Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović i Zorice Bulajić, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Radmila Stamenković, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije - Ministarstvo odbrane, čiji je zastupnik Vojno pravobranilaštvo iz Beograda, radi isplate, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2705/22 od 23.09.2022. godine, u sednici održanoj 14.02.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

USVAJA SE revizija, UKIDA se presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2705/22 od 23.09.2022. godine u stavu drugom, trećem i četvrtom izreke i predmet, u tom delu, vraća drugostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 922/19 od 26.10.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je, kao neosnovan prigovor stvarne nenadležnosti prvostepenog suda. Stavom drugim izreke, dozvoljeno je objektivno preinačenje tužbe kao u podnesku od 19.07.2021. godine. Stavom trećim izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužioca, pa je obavezana tužena da mu na ime manje isplaćene plate zbog neplaćenog prekovremenog rada, prekovremenog rada koji je plaćen kao redovni, rada noću i rada za vreme praznika isplati za period od februara 2016. godine do maja 2018. godine pojedinačne novčane iznose sa zakonskom zateznom kamatom počev od datuma dospelosti do isplate, kao u sadržini tog stava. Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužena da za tužioca na iznose iz stava trećeg koje duguje tužiocu uplati doprinose na ime obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje. Stavom petim izreke, obavezana je tužena da tužiocu naknadi troškove postupka u iznosu od 139.680,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana nastupanja uslova izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2705/22 od 23.09.2022. godine stavom prvim izreke potvrđeno je rešenje sadržano u stavu prvom izreke prvostepene presude, a žalba tužene je odbijena, kao neosnovana. Stavom drugim izreke, preinačena je prvostepena presuda u stavu trećem, četvrtom i petom izreke, pa je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tužena da mu na ime manje isplaćenih plata zbog neplaćenog prekovremenog rada, prekovremenog rada koji je plaćen kao redovni, rada noću i rada za vreme praznika isplati za period od 01.02.2016. godine do 31.05.2018. godine pojedinačne novčane iznose sa zakonskom zateznom kamatom počev od datuma dospelosti do isplate, kao i da tužiocu na iznose iz stava trećeg izreke uplati doprinose na ime obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje, kao i troškove postupka u iznosu od 139.680,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana nastupanja uslova izvršnosti presude do isplate. Stavom trećim izreke, odbijen je, kao neosnovan zahtev tužene za naknadu troškova prvostepenog postupka. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tužilac da tuženoj naknadi troškove žalbenog postupka u iznosu od 18.000,00 dinara.

Protiv navedene drugostepene presude tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbi člana 408. Zakona o parničnom postupku i našao da je revizija tužioca osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilac je u radnom odnosu kod tužene. Rešenjem tužene od 25.07.2014. godine tužilac je postavljen po mirnodopskoj formaciji – sistemazijaciji na FM komandir Odeljenja i rukovodilac 1, Odeljenja za avion i motor, vod za avion MIG 21, četa za vazduhoplovno tehničko održavanje u VP ... . Tužiocu je određen osnovni koeficijent i to koeficijent prema položaju od 0,77 i koeficijent prema činu 0,40; po osnovu posebnih uslova službe u Vojsci Srbije određen mu je dodatni koeficijent u visini od 25% osnovnog koeficijenta; po osnovu vršenja službe u jedinici ranga čete mu je određen dodatni koeficijent za posebne uslove službe zbog težine, karaktera i trajanja rada, odnosno posla u iznosu od 0,226; po osnovu navršenih godina rada u radnom odnosu mu je određen dodatak na platu od 11,6% koji će se uvećati od 0,4% od plate za svaku sledeću navršenu godinu rada u radnom odnosu. Plata i druga primanja u skladu sa ovim rešenjem isplaćuju se tužiocu od obračuna i isplatu plate za 22.03.2013. godine. Tužilac tužbenim zahtevom traži isplatu manje isplaćenih plata za prekovremeni rad, prekovremeni rad koji je plaćen kao redovni, rad noću i rad za vreme praznika. Na osnovu nalaza i mišljenja sudskog veštaka utvrđeno je da je u periodu potraživanja tužilac ostvario 1.042,00 sata prekovremenog rada, 256 sati prekovremenog rada plaćenog kao redovni rad, 664 sati noćnog rada i 120 sati rada u dane državnih praznika.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je u skladu sa odredbama člana 85. stav 1. i člana 98. Zakona o Vojsci Srbije, člana 32, člana 34. stav 1. i člana 35. Pravilnika o platama i drugim novčanim primanjima profesionalnih pripadnika Vojske Srbije, kao i odredaba člana 108. stav 1. i člana 164. Zakona o radu usvojio tužbeni zahtev nalazeći da tužena nije obračunavala sate po naznačenim osnovama već da je obračun plate vršen samo za redovan rad.

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i odbio tužbeni zahtev s pozivom na odredbe člana 6. stav 1 i člana 141. stav 1, 2. i 3. Zakona o Vojsci Srbije („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 116/07 ... 88/15 – odluka Ustavnog suda), nalazeći da u konkretnom slučaju tužilac nema pravo na naknadu štete zbog nezakonitog ili nepravilnog rada organa tužene u smislu odredba člana 172. Zakona o obligacionim odnosima, jer nije postojala odluka upravnog organa kojom je tužiocu priznato pravo na novčanu naknadu po traženim osnovama. Zaštita pojedinačnih prava, u ovom slučaju prava na isplatu naknade po traženim osnovama po Zakonu o Vojsci obezbeđuje se u upravnom postupku i kroz kontrolu zakonitosti konačnih upravnih akata vojnih upravnih organa u upravnom postupku, što je u konkretnom slučaju izostalo.

Po nalaženju Vrhovnog suda pobijanom presudom pogrešno je primenjeno materijalno pravo, zbog čega je činjenično stanje nepotpuno utvrđeno.

Prema pravnom shvatanju Ustavnog suda iskazanom u odluci Už 7156/2014 od 11.12.2014. godine, donetoj u sličnoj pravnoj situaciji, nezavisno od toga da li se radi o plati za obavljeni rad iz klasičnog radnopravnog odnosa ili radnog odnosa u kome je država poslodavac, navedeno pravo mora da uživa neposrednu pravnu zaštitu u sudskom postupku, s obzirom na to da se ovde radi o jednom Ustavom zajamčenom pravu iz člana 60 stav 4 Ustava - pravičnoj naknadi za rad. Pravo na platu za obavljeni rad predstavlja najvažnije imovinsko pravo za zaposleno lice, zbog čega u potpunosti preteže privatnopravni element nad javnopravnim elementom u radnom odnosu u kome je država poslodavac, te ovo pravo uživa direktnu sudsku pravnu zaštitu. Stoga se ne može prihvatiti zaključak drugostepenog suda da je zaštitu navedenog prava tužilac u konkretnom slučaju morao obezbediti u upravnom postupku kroz kontrolu zakonitosti konačnog akta upravnog organa.

Iz dosada utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi da je tužilac profesionalni vojnik na službi kod tužene u VP ... . Rešenjem tužene od 25.07.2014.godine određen mu je osnovni koeficijent (prema položaju od 0,77 i prema činu od 0,40), kao i dodatni koeficijent po osnovu posebnih uslova službe u Vojsci Srbije u visini od 25% osnovnog koeficijenta. Tužilac je ostvario sate prekovremenog rada, prekovremenog rada koji je plaćen kao redovan rad, noćnog rada i rad za vrema praznika.

Profesionalnom vojnom licu zbog posebnih uslova pod kojima vrši službu u Vojsci Srbije prema članu 83. stav 1. Zakona o Vojsci Srbije („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 116/07 ... 36/18) utvrđuje se koeficijent za obračun plate koji je od 20% do 50% veći od koeficijenta koji se utvrđuje na osnovu položaja i čina. Kao element posebnih uslova rada pod kojima profesionalno vojno lice vrši službu u VS predviđen je između ostalog i rad duži od punog radnog vremena, kojim se u skladu sa stavom 2. istog člana smatra rad u slučaju preduzimanja mera pripravnosti, uzbune u jedinici, odnosno ustanovi, za vreme vojnih vežbi, borbe protiv elementarnih nepogoda, dežurstva ili sličnih dužnosti u komandi, jedinici ili ustanovi Vojske Srbije, kao i u prilikama koje zahtevaju da se produži započeti rad čije bi obustavljanje ili prekidanje imalo štetne posledice za operativnu sposobnost komande, jedinice odnosno ustanove, ili bi bila naneta materijalna šteta, ili ugroženi životi i zdravlje vojnih lica i drugih građana. Prema Pravilniku o platama profesionalnih pripadnika Vojske Srbije („Službeni vojni list“ broj 10 od 20.04.2017. godine – prečišćeni tekst) oficiru, odnosno podoficiru u radnom odnosu na neodređeno vreme zbog posebnih uslova rada pod kojima vrši službu u Vojsci Srbije pripisanih članom 83. stav 1. i 2. Zakona o Vojsci Srbije pripada koeficijent za posebne uslove službe u Vojsci Srbije u visini 25% od osnovnog koeficijenta (član 15 stav 2 Pravilnika). Takođe, profesionalnom vojnom licu u skladu sa članom 85. Zakona o Vojsci Srbije uvećava se plata za časove noćnog, rada u dane praznika koji su zakonom određeni kao neradni dani i rada dužeg od punog radnog vremena, osim rada dužeg od punog radnog vremena iz člana 83. stav 1. ovog Zakona. Prema članu 32. i 33. Pravilnika profesionalnom pripadniku Vojske Srbije pripada dodatak na platu za rad od 22 sata do 6 sati narednog dana (rad noću), kao i dodatak na platu za rad na dan praznika koji nije radni dan. Dodatak za svaki sat rada noću iznosi 26% vrednosti radnog sata plate, a dodatak za svaki sat rada na dan praznika koji nije radni dan iznosi 110% vrednosti radnog sata plate. U skladu sa članom 35. stav 4. Pravilnika profesionalnom pripadniku Vojske Srbije koji prekovremeno radi u slučajevima propisanim članom 83. stav 1. i 2. Zakona ne pripada uvećanje iz člana 32. i 33. ovog Pravilnika i stava 1. do 3. ovog člana.

Tužiocu je rešenjem tužene od 25.07.2014.godine određen dodatni koeficijent po osnovu posebnih uslova službe u Vojsci Srbije u visini od 25% od osnovnog koeficijenta. S tim u vezi tužilac ne bi imao pravo na uvećanje plate iz člana 85. stav 1. Zakona o Vojsci Srbije i člana 32, 33. i 35. Pravilnika ukoliko su ostvarni časovi rada za koje tužbenim zahtevom traži isplatu uvećane plate ostvareni kao prekovremeni rad iz člana 83. stav 1. i 2. Zakona o Vojsci Srbije, jer mu je za takava rad uvećan osnovni koeficijent, a na koje okolnosti je činjenično stanje nepotpuno utvrđeno.

Međutim, ukoliko se ne radi o prekovremenom radu iz člana 83 Zakona o Vojsci Srbije tužilac bi imao pravo na uvećanje plate iz člana 85. stav 1. Zakona o Vojsci Srbije i člana 32, člana 33. i člana 35 Pravilnika. S tim u vezi ukoliko je tužilac u skladu sa članom 98. stav 1. istog zakona, uz pismeni nalog starešine, po potrebi službe radio duže od punog radnog vremena to pravo bi ostvario u skladu navedenim Pravilnikom. U tom smislu bi tužilac u skladu sa članom 35. stav 1. Pravilnika imao pravo na slobodne sate (sat i po za svaki sat prekovremenog rada), a samo izuzetno bi mu se mogla isplatitim uvećana plata za 26% vrednosti radnog sata pod uslovom da nije mogao da iskoristi slobodne sate zbog toga što priroda poslova radnog mesta zahteva tako obiman prekovremeni rad, ali uz prethodno pribavljenu saglasnost ministra odbrane (član 35. stav 3. Pravilnika).

S tim u vezi, a imajući u vidu odredbe člana 141. i 142. Zakona o Vojsci Srbije i člana 52. stav 3. Pravilnika prema kome nadležni starešina rešenjem utvrđuje i dodatke na platu (izuzev dodataka za noćni rad i rad u dane praznika koji nisu radni dani, a koji se ostvaruju na osnovu radne liste), naknadu plate (izuzev naknade plate za vreme odsustva sa rada na dan praznika koji je neradni dan, a koja se ostvaruje na osnovu radne liste), otpremninu, jubilarne nagrade, za ostvarenje prava po osnovu prekovremenog rada neophodno je obraćanje starešini vojne jedinice radi priznanja i konkretizovanja tog prava – utvrđivanja prava na slobodne sate, kao pravila ili prava na isplatu uvećane plate, što je izuzetak za koji moraju biti ispunjeni uslovi predviđeni članom 35. stav 3. Pravilnika. To znači da ukoliko nije podnosio zahtev nadležnom starešini za priznavanje slobodnih sati na ime prekovremenog rada ili utvrđenje prava na isplatu uvećane plate ne bi postojao osnov tužiočevog potraživanja. U suprotnom, ukoliko mu nije omogućeno korišćenje slobodnih sati priznatih pravnosnažnim rešenjem nadležnog starešine, odnosno nije izvršena isplata novčanog iznosa utvrđenog takvim rešenjem pripadala bi mu naknada štete u smislu člana 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima zbog nezakonitog ili nepravilnog rada državnog organa.

Kod izloženog, činjenično stanje na navedene okolnosti je nepotpuno utvrđeno, zbog čege je Vrhovni sud u skladu sa odredbama člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku ukinuo drugostepenu odluku i predmet vratio drugostepenom sudu na ponovno suđenje.

Predsednik veća-sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković