Označena prvostepena presuda je presudom Višeg suda u Čačku Gžrr 113/23 od 01.12.2023. godine potvrđena u stavu drugom izreke, a žalba tužilje odbijena (stav prvi izreke drugostepene presude), preinačena po žalbi tužene u stavovima prvom i trećem izreke, tako što je tužbeni zahtev odbijen a odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove postupka (stav drugi izreke) i obavezana tužilja da naknadi tuženoj troškove žalbenog postupka od 18.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate (stav treći izreke).

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je, zbog pogrešne primene materijalnog prava, blagovremeno izjavila reviziju sa predlogom da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj (posebna revizija) primenom člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Posebna revizija je, u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18, 18/20, 10/23 – u daljem tekstu: ZPP) izuzetno pravno sredstvo koje se, zbog pogrešne primene materijalnog prava, može izjaviti protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom. O dozvoljenosti posebne revizije odlučuje Vrhovni sud, ceneći potrebu odlučivanja o tom pravnom sredstvu zbog razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, ujednačavanja sudske prakse ili novog tumačenja prava.

Posebna revizija kojom tužilja osporava deo drugostepene odluke kojim je prvostepena odluka preinačena i tužbeni zahtev odbijen je izuzetno dozvoljena, s obzirom na to da je u sličnoj činjeničnoj i pravnoj situaciji doneto više presuda kojima je usvojen istovrsni tužbeni zahtev, zbog čega je odlučeno kao u prvom stavu izreke, na osnovu člana 404. stav 2. ZPP.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP i utvrdio da je revizija tužilje delimično osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je bila u radnom odnosu kod „Jugobanke“ a.d. Beograd, nad kojom je rešenjem Trgovinskog suda u Beogradu St 22/02 (sadašnji broj St 59/10) od 03.01.2002. godine otvoren postupak stečaja, u kome je tužilji utvrđeno potraživanje od 12.717,47 dinara na ime neisplaćene zarade, sa obračunatom kamatom zaključno sa 30.06.2013. godine, koje tužilji još nije isplaćeno. Povreda tužiljinog prava na suđenje u razumnom roku u označenom postupku utvrđena je rešenjem Privrednog suda u Beogradu broj 5 R4 St. 1982/2021 od 18.05.2021. godine. Jugobanka je poslovala kapitalom u većinskom vlasništvu države i društvenih i državnih preduzeća, što znači da je banka bila pod konktrolom države do početka sanacije (05.07.2001. godine), kada su njene dotadašnje akcije proglašene ništavim i izdate nove, koje je sve kupila savezna Agencija za osiguranje depozita i sanaciju banaka, te je kao osnivač Jugobanke a.d. Beograd godine upisana ta agencija od 05.07.2001. godine, a od 05.07.2005. godine njena pravna sledbenica - Agencija za osiguranje depozita.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom člana 31. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku zaključio da je tužena odgovorna za imovinsku štetu prouzrokovanu tužilji povredom prava na suđenje u razumnom roku, koju tužilja nije naplatila bez svoje krivice.

Drugostepeni sud nalazi da odgovornosti tužene nema, s obzirom da stečajni dužnik (Jugobanka a.d. u stečaju) poslovao akcijskim, a ne većinski društvenim odnosno državnim kapitalom, zbog čega je preinačio prvostepenu odluku u pogledu glavnog duga i odbio tužbeni zahtev.

Nije pravilan zaključak drugostepenog suda da tužena nije objektivno odgovorna da naknadi imovinsku štetu tužilji zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku.

Pravna lica (agencije) koja su od 2001. godine do danas upisana kao osnivači Jugobanke a.d. u stečaju (savezna i republička agencija) osnovana su u skladu sa Zakonom o Agenciji za osiguranje depozita, sanaciju, stečaj i likvidaciju banaka („Službeni list SFRJ“, br. 84/89, 63/90, 20/91, „Službeni list SRJ“ 53/01, „Službeni glasnik RS“, broj 61/05), odnosno Zakonom o Agenciji za osiguranje depozita („Službeni glasnik RS“, br. 61/05, 116/08, 91/10) i važećim istoimenim zakonom („Službeni glasnik RS“, br. 14/15, 51/17) kao specijalizovane finansijske organizacije koje, između ostalog, obezbeđuju finansijsku podršku bankama i obavljaju funkciju administratora banke u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečaj i likvidacija banaka i društava za osiguranje; čije organe upravljanja imenuje i razrešava Vlada i čija se sredstva za poslovanje obezbeđuju, između ostalog, iz budžeta Republike Srbije.

Imajući u vidu da su ingerencije upravljanja i rukovođenja Jugobankom a.d. bile pod konktrolom države, kako do 5.07.2001. godine, tako i posle toga jer su prešle u nadležnost pravnog lica čije organe imenuje Republika Srbija, ta banka nije bila institucionalno i poslovno nezavisna od tužene države. Takav zaključak počiva na pravnom stavu kakav je izražen u odlukama Evropskog suda za ljudska prava, između ostalog i: Mykhaylenky i drugi protiv Ukrajine, broj 35091/02, st 43-46; Cooperativa Agrikola Slobozja – Hhanesei protiv Moldavije, broj 39745/02, st. 17-19; Iershova protiv Rusije, broj 1387/04, st. 54-63; Kotov protiv Rusije, broj 54522/00, st. 92-107; Ališić i drugi protiv Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije i Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, broj 60642/08, presuda Velikog veća od 16.07.2014, stav 114, koristeći nekoliko kriterijuma na osnovu kojih ocenjuje da li preduzeće (pa i banka) uživa dovoljnu institucionalnu i operativnu nezavisnost od države, koji se koriste za utvrđivanje stvarne odgovornosti države za dugove slične ovom u konkretnom slučaju: pravni status preduzeća (prema javnom ili privatnom pravu); priroda njegove delatnosti (javna funkcija ili redovan trgovinski posao); kontekst njegovog rada (kao što je monopol i strogo kontrolisani poslovi); njegova institucionalna nezavisnost (obim državnog vlasništva) i njegova operativna nezavisnost – obim državnog nadzora i uprave.

Prema praksi Evropskog suda za ljudska prava i Ustavnog suda, koju prihvataju i redovni sudovi, tužena država odgovara za materijalnu štetu nastalu zbog potpunog ili delimičnog neizvršenja pravnosnažnih i izvršnih sudskih odluka, odnosno u stečaju utvrđenih potraživanja zaposlenih iz radnog odnosa koja su bez njihove krivice ostala neizvršena i u postupku stečaja vođenom protiv stečajnog dužnika sa većinskim društvenim ili državnim kapitalom, odnosno stečajnog dužnika koji ne uživa dovoljnu institucionalnu i operativnu nezavisnost od države, uz uslov da je prethodno utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku.

S obzirom na izloženo, odlučeno je kao u drugom stavu izreke, na osnovu člana 416. ZPP.

Primenom odredaba člana 404. ZPP, Vrhovni sud je ispitao dozvoljenost tužiljine posebne revizije izjavljene protiv odluke sadržane u stavu prvom izreke drugostepene presude kojim je odbijena je žalba tužilje i potvrđen stav drugi izreke prvostepene presude o odbijanju tužbenog zahteva za zakonsku zateznu kamatu na dosuđeni iznos naknade imovinske štete od otvaranja stečajnog postupka 03.01.2002. do utuženja u ovom postupku.

U tom delu je pravnosnažnom presudom odlučeno o pravu tužilje na zakonsku zateznu kamatu pre utuženja na traženi iznos naknade imovinske štete zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku u postupku stečaja dužnika sa većinskim društvenim ili državnim kapitalom, odnosno stečajnog dužnika koji ne uživa dovoljnu institucionalnu i operativnu nezavisnost od države, uz primenu materijalnog prava koje je u skladu sa pravnim shvatanjem izraženim u odlukama ovog suda kojima je odlučivano o istovetnim zahtevima sa istim ili sličnim činjeničnim stanjem i pravnim osnovom. Iz tih razloga, nema mesta odlučivanju o posebnoj reviziji tužilje radi ujednačavanja sudske prakse ili novog tumačenja prava. S`obzirom da u ovom sporu nema ni pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, to je na osnovu člana 404. ZPP, odlučeno kao u trećem stavu izreke.

Revizija protiv drugostepene presude u potvrđujućem delu u pogledu odluke o kamati za period pre utuženja nije dozvoljena ni u smislu člana 410. stav 2. tačka 5. ZPP kojim je propisano da je revizija nedozvoljena ako je izjavljena protiv presude protiv koje po zakonu ne može da se podnese (član 403. stav 1. i 3), osim iz člana 404. ovog zakona. Ovo stoga što je za pravo na izjavljivanje revizije, saglasno članu 28. ZPP, merodavna samo visina glavnog zahteva, a ne i sporednog traženja (zahteva za kamatu), a u konkretnom slučaju glavni zahtev se odnosi na potraživanje u novcu koje očigledno ne prelazi dinarsku protivvrednost 3.000 evra, te se radi o sporu male vrednosti u kome revizija nije dozvoljena, saglasno članu 479. stav 6. ZPP. Zbog toga je, na osnovu člana 413. ZPP, odlučeno je kao u stavu četvrtom izreke.

U skladu sa stavljenim zahtevom, o troškovima postupka odlučeno je na osnovu člana 165. stav 2. u vezi s čl. 153. stav 1. i 154. stav 2. ZPP i Tarifom o nagradama i naknadama troškova za rad advokata, s obzirom da je tužilja uspela sa svojim zahtevom, te joj pripada naknada troškova za sastav pravnih lekova.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković