U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislave Apostolović, predsednika veća, Branislava Bosiljkovića i Danijele Nikolić, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ... - ..., BB iz ... i VV iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Dejan Jakimov advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije - Ministarstvo pravde, koju zastupa Državno pravobranilaštvo sa sedištem u Beogradu, radi rehabilitacionog obeštećenja, odlučujući o reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 2015/18 od 14.08.2019. godine, u sednici veća održanoj dana 20.02.2020. godine doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilaca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 2015/18 od 14.08.2019. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 155/14 od 23.11.2017. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim su tužioci tražili da sud obaveže tuženu da im isplati: na ime naknade štete po osnovu izgubljene zarade za redovno radno vreme iznos od 923.565,11 dinara, na ime naknade štete po osnovu rada u državne praznike iznos od 57.328,50 dinara, na ime naknade štete po osnovu prekovremenog rada iznos od 177.226,95 dinara, na ime naknade štete po osnovu razlike u zaradi iznos od 5.368.000,00 dinara, na ime naknade štete po osnovu razlike u penziji iznos od 2.121.198,35 dinara, na ime naknade štete po osnovu izmakle koristi zbog gubitka stana iznos od 7.654.053,83 dinara, na ime naknade štete po osnovu pretrpljenog duševnog bola iznos od 10.000.000,00 dinara i na ime naknade štete po osnovu pretrpljenog straha iznos od 10.000.000,00 dinara, sve iznose sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana donošenja presude. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužilaca za naknadu troškova parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 2015/18 od 14.08.2019. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužilaca i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P 155/14 od 23.11.2017. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je kao neosnovan zahtev tužilaca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14 i 87/2018 – u daljem tekstu: ZPP) i utvrdio da revizija tužilaca nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijom se posebno ne ukazuje na postojanje drugih bitnih povreda odredaba parničnog postupka iz člana 407. stav 1. tačke 2. i 3. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja AA je ćerka pokojnog GG i rođena je ... godine, tužilac BB je sin pokojnog i rođen je ... godine, dok je tužilja VV supruga pokojnog sa kojim je zaključila brak 17.02.1973. godine. Pokojni GG preminuo je dana 15.01.2012. godine. Pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Beogradu Reh 538/12 od 24.05.2013. godine usvojen je zahtev za rehabilitaciju pokojnog GG i utvrđeno je da je rešenje Javnog tužilaštva za Grad Beograd od 27.06.1949. godine, kojim je otvorena krivična istraga i određen istražni zatvor za GG, ništavo od trenutka njegovog donošenja i da su ništave sve pravne posledice koje je ovo rešenje proizvelo, kao i da se rehabilitovano lice smatra neosuđivanim, dok se vreme trajanja izvršene kazne zatvora u periodu od 18.06.1949. godine do 25.09.1950. godine smatra neopravdanim lišenjem slobode. Tužioci su podneli zahteve za isplatu obeštećenja Komisiji za rehabilitaciono obeštećenje tužene. Ekonomsko-finansijskim veštačenjem utvrđena je visina materijalne štete po vidovima koji tužioci potražuju tužbom u ovom sporu.

Na ovako utvrđeno činjenično stanje, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su odbili kao neosnovan tužbeni zahtev tužilaca za rehabilitciono obeštećenje u vidu materijalne i nematerijalne štete.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, neosnovano se u reviziji tužilaca ističe da je pobijanim presudama pogrešno primenjeno materijalno pravo jer nisu primenjeni član 35. Ustava Republike Srbije i član 14. Konvencije UN protiv torture i drugih surovih, neljudskih i ponižavajućih kazni ili postupaka.

Tužbeni zahtev tužilaca zasniva se na odredbama Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“, broj 92/2011). Ovim Zakonom propisani su uslovi za rehabilitaciju i pravne posledice rehabilitacije, krug lica aktivno legitimisanih za podnošenje zahteva za rehabilitaciju, kao i uslovi i krug lica legitimisanih za ostvarenje prava na vraćanje imovine, odnosno obeštećenje za tu imovinu i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbama člana 20. Zakona o rehabilitaciji propisana su prava koja pripadaju rehabilitovanom licu, dok su odredbama člana 21. istog zakona propisana prava drugih lica. Iz navedenih zakonskih odredaba proizilazi da rehabilitovana lica imaju više različitih prava, među kojima i pravo na rehabilitaciono obeštećenje koje uključuje i pravo na naknadu materijalne i nematerijalne štete. Kada je reč o drugim licima i njihovim pravima, oni su razvrstani u tri grupe, i u zavisnosti od toga kojoj grupi pripadaju zavisi i obim njihovih prava. Prema odredbi člana 26. stav 1. navedenog zakona, lica iz člana 7. tačka 5. zakona (deca rehabilitovanih lica koja su rođena za vreme trajanja povrede prava prava i slobode roditelja ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja) imaju, pored prava na zdravstvenu zaštitu i drugih prava iz zdravstvenog osiguranja, i pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode rehabilitovanog lica. Bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća i sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života. Konačno, naslednici rehabilitovanog lica imaju pravo na vraćanje konfiskovane imovine ili imovine oduzete po osnovu propisa iz člana 2. stav 1. navedenog zakona, odnosno obeštećenje za tu imovinu.

Imajući u vidu izloženo, po oceni Vrhovnog kasacionog suda pravilan je zaključak nižestepenih sudova da tužioci, kao naslednici rehabilitovanog lica, nemaju pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koju je rehabilitovano lice pretrpelo za vreme lišenja slobode, jer pomenuti Zakon o rehabilitaciji, kao specijalni zakon, priznaje ovo pravo isključivo rehabilitovanom licu, a ne i drugim licima, i ovo pravo se ne može prenositi na pravne sledbenike - naslednike rehabilitovanog lica, pa tužioci nisu aktivno legitimisani da potražuju naknadu materijalne štete u ovoj pravnoj stvari.

Takođe, Zakon o rehabilitaciji ne priznaje bračnom drugu rehabilitovanog lica pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode rehabilitovanog lica. Ovo pravo je u smislu člana 26. stav 3. Zakonom priznato samo deci rehabilitovanog lica, ali pod uslovima iz člana 7. tačka 5. istog Zakona, odnosno ukoliko su deca za vreme trajanja povrede prava i slobode svojih roditelja rođena u ustanovama za izvršenje sankcija ili su u tim ustanovama sa njima proveli deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja. Pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da tužilja AA i tužilac BB, koji su deca pokojnog GG - rehabilitovanog lica, nisu bila rođena u vreme lišenja i trajanja lišenja slobode svoga oca (koji je izvršavao kaznu zatvora u periodu od 18.06.1949. godine do 25.09.1950. godine), već tek nakon puštanja oca na slobodu, tako da nisu bili lišeni očevog roditeljskog staranja i iz tog razloga nemaju pravo na naknadu nematerijalne štete. Iz zakonskih odredaba proizilazi da bi potraživanje po osnovu nematerijalne štete sada pokojnog oca tužilaca kao rehabilitovanog lica moglo preći na tužioce samo da je ovo pravo priznato pravnosnažnom sudskom odlukom ili pismenim sporazumom, u smislu člana 204. Zakona o obligacionim odnosima, što u konkretnom nije slučaj. S `obzirom da je Zakon o rehabilitaciji specijalni zakon koji izričito određuje osnovi obim prava na rehabilitaciono obeštećenje i krug lica kojima to pravo pripada, to se ovo pravo ne može proširivati pravilima o nasleđivanju i pravnom sledbeništvu.

Neosnovano u reviziji tužioci ističu da u konkretnom slučaju nisu primenjene odredbe člana 14. Konvencije protiv torture i drugih surovih, neljudskih i ponižavajućih kazni ili postupaka UN („Službeni list SFRJ-Međunarodni ugovori“, broj 9/91 i „Službeni list SCG-Međunarodni ugovori“, broj 16/05 i 2/06). Članom 14. navedene Konvencije predviđeno je da svaka država članica, u svom pravnom sistemu, garantuje žrtvi nekog akta torture pravo dobijanja naknade, te pravedne i odgovarajuće odštete, uključujući sredstva potrebna za njegovu što potpuniju rehabilitaciju; da u slučaju smrti žrtve akta torture, imaoci prava te žrtve polažu pravo na obeštećenje i da ovaj član ne isključuje nikakvo pravo na obeštećenje koje bi imala žrtva ili bilo koje drugo lice u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom. Dakle, Konvencijom UN garantuje se žrtvi nekog akta torture pravo na naknadu i pravedno i odgovarajuće obeštećenje, kao i to da u slučaju smrti žrtve akta torture imaoci prava te žrtve polažu pravo na obeštećenje. Iz navedene odredbe proizlazi da titulari prava na obeštećenje u slučaju torture mogu biti i druga lica, ali samo u slučaju kada je smrt žrtve neposredno nastupila kao posledica akta torture, što ovde nije slučaj. Smisao navedene odredbe je da se žrtvi akta torture ili drugim licima u slučaju smrti žrtve, obezbedi pravedno i odgovarajuće obeštećenje zbog povrede fizičkog i psihičkog integriteta nastale kao posledica akta torture, a koje se, pre svega, ogleda u naknadi nematerijalne štete. U tom kontekstu je odredbom člana 14. stav 2. Konvencije UN i propisano da ovaj član ne isključuje nikakvo pravo na obeštećenje koje bi imala žrtva ili bilo koje drugo lice u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom. Tužiocima, kao sledbenicima pokojnog GG, ne pripada pravo na obeštećenje iz razloga što po nacionalnom zakonodavstvu (a to su citirane odredbe Zakona o rehabilitaciji u vezi sa odredbama o naknadi štete Zakona o obligacionim odnosima) nemaju pravo na rehabilitaciono obeštećenje po osnovu traženih vidova materijalne i nematerijalne štete, a kako to pravilno zaključuju nižestepeni sudovi.

Vrhovni kasacioni sud je cenio i ostale navode u reviziji tužilaca, pa je našao da su bez uticaja na pravilno i zakonito donete odluke nižestepenih sudova.

Na osnovu svega navedenog, Vrhovni kasacioni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. ZPP, odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Branislava Apostolović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić