Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11 ... 18/20), pa je utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijom tužene ukazuje se na bitnu povredu iz tačke 12. istog stava, zbog kojeg se revizija shodno članu 407. stav 1. ZPP ne može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužena je kao ... bila zaposlena kod tužioca na neodređeno vreme. Zbog potreba tužioca, stranke su zaključile Ugovor o specijalizaciji broj 1683 od 02.04.2007. godine, kojim se tužilac obavezao da snosi sve troškove tužene vezane za obavljanje specijalističkog staža i polaganje specijalističkog ispita iz oblasti ... na odgovarajućem fakultetu, da joj za vreme specijalističkih studija isplaćuje naknade zarade i omogući joj neplaćeno odsustvo za pripremanje i polaganje specijalističkog ispita. Tužena se istim ugovorom obavezala da u roku od 4 godine položi sve propisane ispite za zvanje specijaliste ... kao i da po završenoj specijalizciji ostane na radu kod tužioca na poslovima specijaliste ... dvostruko duže vreme od vremena trajanja specijalizacije, da ukoliko se posle završtetka specijalizacije ne vrati na rad kod tužioca ili ne ostane na radu dvostruko duže vreme od vremena trajanja specijalističkog obrazovanja, da tužiocu vrati sva primljena sredstva uložena u njenu specijalizaciju u bruto iznosu. Kako je specijalizacija tužilje odobrena u vreme dok je koristila porodiljsko i odsustvo radi nege deteta, ona je sa specijalističkim studijama započela nakon isteka bolovanja 27.01.2008. godine, a specijalistički ispit je položila 11.10.2012. godine, u kom periodu je prekinula studije za 2 meseca, od 01.05. do 30.06.2008. godine, usled manjka zaposlenih u vreme godišnjeg odmora. Nakon polaganja specijalističkog ispita, tužena je nastavila sa radom kod tužioca u zvanju specijaliste ... do 26.04.2016. godine, kada joj je radni odnos prestao na lični zahtev, jer je zaključila ugovor o radu sa Kliničkim centrom u ..., zbog čega je tužilac rešenjem, kojim je utvrdio prestanak radnog odnosa na zahtev zaposlenog, ujedno obavezao tuženu da mu naknadi troškove specijalizacije. Imajući u vidu da je tužena posle specijalizacije radila kod tužioca kraće vreme od vremena na koje se obavezala ugovorom o specijalizaciji, tužilac je podneo tužbu kojom je tražio naknadu truškova uplaćenih na ime troškova specijalizacije i isplaćene naknade zarade za vreme specijalizacije.

Nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da je tužilac sa svoje strane ispunio ugovornu obavezu za razliku od tužene koja je samovoljno otkazala ugovor o radu pre isteka dvostruko dužeg perioda od perioda specijalizacije, na koji način se oglušila o svoju ugovornu obavezu i nanela štetu zdravstvenoj ustanovi kao poslodavcu. Drugostepeni sud je pravilno zaključio da je otkazivanjem ugovora o radu od strane tužene nastupila posledica iz člana 8. Ugovora o specijalizaciji.

Posledice povrede obaveze iz ugovora o specijalizaciji nisu posebno regulisane Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, već je propisano da se prava, obaveze i odgovornosti u toku specijalizacije, regulišu ugovorom o specijalizaciji između zdravstvene ustanove i specijalizanta.

Odredbom člana 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti (Službeni glasnik RS“ broj 107/05) propisano je da zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik sa visokom školskom spremom može da se specijalizuje ako ima završen pripravnički staž, položen stručni ispit i dve godine obavlja zdravstvenu delatnost po položenom stručnom ispitu; da zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik može obavljati zdravstvenu zaštitu iz oblasti koju specijalizira samo pod nadzorom ovlašćenog zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, mentora; da zdravstveni radnik sa visokom stručnom spremom može posle završene specijalizacije da se usavršava u užoj specijalnosti, a da odobravanje specijalizacije i užih specijalizacija vrše zdravstvene ustanove, odnosno privatna praksa, u skladu sa planom stručnog usavršavanja. Odluku o odobravanju specijalizacije i užih specijalizacija donosi direktor zdravstvene ustanove, a ministar zdravlja rešenjem daje saglasnost na ovu odluku. Pravilnikom o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika („Službeni glasnik RS“, br. 10/13, 91/13, 113/13 i 109/14) regulisana je vrsta, trajanje i sadržina specijalizacija kao i programi obavljanja specijalizacija. Zakonom o zdravstvenoj zaštiti propisana je obaveza zdravstvenih radnika kojima je odobrena specijalizacija da sa zdravstvenom ustanovom zaključe ugovor o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme specijalizacije.

U konkretnom slučaju, ugovorne strane su slobodnom voljom uredile svoj ugovorni odnos zaključenjem Ugovora o specijalizaciji broj 1683 od 02.04.2007. godine, te su u tom smislu bile dužne da izvrše preuzete ugovorne obaveze. Tuženoj je bilo poznato da nakon specijalizacije preuzima obavezu da radi kod tužioca dvostruko više vremena od trajanja same specijalizacije, što ona nije učinila, za razliku od tužioca koji je sve obaveze iz ugovora blagovremeno ispunio, radi čega tužiocu pripada pravo na naknadu štete saglasno odredbi člana 154. stav 1. ZOO kojom je propisano da ko drugome prouzrokuje štetu, dužan je da je nadoknadi ukoliko ne dokaže da je štete nastala bez njegove krivice, a prema članu 158. istog zakona, krivica postoji kada je štetnik prouzrokovao štetu namerno ili nepažnjom.

Međutim, usvajanjem tužbenog zahteva u celosti, tužena bi bila lišena i prava na zaradu, što je u suprotnosti sa zajemčenim pravom na zaradu propisanim članom 60. stav 4. Ustava, jer bi u tom slučaju tužena morala da vrati sve primljene zarade, sa plaćenim porezima i doprinosima, nezavisno od toga koliko je tokom specijalizacije faktički radila, kao i koliko je vremena provela na radu nakon položene specijalizacije.

Odredbom člana 60. stav 1. i 4. Ustava, zajemčeno je pravo na rad u skladu sa zakonom i pravo na pravičnu naknadu za rad. Pravo na rad ostvaruje se u skladu sa zakonom, što znači da se i sadržina toga prava, način njegovog ostvarivanja uređuju zakonom. Ustav izričito garantuje pravo na pravičnu naknadu za rad i propisuje da se tog prava niko ne može odreći. Dakle, pravo na naknadu za rad je neposredno zajemčeno Ustavom, kao jedno od osnovnih prava po osnovu rada i ono ne može biti predmet slobodnog raspolaganja, niti iko može biti lišen tog prava. Saglasno navedenom, a imajući u vidu da je specijalizant u radnom odnosu, da mu za vreme dok traje specijalizacija pripada zarada, da se u specijalistički staž uračunava i deo vremena proveden na radu u matičnoj ustanovi pre odobravanja specijalizacije, kao i da programi specijalizacije obuhvataju i neposredno pružanje zdravstvene zaštite, zaposleni koji ne ostane na radu u zdravstvenoj ustanovi dvostruko duže od trajanja specijalizacije, u suštini, lišava se prava na zaradu za sve vreme trajanja specijalizacije, pa i za obavljeni rad u tom periodu, što je u suprotnosti sa zajemčenim pravom na naknadu na rad iz člana 60. stav 4. Ustava. Ovo posebno s obzirom na to da zaposleni vraća sve primljene zarade, sa plaćenim porezima i doprinosima, nezavisno od toga koliko je tokom specijalizacije faktički radio, kao i koliko je vremena proveo na radu nakon položene specijalizacije. Iz navedenih razloga, po stanovištu Ustavnog suda izraženom u Odluci IUo-21/2018 od 18.10.2018. godine, predviđena obaveza zaposlenog da vrati bruto zaradu sa porezima i doprinosima, nije u skladu sa Ustavom. Radi navedenog, veštačenjem je potrebno utvrditi na koji deo bi po ovom osnovu trebalo umanjiti obavezu tužene.

U ponovnom postupku nižestepeni sudovi će imati u vidu sve navedeno, pa nakon što utvrde koji iznos je tužena dužna da vrati, doneće na zakonu zasnovanu odluku.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić