U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Katarine Manojlović Andrić, članova veća, u pravnoj stvari tužilje Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Novom Sadu, protiv tuženog AA iz ..., čiji je punomoćnik Suzana Marković, advokat iz ..., radi utvrđenja ništavosti ugovora, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 215/18 od 29.10.2018. godine, u sednici održanoj 09.07.2020. godine, doneo je

P R E S U D U

PREINAČUJE se presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 215/18 od 29.10.2018. godine u delu stava prvog izreke, stavu drugom izreke i stavu četvrtom izreke, tako što se ODBIJA, kao neosnovana žalba tužilje i potvrđuje presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P 9834/2016 od 12.10.2017. godine u delu stava prvog izreke kojim je odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje ništavosti ugovora i stavu drugom izreke.

OBAVEZUJE SE tužilja da tuženom na ime troškova revizijskog postupka plati 255.000,00 dinara.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 9834/2016 od 12.10.2017. godine, stavom prvim izreke odbijen je, kao neosnovan zahtev tužilje kojim je tražila da se utvrdi da su ništavi ugovori o kupoprodaji nepokretnosti: parcele broj ..., njiva „...“, površine 7ha 89a 14m2 i parcele broj ... njiva „...“ površine 9 ha 33a 55 m2, upisane u ZKUL ... KO ..., zaključen 04.09.2002. godine između ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, na kom ugovoru su potpisi ugovarača overeni pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod Ov 26926/02 od 12.09.2002. godine; parcele broj ..., „...“, površine 14ha 83a 30m2, upisane u ZKUL br. ... KO ..., zaključen 04.09.2002. godine između ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, na kom ugovoru su potpisi ugovarača overeni pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod Ov 26313/2 od 06.09.2002. godine; parcele broj ..., površine 1ha 03a 03m2, parcele broj ..., površine 1ha 03a 03 m2, parcele broj ..., površine 13ha 60a 58m2 i parcele broj ..., površine 2ha 02a 65m2, njiva „...“ upisane u ZKUL broj ... KO ..., zaključen 10.10.2002. godine između ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, na kom ugovoru su potpisi ugovarača overeni pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod Ov 20159/02 dana 11.10.2002. godine; parcele broj ..., njiva „...“, ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, na kom ugovoru su potpisi ugovarača overeni pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod Ov 31798/02 od 25.10.2002. godine i parcele broj ..., njiva „...“, površine 37ha 27a 45m2, upisane u ZKUL broj ... KO ..., zaključen 05.11.2002. godine između ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, na kom ugovoru su potpisi ugovarača overen pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod Ov 33019/02 dana 06.11.2002. godine, i da se na osnovu ove presude dozvoli uspostava pređašnjeg zemljišno-knjižnog stanja, kao i da se obaveže tuženi da tužilji naknadi troškove postupka. Stavom drugim izreke obavezana je tužilja da tuženom na ime troškova postupka plati 421.000,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 215/18 od 29.10.2018. godine, stavom prvim izreke, žalba tužilje je delimično usvojena, delimično odbijena. Stavom drugim izreke, preinačena je prvostepena presuda, tako što je delimično usvojen zahtev tužilje i utvrđena ništavost ugovora o kupoprodaji nepokretnosti zaključenih između ZZ „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog bliže navedenih u ovom stavu izreke i obavezan je tuženi da tužilji na ime troškova prvostepenog postupka plati 513.000,00 dinara, a odbijen zahtev tuženog da mu tužilja na ime troškova postupka plati 421.000,0 dinara. Stavom trećim izreke, potvrđena je prvostepena presuda u preostalom pobijanom a nepreinačenom delu kojim je traženo da se na osnovu presude dozvoli uspostava pređašnjeg zameljišno-knjižnog stanja. Stavom četvrtim izreke, obvaezan je tuženi da tužilji na ime troškova žalbenog postupka plati 60.000,00 dinara. Stavom četvrtim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju iz svih zakonom propisanih razloga.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11, 87/18), koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 2. istog zakona, i utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, rešenjem od 30.03.1998. godine Grada Novog Sada, Gradske uprave, Sekretarijata za urbanizam, stambene poslove i zaštitu životne sredine, Uprave za imovinsko pravne poslove usvojen je zahtev Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumunke za vraćanje zadružne imovine i obavezano DP „Irmovo“ iz Kisača da vrati i preda u posed Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke pravo korišćenja na nepokretnostima upisanim u KO ..., bliže navedenih u izreci ovog rešenja i odlučeno da će rešenje po pravnosnažnosti biti osnov za uknjižbu u zemljišnim knjigama tih nepokretnosti u korist Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke. Iz obrazloženja navedenog rešenja proizlazi da je isto doneto na osnovu člana 96. Zakona o zadrugama („Službeni list SRJ“, broj 41/96), jer su bili ispunjeni uslovi da se Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke vrate i predaju u posed te nepokretnosti. Nepokretnosti koje su vraćene Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke, nakon toga bilu su upisane u zemljišnim knjigama kao društvena svojina, sa pravom korišćenja Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke. Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke je, kao prodavac sa tuženim, kao kupcem zaključila više ugovora o kupoprodaji nepokretnosti koje su joj vraćene ugovarača overeni od strane Opštinskog suda u Novom Sadu dana 06.09.2002. godine pod Ov1. 26313/02, dana 12.09.2002. godine pod Ov1. 26926/02, dana 11.10.2002. godine pod Ov1. 30159/02, dana 25.10.2002. godine pod Ov1. 31798/02 i dana 06.11.2002. godine pod Ov1. 33019/02.

Nad Zemljoradničkom zadrugaom „Rumenka“ iz Rumenke otvoren je i zaključen stečaj 12.08.2010. godine.

Prvostepeni sud je odbio, kao neosnovan zahtev tužilje, jer je utvrdio da su nepokretnosti koje su predmet spornih ugovora o kupoprodaji vraćene Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke rešenjem nadležnog organa uprave od 30.03.1998. godine, za koje nepokretnosti je ovaj organ uprave utvrdio da ga je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke stekla teretnim putem, te da je sa tih razloga Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke mogla raspolagati tim nepokretnostima, primenom člana 20. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, člana 103. i 109. Zakona o obligacionim odnosima, kao i primenom odredbi Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine, Uputstva o načinu i postupku utvrđivanja i evidentiranja poljoprivrednog zemljišta u državnoj i društvenoj svojini koja koriste pravna lica i Zakona o zadrugama.

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i usvojio zahtev tužilje u delu u kome je tražila da se utvrdi da su ništavi sporni ugovori o kupoprodaji poljoprivrednog zemljišta koji su zaključeni između Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke i tuženog, primenom Zakona o obligacionim odnosima, Zakona o zadrugama i Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine, sa obrazloženjem, da bez obzira što je predmetne nepokretnosti - poljoprivredno zemljište Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke stekla u postupku vraćanja imovine na osnovu rešenja Gradske uprave za imovinsko pravne poslove od 30.03.1998. godine, da Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke nije bila oslobođena obaveze da izvrši razgraničenje društvene i državne svojine na tom zemljištu, jer predmetno poljoprivredno zemljište nije vraćeno u zadružnu svojinu Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke, već joj je vraćeno kao društvena imovina sa pravom korišćenja, te da stoga Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke, a shodno članu 6. stav 2. Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine nije mogla raspolagati predmetnim poljoprivrednim zemljištem pre nego što je izvršila popis zemljišta u državnoj svojini, odnosno razgraničenje državne i društvene svojine na tom zemljištu, pa kako je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke raspolagala zemljištem u društvenoj svojini suprotno zakonu, da su sporni ugovori o kupoprodaji ništavi. Osim toga, drugostepeni sud je smatrao da s obzirom na to da je predmetno poljoprivredno zemljište bilo upisano u zemljišnim knjigama kao društvena svojina, sa pravom korišćenja Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke, da su oba ugovarača morala znati za ovu zakonsku zabranu prometa tog zemljišta pre nego što se okonča postupak razgraničenja društvene i državne svojine na tom zemljištu, jer su zbog prirode tog zemljišta, kao poljoprivrednog zemljišta u društvenoj svojini morali da pokažu povećanu pažnju dobrog privrednika odnosno dobrog domaćina i da su prilikom zaključenja spornih ugovora morali da provere na pouzdan način da li se zemljište nalazi u pravnom prometu ili ne i da li je zaključenje ugovora o kupoprodaji dozvoljeno, pa kako to ili nisu učinili ili su bili upoznati sa napred navedenim zemljišnoknjižnim podacima, da su uprkos tome zaključili ugovore i da su oba ugovarača bila nesavesna i da su stoga ugovori ništavi u smislu člana 103. stav 1. Zakona o olbigacionim odnosima.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se osnovano revizijom tuženog ukazje na pogrešnu primenu materijalnog prava od strane drugostepenog suda.

Članom 56. stavom 1. Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 1/90), koji je bio na snazi u vreme kada je Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ vraćena imovina, bilo je propisano da se jamči društvena, državna, privatna i zadružna svojina i drugi oblici svojine.

Članom 49. stavom 1. Zakona o zadrugama („Službeni list SRJ“, broj 41/1996), koji je stupio na snagu 14.12.1996. godine i koji se primenjivao u vreme kada je Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ vraćena imovina, bilo je propisano da imovinu zadruge čine pravo svojine na pokretnim i nepokretnim stvarima, novčanim sredstvima i hartijama od vrednosti (zadružna svojina) i druga imovinska prava, stavom 2. da zadružna svojina obrazuje se iz udela zadrugara koji se prenosi u svojinu zadruge ili članarine zadrugara, sredstava ostvarenih radom i poslovanjem zadruge i sredstava koje je zadruga stekla na drugi način, stavom 3. da u obavljanju delatnosti zadruga koristi zadružnu svojinu, a na osnovu drugih imovinskih prava može koristiti sredstva u svojini zadrugara, kao i sredstva drugih domaćih i stranih pravnih i fizičkih lica, dok je stavom 4. bilo propisano da zadruga raspolaže svojom imovinom na način određen zakonom, osnivačkim aktom, odnosno zadružnim pravilima. Istim Zakonom članom 95, bilo je propisano da imovina koja je bila u vlasništvu zadruga i zadružnih saveza, odnosno saveza zadruga posle 1. jula 1953. godine, a koja je organizacionim odnosno statusnim promenama ili na drugi način preneta bez naknade drugim korisnicima koji nisu zadruge ili zadružni savezi, biće vraćena zadruzi iste vrste čija je imovina bila, odnosno zadružnom savezu, koji vrši funkciju zadružnih saveza čija je imovina bila, a ako nje nema onda zadruzi iste vrste koja posluje na području na kome je poslovala zadruga koja je bila vlasnik imovine čiji se povraćaj traži, odnosno zadružnom savezu koji vrši funkciju zadružnog saveza odnosno saveza zadruga čija je imovina bila.

Članom 1. stavom 1. Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine („Službeni glasnik RS“, broj 49/92 i 54/96), koji se primenjivao u vreme kada je Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ vraćena imovina, bilo je propisano da poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini koje je pravno lice steklo po osnovu Zakona o agrarnoj reformi i propisima o nacionalizaciji poljoprivrednog zemljišta u državnoj je svojini, a stavom 2. istog člana da poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini koje je pravno lice steklo na osnovu pravnog posla, kao sredstvo za proizvodnju, društveni je kapital tog preduzeća. Članom 2. stavom 1. istog zakona bilo je propisano da poljoprivredno zemljište u državnoj svojini koristi preduzeće, zemljoradnička zadruga ili drugo prano lice (u daljem tekstu: preduzeće) koje je imalo pravo korišćenja i raspolaganja tim zemljištem na dan stupanja na snagu ovog zakona, dok je stavom 2. istog člana bilo propisano da poljoprivrednim zemljištem iz stava 1. ovog člana raspolaže i upravlja država preko ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede. Članom 3. stavom 1. istog zakona bilo je propisano da Ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede i popis tog zemljišta i odgovarajuće promene u zemljišnim, odnosno drugim javnim knjigama o evidenciji nepokretnosti najkasnije do 31. decembra 1997. godine, dok je stavom 3. bilo propisano da način i postupak utvrđivanja i evidentiranja poljoprivrednog zemljišta odrediće Ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede. Članom 6. stavom 1. istog zakona bilo je propisano da delovi poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini na kojima se ne može organizovati proizvodnja, može se otuđiti ili zameniti po tržišnim uslovima za drugo zemljište, stavom 2. istog člana da preduzeće ne može otuđiti ili zameniti poljoprivredno zemljište pre izvršnog popisa zemljišta u državnoj svojini, stavom 3. da preduzeće ne može vršiti pretvaranje društvenog kapitala u druge oblike svojine pre nego što izvrši popis zemljišta u državnoj svojini i odgovarajuće promene u zemljišnim, odnosno drugim javnim knjigama o evidenciji nepokretnosti, stavom 4. da ugovor o prodaji, odnosno zameni poljoprivrednog zemljišta, zaključuje ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede, dok je stavom 5. bilo propisano da sredstva stečena otuđivanjem poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini preduzeće uplaćuje u Budžet Republike Srbije i vode se na posebnom računu ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede.

Tužilja tužbom traži da se utvrdi da su ništavi sporni ugovori o kupoprodaji nepokretnosti koji su zaključeni tokom 2002. godine između Zemljoradničke zadruge „Rumenka“, kao prodavca i tuženog, kao kupca, sa obrazloženjem da Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ nije izvršila popis i evidenciju poljoprivrdnog zemljišta u državnoj i društvenoj svojini u skladu sa Zakonom o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine i Uputstvom o načinu i postupku utvrđivanja i evidentiranja poljoprivrednog zemljišta u državnoj i društvenoj svojini, prema kojima se popis dostavlja RGZ – SKN koji vrši proveru i overu i o tome obaveštava Ministarstvo poljoprivrede i vodoprivrede, pa kako Ministarstvu nije dostavljen popis od strane RGZ, da se ima smatrati da ovaj postupak nije završen i da do završetka postupka Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ nije mogla raspolagati poljoprivrednim zemljištem i da je sa tih razloga tuženi kupio nepokretnosti od nevlasnika.

Ustavom Republike Srbije bilo je propisano da se jamči društvena, državna, privatna i zadružna svojina i drugi oblici svojine. Prema Zakonu o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine bila je propisana obaveza ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede i preduzeća koja koriste poljoprivredno zemljište, i to poljoprivredno zemljište koje je u društvenoj svojini koje je pravno lice steklo po osnovu Zakona o agrarnoj reformi i propisima o nacionalizaciji poljoprivrednog zemljišta, koje je državna svojina i`poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini koje je pravno lice steklo na osnovu pravnog posla, kao sredstvo za proizvodnju, koje je društveni kapital tog preduzeća, da izvrše popis tog zemljišta i odgovarajuće promene u zemljišnim, odnosno drugim javnim knjigama o evidenciji nepokretnosti, iz čega sledi da su se citirane odredbe primenjivale samo u odnosu na poljoprivredno zemljište koje je bilo društvena, odnosno državna svojina, a ne i na poljoprivredno zemljište koje je bilo zadružna svojina. Kod utvrđenog da je rešenjem nadležnog organa uprave od 30.03.1998. godine usvojen zahtev Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke za vraćanje zadružne imovine i da je obavezano DP „Irmovo“ iz Kisača da Zemljoradničkoj zadruzi „Rumenka“ iz Rumenke vrati i preda u posed pravo korišćenja na tim nepokretnostima, odnosno da su Zemljoradničkoj zadruzi koje su bile zadružna svojina, odnosno u vlasništvu zadruge posle 1. jula 1953. godine, a koje su organizacionim odnosno statusnim promenama ili na drugi način prenete bez naknade drugim korisnicima koji nisu zadruge ili zadružni savezi, to sledi da je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke nakon što su joj predmetne nepokretnosti vraćene na istima stekla pravo zadružne svojine. Stoga, suprotno zaključku drugostepenog suda, s obzirom da se radilo o nepokretnostima koje su bile zadružna svojina, to se u odnosu na te nepokretnosti nisu mogle primeniti odredbe Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine i s tim u vezi Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke nije bila u obavezi da izvrši popis tih nepokretnosti i odgovarajuće promene u zemljišnim, odnosno drugim javnim knjigama o evidenciji nepokretnosti, već je istima mogla raspolagati, shodno odredbi iz člana 49. Zakona o zadrugama. S obzirom na to da se radilo o nepokretnostima koje su bile zadružna svojina Zemljoradničke zadruge „Rumenka“ iz Rumenke i da je ista tim nepokretnostima mogla raspolagati i kako je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke raspolagala tim nepokretnostima, tako što ih je prodala tuženom i sa tuženim tokom 2002. godine zaključila više ugovora u kupoprodaji, na kojima su potpisi ugovarača overeni od strane suda, to sporni ugovori o kupoprodaji nisu ništavi. Osim toga, s obzirom na to da je od momenta kada je odluka o vraćanju imovine postala pravnosnažna i Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke na nepokretnostima koje su joj vraćene stekla pravo svojine, odnosno da se radilo o zadružnoj svojini, to, suprotno zaključku drugostepenog suda, upis oblika svojine nije od značaja za drugačiju odluku, a nije od značaja ni to što u rešenju kojim je odlučeno o zahtevu za vraćanje tih nepokretnosti nije naveden oblik svojine koji Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke stiče na nepokretnostima koje su joj vraćene.

Imajući u vidu napred navedeno, odnosno da je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke na nepokretnostima koje su joj vraćene steka pravo zadružne svojine i da je stoga mogla da raspolaže tim nepokretnostima, to sporni ugovori o kupoprodaji nepokretnosti koje je Zemljoradnička zadruga „Rumenka“ iz Rumenke, kao prodavac zaključila sa tuženim, kao kupcem nisu ništavi, kako je to pravilno zaključio prvostepeni sud, sa kojih razloga je odlučeno kao u stavu prvom izreke, a na osnovu člana 416. stav 1. ZPP.

S obzirom da je tuženi tražio troškove povodom izjavljene revizije i da je uspeo u postupku po reviziji, to je na osnovu člana 153. i 163. ZPP odlučeno kao u stavu drugom izreke, a koji troškovi se odnose na sastav revizije u visini od 60.00,00 dinara i takse na reviziju i odluku po reviziji u visini od po 97.500,00 dinara.

Predsednik veća – sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić