Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Dragane Marinković, Ivane Rađenović, Vladislave Milićević i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Katarina Jovanović, advokat iz ..., protiv tuženog Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje Beograd – Direkcija Beograd, Filijala Čačak, čiji je punomoćnik Jelena Bosanac, advokat iz ..., radi sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tuženog, izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Čačku Gž 1715/20 od 23.07.2021. godine, u sednici održanoj dana 14.09.2022. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Čačku Gž 1715/20 od 23.07.2021. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Višeg suda u Čačku Gž 1715/20 od 23.07.2021. godine i presuda Osnovnog suda u Čačku P 316/19 od 20.07.2020. godine u usvajajućem delu i odluci o troškovima postupka i predmet u tom delu vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

ODBIJA SE zahtev tužioca za naknadu troškova odgovora na reviziju.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Čačku P 316/19 od 20.07.2020. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev tužioca i tuženi obavezan da mu na ime neosnovanog obogaćenja usled nezakonite obustave 1/3 od mesečnog iznosa penzije u periodu od 04.10.2016. do 25.07.2018. godine, isplati iznos od ukupno 112.185,82 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 22.03.2019. godine pa do isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca za isplatom zakonske zatezne kamate na dosuđeni iznos počev od obustave svakog pojedinačnog mesečnog iznosa pa do 22.03.2019. godine kao dana podnošenja tužbe. Stavom trećim izreke, tuženi je obavezan da tužiocu na ime troškova postupka plati 36.989,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude pa do isplate.

Presudom Višeg suda u Čačku Gž 1715/20 od 23.07.2021. godine, stavom 1. izreke odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena je presuda Osnovnog suda u Čačku P 316/19 od 20.07.2020. godine u stavu prvom izreke. Stavom 2. izreke preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu trećem izreke navedene presude pa je tuženi obavezan da tužiocu na ime troškova postupka isplati 67.588,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. Stavom 3. izreke, tuženi je obavezan da tužiocu na ime troškova žalbenog postupka isplati 6.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, pozivajući se na odredbu člana 404. ZPP.

Tužilac je podneo odgovor na reviziju, zahtevajući naknadu troškova sastava istog.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije u smislu člana 404. stav 1. ZPP („Sl. glasnik RS“, br.72/11...18/20), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tuženog, radi ujednačavanja sudske prakse, pa je na osnovu člana 404. stav 2. istog zakona odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tuženog osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužiocu je rešenjem tuženog od 19.06.2016. godine, utvrđeno pravo na starosnu penziju u najnižem iznosu od 13.454,11 dinara, s tim da mu se penzija usklađuje počev od oktobra meseca 2016. godine i da mu se kao korisniku penzije obustavlja 1/3 penzije u korist računa doprinosa za penzijsko invalidsko osiguranje, dok se ne namire neuplaćeni dospeli doprinosi koji na dan 25.08.2016. godine iznose 495.234,13 dinara, uvećani za iznos kamate do dana izmirenja utvrđene obaveze. Privremenim rešenjem tuženog od 18.01.2017. godine, tužiocu je utvrđeno pravo na starosnu penziju od 19.06.2016. godine u najnižem iznosu od 13.454,11 dinara, s tim da mu se kao korisniku penzije obustavlja 1/3 penzije kako je već utvrđeno rešenjem od 31.08.2016. godine. Rešenjem tuženog od 09.07.2018. godine tužiocu je kao korisniku starosne penzije prestala obustava 1/3 mesečnog iznosa penzije sa 22.06.2018. godine od kada se isplata penzije vrši bez obustave. U obrazloženju ovog rešenja navedeno je da je u postupku pokrenutom po službenoj dužnosti shodno članu 60. Zakona o Ustavnom sudu, utvrđeno da je tužilac korisnik starosne penzije po rešenju od 18.01.2017. godine po kome je shodno članu 120. ZPIO vršena obustava 1/3 penzije dok se ne namire neuplaćeni dospeli iznosi doprinosa čija obaveza plaćanja je utvrđena po odredbi člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obaveze plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje („Sl. glasnik RS“, br.43/2011). Te da je Odlukom Ustavnog suda I UO 279/2016 od 21.12.2017. godine utvrđeno da odredba člana 4. citirane Odluke nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Odlukom Ustavnog suda Srbije I UO – 279/2016 od 21.12.2017. godine (koja je objavljena u „Sl. glasniku RS“ 22.06.2018. godine) utvrđeno je da odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obavezi plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje („Sl. glasnik RS“, br.43/11) nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom jer je Ustavni sud našao da Fond nije ovlašćen da svojim aktom uređuje pitanje utvrđivanja doprinosa van slučajeva kad utvrđuje svojstvo osiguranika. Tužiocu je obustava isplate penzije na ime uplate doprinosa vršena u periodu od 04.10.2016. godine do 22.06.2018. godine, za koji mu je na ime penzije obustavljena isplata iznosa od ukupno 112.185,82 dinara, u pojedinačnim mesečnim iznosima.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je tuženi u obavezi da tužiocu naknadi manje isplaćenu penziju u utvrđenom iznosu od ukupno 112.185,82 dinara, nalazeći da je taj novčani iznos neosnovano prešao u imovinu tuženog primenom člana 210. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO). Ovo s obzirom na to da je u vreme te obustave isplate penzije (isplaćivane u umanjenom iznosu za doprinose PIO) postojao pravni osnov za to, ali da je kasnije otpao jer je navedenom odlukom Ustavnog suda od 21.12.2017. godine, utvrđeno da član 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obaveze plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje („Sl. glasnik RS“, br.43/11), po osnovu koje je tužiocu isplaćivana manja penzija, nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Zbog čega je tuženi u obavezi da tužiocu vrati ono što je stečeno bez osnova, sa zakonskom zateznom kamatom od dana podnošenja tužbe na osnovu člana 214. ZOO.

Dodatni argument drugostepenog suda je da se princip pravičnosti može ostvariti samo retroaktivnim dejstvom odluke Ustavnog suda na akte i radnje proistekle iz neustavnog ili nezakonitog opšteg akta.

Međutim, izloženo pravno stanovište nižestepenih sudova se ne može prihvatiti, s obzirom na usvojeno pravno shvatanje Vrhovnog kasacionog suda na sednici Građanskog odeljenja od 17.02.2021. godine na koje se tuženi osnovano poziva u svojoj reviziji. Naime, reč je o načinu otklanjanja štetnih posledica pojedinačnog akta nastalog primenom kasiranog neustavnog ili nezakonitog opšteg akta. Lice kome je povređeno pravo konačnim ili pravnosnažnim pojedinačnim aktom donetim primenom zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom ili zakonom, ne može se obratiti sudu tužbom za naknadu štete pre nego što pokuša da otkloni štetne posledice neustavnosti ili nezakonitosti kasiranog opšteg akta, izmenom pojedinačnog akta od strane njegovog donosioca, a ukoliko to nije moguće podnošenjem zahteva Ustavnom sudu da svojom odlukom odredi drugi način otklanjanja štetnih posledica (utvrđivanjem prava na naknadu štete, povraćajem u pređašnje stanje ili na drugi način). Ovo iz razloga što kasatorna odluka Ustavnog suda uopšteno gledano proizvodi pravno dejstvo ex nunc u smislu člana 60. Zakona o Ustavnom sudu, ali može imati i retroaktivno dejstvo, pod određenim uslovima. Retroaktivno dejstvo kasatorne Odluke Ustavnog suda ne nastupa automatski, niti postoji obaveza organa da po službenoj dužnosti izmeni konačni ili pravnosnažni pojedinačni akt donet na osnovu neustavnog zakona, ali je organ dužan da postupi po predlogu stranke za izmenu konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akta donetog na osnovu zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom.

Pravni put za otklanjanje štenih posledica pojedinačnog akta donetog primenom neustavnog ili nezakonitog opšteg akta propisan je odredbama članova 61. i 62. Zakona o Ustavnom sudu, pa otpočinje predlogom (zahtevom) stranke kojoj je povređeno pravo da se izmeni konačni ili pravnosnažni pojedinačni pravni akt, kao posebnim pravnim sredstvom predviđenim Zakonom o Ustavnom sudu. Predlog (zahtev) se podnosi sudu ili drugom organu koji je doneo taj pojedinačni akt u roku od šest meseci od dana objavljivanja kasatorne odluke Ustavnog suda u „Sl. glasniku RS“, a može se odnositi samo na pojedinačne akte koji su doneti najkasnije dve godine pre podnošenja predloga ili inicijative Ustavnom sudu za ocenu ustavnosti ili zakonitosti predmetnog opšteg akta. Donosilac pojedinačnog akta nije dužan da sam pristupi izmeni akta, ali je dužan da postupa po predlogu stranke za izmenu pojedinačnog akta primenom pravila postupka u kome je donet pojedinačni akt čija se izmena traži.

Prema tome, podnošenje zahteva za izmenu pojedinačnog akta njegovom donosiocu predstavlja obavezujući pravni put za otklanjanje eventualnih štetnih posledica koje je proizvela primena neustavnog i nezakonitog opšteg akta. Pojedinačni pravni akt donet primenom kasiranog opšteg akta, u vreme njegovog važenja smatra se zakonitim i takav akt ne može biti osnov za podnošenje tužbe za naknadu štete usled nezakonitog ili nepravilnog rada organa sve dok se taj pojedinačni akt ne izmeni. U slučaju kada izmena pojedinačnog akta nije moguća, odluka Ustavnog suda kojom je određena naknada štete kao načina otklanjanja štetnih posledica kasiranog opšteg akta, predstavlja osnov za obraćanje stranke sudu ili drugom organu tužbom za naknadu štete.

Zato će u ponovnom postupku prvostepeni sud pouzdano utvrditi da li je tužilac tražio izmenu pojedinačnog akta od donosioca, odnosno da li je podnosio zahtev Ustavnom sudu u smislu članova 61. i 62. Zakona o Ustavnom sudu i zavisno od tog utvrđenja odlučiti o osnovanosti tužbenog zahteva, uz pravilnu primenu materijalnog prava.

Kako odluka o troškovima postupka zavisi od ishoda odluke o glavnoj stvari, to je i ona ukinuta.

Odluka o troškovima za sastav odgovora na reviziju doneta je na osnovu člana 154. stav 1. ZPP, jer ovi troškovi nisu potrebni radi vođenja parnice, pa je odlučeno kao u stavu trećem izreke.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučio kao u stavu drugom izreke ove odluke.

Predsednik veća-sudija

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić