Presudom Višeg suda u Šapcu Gž 758/21 od 10.02.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena prvostepena presuda u stavovima prvom, drugom i trećem izreke. Stavom drugim izreke odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena je blagovremeno izjavila posebnu reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava sa pozivom na odredbu člana 404. ZPP.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ 72/11 ... 18/20), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tužene radi ujednačavanja sudske prakse, pa je na osnovu člana 404. stav 2. tog zakona odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP, i utvrdio da je revizija tužene osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilac je sa tuženom bankom 29.07.2011. godine zaključio ugovor o kreditu kojim je tužiocu odobren kredit u iznosu od 105.000,00 dinara. U članu 1. ugovora tužilac se kao korisnik kredita saglasio da banka prilikom puštanja kredita u korišćenje zadrži 2% od iznosa odobrenog kredita na ime troškova obrade kredita. Tužena je uplatila tužiocu kredit umanjen za 2% ugovorene naknade, a što iznosi 2.100,00 dinara.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, nalazeći da je predmetna ugovorna odreda ništava, jer tužena kao dominantna ugovorna strana nije dokazala da je u predugovornoj fazi tužioca upoznala sa vrstim i visinom troškova kredita, odnosno da je tužiocu blagovremeno dostavila ponudu koja je sadržala jasne i nedvosmislene podatke o troškovima kredita, niti da se radi o stvarnim troškovima poslovanja što je u suprotnosti sa osnovnim načelima obligacionog prava. Zato je tužena u obavezi da tužiocu vrati naplaćeni iznos sa kamatom na osnovu članova 104. stav 1, 210. i 214. ZOO.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda stanovište nižestepenih sudova zasnovano je na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Prema članu 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO) ugovor je ništav ako je protivan prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima i to ako cilj povređenog pravila i zakon ne upućuju na nešto drugo i na ništavost se po članu 109. pazi po službenoj dužnosti.

Po članu 1065. Zakona o obligacionim odnosima, ugovorom o kreditu banka se obavezuje da korisniku kredita stavi na raspolaganje određeni iznos novčanih sredstava, na određeno ili neodređeno vreme, za neku namenu ili bez utvrđene namene, a korisnik se obavezuje da banci plaća ugovorenu kamatu i dobijeni iznos novca vrati u vreme i na način kako je utvrđeno ugovorom. Ugovor o kreditu se zaključuje u pismenoj formi što znači da se u pisanom tekstu ugovora mora utvrditi iznos kreditnih sredstava, kao i uslovi davanja, korišćenja i vraćanja kredita (član 1066. navedenog zakona).

Pravo banke da obračunava troškove i naknade povodom zaključenja ugovora o kreditu proizilazi iz člana 43. Zakona o bankama kojim je predviđena mogućnost jedinstvenog načina obračuna i objavljivanja troškova, kamata i naknada bankarskih usluga i to naročito po osnovu depozitnih i kreditnih poslova. Ovo pravo banke je regulisano i podzakonskim aktima i to Odlukom o načinu i postupku sprovođenja opštih uslova poslovanja koje banka primenjuje u odnosu sa klijentima fizičkim licima („Službeni glasnik RS“ broj 74/2009), koja se primenjivala od 31.10.2009. do 05.12.2011. godine (prestala da važi početkom primene Odluke o uslovima i načinu obračuna efektivne kamatne stope i izgledu i sadržini obrazaca koji se uručuju korisniku „Službeni glasnik RS“ broj 65/11). Predmetni ugovor o kreditu zaključen je 29.07.2011. godine, pa se njene odredbe primenjuju u konkretnom slučaju.

Navedenom Odlukom bliže se propisuje način i postupak sprovođenja opštih uslova poslovanja koje banka primenjuje u odnosu sa klijentima fizičkim licima, način objavljivanja opštih uslova poslovanja banke, jedinstveni način obračuna i objavljivanja troškova, kamata i naknada bankarskih usluga, kao i uslovi i način obaveštavanja klijenata o njihovim pravima i o ostvarivanju tih prava, izuzev prava na podnošenje prigovora banci. Banka je dužna da opštim uslovima poslovanja utvrdi minimum uslova pod kojima (pored ostalog) odobrava kredite, pri čemu minimum uslova koji se odnose na odobravanje kredita obuhvata (pored ostalog), vrste i visine, odnosno raspon svih naknada i drugih troškova koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope i koji padaju na teret korisnika kredita, uz određenje da li su fiksni ili promenljivi, a ako su promenljivi - periode u kojima će ih banka menjati, način izmene i razloge za izmenu (tačka 3. i 5. alineja 11. navedene Odluke). Na zahtev klijenta, banka je dužna da mu pruži informacije o uslovima koji se odnose na odobravanje kredita (ponuda banke), pri čemu navedene informacije treba da budu utvrđene i iskazane na obrascima koji se odnose na osnovne podatke o kreditu (Uputstvo sa prilozima), na način koji klijenta nijednog trenutka neće dovesti u zabludu, a banka ih uručuje klijentu i obaveštava ga da, na svoj zahtev, može dobiti bez naknade tekst ugovora o kreditu - kao predlog za njihovo zaključivanje (tačka 13. Odluke).

Prema Uputstvu za sprovođenje navedene Odluke („Službeni glasnik RS“ broj 74/2009) pregled osnovnih podataka o kreditu sadrži podatke iz tač. 4. i 5. Odluke, a banka ih izrađuje na obrascima (prilozi 1 i 2) i uručuje klijentu kao svoju ponudu. U obrascu (prilog 2 Uputstva - osnovni podaci o kreditu), koji se uručuje klijentu na njegov zahtev iskazuje se ukupan iznos naknada i drugih troškova koje klijent treba da plati u toku odobravanja i realizacije ugovora o kreditu - u dinarima (apsolutni iznos) što spada u podatke koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope.

Ugovor o kreditu je ugovor po pristupu čije osnovne elemente sačinjava banka, kao davalac finansijske usluge, pri čemu je dužna da klijentu, pruži informacije o uslovima koji se odnose na odobravanje kredita, pa korisnik kredita može da prihvati ili ne ponuđene uslove ugovora. Nema sumnje da banka u ovom ugovornom odnosu ima dominantan položaj, ali ukoliko je korisniku kredita u ponudi jasno predočena obaveza plaćanja jednokratne naknade za obradu kreditnog zahteva koja je fiksna i čiji je iznos izražen u apsolutnom novčanom iznosu, time je korisniku omogućeno da uslove kredita uporedi sa ponudama drugih banaka, pa se ne može govoriti o nametanju ugovorne obaveze protivno načelu savesnosti i poštenja. U konkretnom slučaju, tužiocu je uručen obrazac – osnovni podaci o kreditu od 29.07.2011. godine, u kome su pored ostalog jasno iskazani podaci koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope. Ovi podaci obuhvataju ukupan iznos naknada i drugih troškova koje klijent treba da plati u toku odobravanja i realizacije ugovora o kreditu, izražen u apsolutnom iznosu od 2.100,00 dinara fiksno (tačka 5.), što odgovara ugovornoj odredbi iz člana 1. u delu kojim se korisnik kredita saglasio da banka prilikom isplate kredita zadrži 2% od iznosa odobrenog kredita na ime troškova obrade kredita, kao i naplaćenom iznosu. Suprotno stanovištu nižestepenih sudova navedeni obrazac – osnovni podaci o kreditu ima značaj ponude prema sadržini navedene Odluke NBS i pratećeg Uputstva (prilog 2 Uputstva - osnovni podaci o kreditu). Na taj način tužilac je u predugovornoj fazi obavešten o vrsti i visini troškova kredita, pri čemu banka nije bila u obavezi da dokazuje da li su u pitanju opravdani i stvarni troškovi povodom zaključenja ugovora, niti je takva ugovorna obaveza neodređena u smislu člana 50. Zakona o obligacionim odnosima. Sledom navedenog predmetna ugovorna odredba, nije protivna osnovnim načelima obligacionog prava. Kako predmetna ugovorna odredba nije ništava, tužilac neosnovano potražuje naplaćeni novčani iznos sa zakonskom zateznom kamatom na osnovu članova 104. stav 1, 210. i 214. ZOO.

Tužena je uspela u postupku po reviziji pa joj na osnovu članova 153. stav 1, 154, 163. stav 2. i 165. stav 2. ZPP pripadaju traženi troškovi za sastav revizije od strane advokata u iznosu od 18.000,00 dinara prema važećoj Advokatskoj tarifi („Službeni glasnik RS“ broj 37/2021 od 14.04.2021. godine), kao i troškovi na ime sudske takse za žalbu i drugostepenu odluku po 1.900,00 dinara, sudske takse za reviziju 3.800,00 dinara i revizijsku odluku 5.700,00 dinara prema važećoj Taksenoj tarifi.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić