupne površine poljoprivrednog zemljišta koje može imati u svojini, pravilna primena materijalnog prava zahteva da se utvrdi da li je izjava o odricanju mogla dovesti do gubitka prava svojine na celoj parceli top. br. ..., kao i da li tužilac, kao pravni sledbenik VV, zahteva utvrđenje prava svojine samo na delu parcele ... upisane u list nepokretnosti ... KO ..., i to …, njiva 3. klase od 72 a 65 kvm, koja se vodi kao državna svojina, korisnik Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. S ovim u vezi osnovano drugostepeni sud nalazi da se sud kreće u granicama tužbenog zahteva i da u konkretnom slučaju ne može pružitu zaštitu u delu tražene deobe parcele i formiranja novih parcela, međutim, iz sadržine drugog stava postavljenog tužbenog zahteva jasno je da tužilac traži utvrđenje prava svojine na delu parcele na koji se ne odnosi izjava o odricanju. S obzirom da se sticanje i prestanak prava svojine uređuju zakonom i da se pravo svojine može oduzeti ili ograničiti samo u skladu sa zakonom, revizijski sud je našao da rešenje Dn 3/1975 od 10.01.1975. godine nema odlučujući značaj za razrešenje ovog spornog odnosa i zato što ne sadrži pouku o pravnom leku, te se ne može smatrati da se pravni prethodnik tužioca saglasio sa navedenim rešenjem samim tim što ga nije osporio, budući da mu je nedavanjem pouke o pravnom leku upravo bilo uskraćeno pravo na žalbu.

Zbog pogrešne primene materijalnog prava, drugostepena presuda je ukinuta na osnovu člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku i predmet vraćen drugostepenom sudu na ponovno suđenje.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će imati u vidu izneto u ovom rešenju, pa će doneti novu, zakonitu odluku o žalbi tužene.

Predsednik veća-sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić