U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija Vesne Popović, predsednika veća, Zorane Delibašić i Gordane Komnenić, članova veća, u parnici tužioca AA iz …, čiji je punomoćnik Igor Lončar, advokat iz …, protiv tuženog Društva za privatno obezbeđenje „G4S Secure Solutions”, DOO Beograd, čiji je punomoćnik Marko Repić, advokat iz …, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 657/20 od 04.05.2020. godine, u sednici održanoj 09.12.2020. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 657/20 od 04.05.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P1 1868/17 od 22.01.2018. godine delimično je usvojen tužbeni zahtev, pa je utvrđeno da je tužilac bio u radnom odnosu kod tuženog u periodu od 01.09.2013. do 31.12.2014. godine, a tuženi je obavezan da mu plati pojedinačne mesečne iznose sa zakonskom zateznom kamatom od dospelosti do isplate (visina iznosa i datumi dospeća su bliže određeni ovom odlukom) i to: na ime razlike između isplaćene i pripadajuće zarade u periodu od 01.09.2013. do 31.12.2014. godine, kao i na ime zarade po osnovu prekovremenog rada, rada u vreme praznika, na ime putnih troškova, kao i na ime naknade štete zbog neiskorišćenog godišnjeg odmora za 2013. i 2014. godinu. Tuženi je obavezan i da u korist tužioca uplati poreze i doprinose za obavezno penzijsko-invalidsko, zdravstveno i osiguranje za slučaj nezaposlenosti za period od 01.09.2013. godine sa kamatom koja se obračunava na javne prihode, kao i da mu naknadi troškove postupka od 109.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Zahtev za kamatu na dosuđene troškove postupka za period od 22.01.2018. godine do dana izvršnosti presude je odbijen, a usvojen je zahtev tužioca za oslobađanje od plaćanja sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 657/20 od 04.05.2020. godine žalba tuženog je odbijena, kao neosnova i prvostepena presuda potvrđena u usvajajućem delu.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“ br.72/11 i 55/14), pa je našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Ni u postupku pred drugostepenim sudom nije došlo do propusta u primeni ili do pogrešne primene koje od odredaba ovog Zakona, pa nema ni povrede iz stava 1. istog člana, na koju se revizijom ukazuje.

Prema činjeničnom stanju na kom je zasnovana pobijana odluka, tužilac je 30.08.2012. godine zaključio sa tuženim ugovor o stručnom osposobljavanju i usavršavanju, radi obavljanja poslova fizičko-tehničkog obezbeđenja, kojim je ugovoreno da stručno usavršavanje – specijalizacija traje do devet meseci počev od 03.09.2012. godine. kada je tužilac dužan da stupi na usavršavanje. Nakon ovog ugovora, tužilac je sa tuženim zaključio još 3 ugovora o stručnom osposobljavanju i usavršavanju, svaki u trajanju do devet meseci i to ugovore od: 18.12.2012. godine, 01.09.2013. godine i ugovor od 30.05.2014. godine. Međutim, pre isteka 9 meseci od zaključenja poslednjeg ugovora, tužilac je 29.12.2014. godine sa tuženim zaključio ugovor o radu na određeno vreme u trajanju do tri meseca, za obavljanje poslova službenika obezbeđenja – smenski, počev od 01.01.2015. godine, a nakon toga zaključio je još tri ugovora o radu na određeno vreme, svi u trajanju do tri meseca, a za obavljanje istih poslova i to ugovore od: 19.03, 26.06. i 16.09.2015. godine. Rešenjem tuženog od 11.12.2015. godine, utvrđeno je da tužiocu prestaje radni odnos na određeno vreme sa 31.12.2015. godine, zbog isteka roka na koji je ugovor zaključen. Pravilnikom o radu tuženog od 23.01.2013. godine, kao i Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova tuženog od 08.09.2014. godine, sistematizovano je radno mesto službenik obezbeđenja. Međutim, ni u jednom od navedenih Pravilnika nije naveden broj potrebnih izvršilaca za to radno mesto, ali je, u oba, kao uslovi za obavljanje posla službenik obezbeđenja, između ostalog neophodno da je lice uspešno završilo stručno usavršavanje i osposobljavanje – prema posebnom programu koji donosi poslodavac. Odlukom o obavezanom stručnom osposobljavanju i usavršavanju od 01.08.2008. godine, i Odlukom od 12.04.2011. godine, o izmeni i dopuni ove Odluke, ustanovljeno je stručno osposobljavanje i usavršavanje za sve kandidate za obavljanje poslova fizičko-tehničkog obezbeđenja na način i u trajanju predviđenim nastavnim planom i programom stručnog osposobljavanja i usavršavanja u trajanju do devet meseci, a njegov sastavni deo čini nastavni plan i program stručnog osposobljavanja i usavršavanja za poslove fizičko-tehničkog obezbeđenja. Tužilac je kod tuženog do 31.12.2014. godine bio radno angažovan na osnovu ugovora o stručnom osposobljavanju, s tim što je još od 11.09.2012. godine radio u smenama po principu 12- 24-12-48, prema sačinjenom rasporedu rada. U evidencionim kartonima stručnog osposobljavanja i usavršavanja navedena su mišljenja mentora prema kojima tužilac nije savladao potrebna znanja i sposobnosti, te mu je uz njegovu saglasnost produžavano stručno usavršavanje. Utvrđeno je i da je od mesta stanovanja do mesta rada bio udaljen pet kilometara. Ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka sudovi su utvrdili visinu potraživanja tužioca na ime pripadajuće zarade u periodu od 01.09.2013. do 31.12.2014. godine, kao i visinu naknade zarade za prekovremeni rad i rad u dane praznika, visinu troškova za dolazak i odlazak sa rada, kao i visinu štete zbog neiskorišćenog godišnjeg odmora za 2013. i 2014. godinu.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, osnovano nalazeći da je tužilac bio u radnom odnosu kod tuženog u periodu od 01.09.2013. godine do 31.12.2014. godine, pa tuženi jeste u obavezi da mu plati neisplaćena potraživanja iz radnog odnosa, koja tužilac tužbom potražuje.

Odredbom člana 201. stav 1. tačka 1. Zakona o radu („Sl. glasnik RS“, br.24/05, … i 32/13, koji je bio na snazi u vreme zaključenja ugovora o stručnom osposobljavanju i usavršavanju), propisano je da ugovor o stručnom osposobljavanju i usavršavanju poslodavac može da zaključi sa nezaposlenim licem, radi obavljanja pripravničkog staža i polaganja stručnog ispita, kad je to zakonom, odnosno pravilnikom predviđeno kao poseban uslov za samostalan rad u struci. Primenom člana 47. stav 1. istog Zakona, poslodavac može da zasnuje radni odnos sa licem koji prvi put zasniva radni odnos, u svojstvu pripravnika, za zanimanje za koje je to lice steklo određenu vrstu i stepen stručne spreme, ako je to uslov za rad na određenim poslovima utvrđeno zakonom ili pravilnikom, dok prema stavu 3. ovog člana, pripravnički staž traje najduže godinu dana. Period stručnog usavršavanja nije izričito propisan Zakonom o radu, već se on utvrđuje programom stručnog usavršavanja i vreme potrebno za stručno usavršavanje mora da bude vremenski ograničeno. U tom smislu direktor tuženog je 12.04.2011. godine doneo Odluku o izmeni i dopuni odluke o obaveznom stručnom osposobljavanju i usavršavanju, kojom je, između ostalog, određeno da ostaje na snazi odredba prethodne Odluke, kojom se ustanovljava stručno osposobljavanje i usavršavanje za sve kandidate za obavljanje poslova fizičko-tehničkog obezbeđenja kod tuženog, na način predviđenim nastavnim planom i programom stručnog osposobljavanja i usavršavanja i to u trajanju do devet meseci.

Cilj stručnog osposobljavanja je da se licu koje nema iskustvo u obavljanju određenog posla, omogući da u određenom periodu stekne potrebna znanja i veštine. U periodu stručnog osposobljavanja zaposleni nema regulisan radno-pravni status, jer nije u radnom odnosu, zbog čega njgovo trajanje mora biti vremenski ograničeno. U suprotnom, zaključenjem više ugovora ove vrste, poslodavac bi mogao da vrši zloupotrebu prava, jer bi u tom slučaju zaposleni faktički u dužem vremenskom periodu obavljao poslove koji su iz delatnosti i kao takvi sistematizovani aktima poslodavca, bez regulisanog radno- pravnog statusa. Imajući ovo u vidu, kao i da odredbom člana 201. Zakona o radu nije određeno vreme potrebno za stručno osposobljavanje, Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pobijanom odlukom paravilno primenjeno materijalno pravo uz zaključak da se u tom slučaju shodno primenjuje odredba člana 47. stav 3. Zakona, koja pripravnički staž ograničava najduže na godinu dana.

U konkretnom slučaju, tužilac je 03.09.2012. godine započeo rad kod tuženog, na stručnom osposobljavanju i usavršavanju i sticanja posebnih znanja i sposobnosti za rad na poslovima fizičko-tehničkog obezbeđenja, a na osnovu ugovora koji je zaključio sa tuženim 30.08.2012. godine i to u trajanju do devet meseci. Međutim, iako je period od devet meseci istekao 02.06.2013. godine, tuženi je sa tužiocem i nakon toga zaključio još dva ugovora o stručnom osposobljavanju i usavršavanju i to ugovore od 01.09.2013. i 30.05.2014. godine (u međuvremenu je zaključen isti ugovor i 18.12.2012. godine), a u kojima je takođe navedeno da se stručno osposobljavanje utvrđuje do devet meseci.

Imajući ovo u vidu, kao i da je Pravilnikom tuženog o radu i Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova tuženog od 08.09.2014. godine i 12.04.2011. godine, predviđeno radno mesto za obavljanje poslova fizičko tehničkog obezbeđenja, da je vreme stučnog osposobljavanja i usavršavanja prema programu stručnog osposobljavanja ograničeno na period do devet meseci, a da zakon predviđa da ovaj period može trajati najduže godinu dana, da tuženi nije dokazao na koji način tužilac nije zadovoljio u vršenju ovih poslova, iako ga je već od 11.09.2012. godine rasporedio na rad u smenama, to sudovi osnovano zaključuju da je nakon isteka godinu dana od početka stručnog osposobljavanja i usavršavanja, odnosno od 01.09.2013. godine, tužilac kod tuženog zasnovao radni odnos koji je trajao do 31.12.2014. godine, te da za ovaj period, primenom člana 104. stav 1, člana 108. stav 1. tačka 1. i 3. i člana 118. stav 1. tačka 1. Zakona o radu, ima pravo na odgovarajuću zaradu, pravo na uvećanu zaradu za prekovremeni rad i rad na dan praznika koji je neradni dan, kao i pravo na naknadu troškova za dolazak i odlazak sa rada, ali i pravo na naknadu štete za neiskorišćeni godišnji odmor, primenom člana 76. istog Zakona, koji iznosi su pravilno utvrđeni ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka, u visini iznosa dosuđenih pobijanom odlukom.

U skladu sa iznetim, a na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić