Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 2502/22 od 18.10.2022. godine, stavom prvim izreke, preinačena je prvostepena presuda tako što je usvojen tužbeni zahtev sadržan u stavu prvom izreke prvostepene presude i tužena obavezana da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 160.800,00 dinara. Stavom drugim izreke, tužena je obavezana da tužiocu naknadi troškove drugostepenog postupka u iznosu od 21.900,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 403. stav 2. tačka 2. u vezi člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20 i 10/23 – drugi zakon) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, katastarska parcela broj ... KO ... površine 01.84,94 ha starog premera, odgovara kp br ... KO ... površine 01.84,28 ha, sadašnjeg premera. Obnovom premera katastarska parcela ... KO ... je upisana u posedovni list ... u korist BB, VV i GG, kao privatna svojina. U toku 1957. godine na toj parceli upisan je DD (privatna svojina) na osnovu ugovora o kupoprodaji nepokretnosti Ov .../..., a tokom 1979. godine u posedovnom listu ... upisana je Društvena svojina, korisnik DD na osnovu Opštinskog službenog glasnika broj 21/79. Tokom 1998. godine upisuje se ĐĐ sa udelom 1/1 na osnovu rešenja o nasleđivanju O 322/98 od 23.10.1998. godine. Navedena parcela je u toku 1998. godine, upisana u korist Republike Srbije – Javno preduzeće za izgradnju opštine na osnovu rešenja o izuzimanju SO Gornji Milanovac od 05.12.1998. godine. Predmetni deo parcele u površini 2 ara, sa pripadajućim objektom površine 47 m2 koji je u SKN Gornji Milanovac upisan pod rednim brojem 3, se nalazio na jedinstvenoj katastarskoj parceli ... KO ..., koja je nakon izvršene parcelacije 2015. godine, cepana na parcele .../... i .../.... Tužilac je pravni sledbenik EE koji je kao kupac sa DD, kao prodavcem, dana 02.08.1985. godine zaključio ugovor o kupoprodaji dva ara placa na kome se nalazi prizemni zidani objekat površine 47 m2 i sačinjena je priznanica od 21.10.1985. godine o isplati 12.000.000,00 tadašnjih dinara. Tužilac, odnosno njegov pravni prethodnik je stupio u posed predmetne nepokretnosti i od tada se nalazi u nesmetanoj državini. U predmetu Opštinskog suda u Gornjem Milanovcu P 753/98 doneta je presuda na osnovu priznanja 28.12.1998. godine, kojom je utvrđeno da je pravni prethodnik tužioca vlasnik kp br ... KO ... u površini od 2 ara, kao i prizemnog zidanog objekta od dva odeljenja koji se nalazi na navedenoj katastarskoj parceli. Tužbeni zahtev je priznao ĐĐ zakonski naslednik i pravni sledbenik prodavca pok. DD.

Odlukom o građevinskom zemljištu Opštine Gornji Milanovac, koja je doneta na osnovu članova 9, 22, 33. i 53. Zakona o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik SRS“ broj 20/79) određeno je gradsko građevinsko zemljište i građevinsko zemljište u građevinskom području u Gradu Gornjem Milanovcu, uređeno je upravljanje i raspolaganje ovim zemljištem, određeni su uslovi za ostvarivanje prečeg prava gradnje, uslovi pod kojima raniji vlasnik gradskog građevinskog zemljišta može to zemljište predati opštini i pre donošenja odluke nadležnog organa, propisane su obaveze nosioca prava korišćenja i drugih prava na građevinskom zemljištu u pogledu uređivanja i iskorišćavanja građevinskog zemljišta i uređena druga pitanja (član 1.). Po članu 2. Odluke, gradsko-građevinsko zemljište u gradu Gornjem Milanovcu je izgrađeno i neizgrađenog građevinsko zemljište koje je po zakonu i na osnovu zakona postalo društvena svojina pre donošenja ove odluke (nacionalizacija, eksproprijacija, konfiskacija i drugi osnovi), a koje se nalazi u granicama bliže opisanim u daljem tekstu ovog člana i izgrađeno ili neizgrađeno građevinsko zemljište u gradu Gronjem Milanovcu u granicama koje su dalje određene u tom članu. Po članu 3. Odluke, sastavni deo čini Spisak katastarskih parcela koje ulaze u gradsko građevinsko zemljište, koji se nalazi u Sekretarijatu za društvene, komunalne delatnosti i inspekcijske poslove Opštine Gornji Milanovac i u kome se nalazi i kp br ... KO ... . U članu 4. Odluke je navedeno da danom stupanja na snagu ove odluke zemljište opisano u članu 2. ove odluke postaje društvena svojina, izuzev ako po drugim osnovama i ranije nije bilo društvena svojina. Rešenjem Opštinske uprave Opštine Gornji Milanovac od 21.10.1998. godine, izuzeto je neizgrađeno gradsko-građevinsko zemljište opisano kao kp br ... u površini od 1.84,94 ha KO ...od dotadašnjeg korisnika ĐĐ iz ... u korist Opštine Gornji Milanovac, a za potrebe JP za izgradnju Opštine Gornji Milanovac radi privođenja zemljišta nameni, odnosno izgradnji sportske hale „Breza“. Na osnovu sporazuma o naknadi za izuzeto zemljište od 22.10.1998. godine, opština Gornji Milanovac i navedeno JP su sa ĐĐ postigli sporazum da mu isplate deo naknade u novcu, kao i da predaju ... u Gornjem Milanovcu, s tim da se opština i JP obavezuju da reše imovinsko-pravne odnose u vezi raseljavanja lica kojima je DD prodao nepokretnosti po osnovu ugovora koji nisu overeni u sudu, a koje se nalaze na toj parceli, među kojima nije naveden i pravni prethodnik tužioca.

Polazeći od ovako utvrđeno činjeničnog stanja prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev, nalazeći da u konkretnom slučaju nisu ispunjeni uslovi za konvalidaciju ugovora o prometu nepokretnosti od 02.08.1985. godine sa priznanicom od 21.10.1985. godine, budući da je predmet prometa bilo neizgrađeno građevinsko zemljište u društvenoj svojini na kome je prodavac imao pravo korišćenja, pa je kao takav bio protivan prinudnim propisima, odnosno odredbama Zakona o građevinskom zemljištu. Po stanovištu prvostepenog suda u konkretnom slučaju nisu ispunjeni ni uslovi za sticanje prava svojine na predmetnom zemljištu po osnovu redovnog održaja jer državina tužioca, odnosno njegovog pravnog prethodnika nije bila zakonita, a i pod pretpostavkom da je državina tužioca, odnosno njegovog pravnog prethodnika bila savesna u trenutku sticanja predmetne nepokretnosti 1985. godine, sve do 04.07.1996. godine, kada je stupio na snagu Zakon o izmenama i dopunama Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa bilo je zabranjeno sticanje svojine putem održaja na sredstvima u društvenoj svojini, pa tužilac do podnošenja tužbe 14.11.2013. godine, nema savesnu državinu u roku potrebnom za održaj od 20 godina po članu 28. stav 4. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa. Zato je tužbeni zathev odbio kao neosnovan.

Drugostepeni sud je izrazio suprotno stanovište, preinačujući prvostepenu presudu usvajanjem tužbenog zahteva, nalazeći da je tužilac po osnovu održaja suvlasnik sa označenim udelom na predmetnoj parceli u merama i granicama koje su bliže navedene u izreci presude. Po stanovištu drugostepenog suda na režim prava svojine kp br ... KO ... bez uticaja je Odluka o građevinskom zemljištu opštine Gornji Milanovac („Službeni glasnik Opštine Gornji Milanovac“ broj 21/79) iz razloga što je u članu 2. gradsko-građevinsko zemljište definisano kao zemljište koje je po zakonu ili na osnovu zakona postalo društvena svojina pre donošenja ove odluke (nacionalizacija, eksproprijacija, konfiskacija i drugi osnovi). Predmetna parcela je tek 05.12.1998. godine izuzeta iz režima privatne svojine i izvršen upis u korist JP za izgradnju opštine. Na osnovu pravnosnažne presude na osnovu priznanja P 753/98 od 28.12.1998. godine, kojom je utvrđeno da je pravni prethodnik tužioca vlasnik spornog zemljišta i objekta nastao je pravni osnov za državinu tužioca, koji je čini zakonitom u smislu člana 72. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa i vodi sticanju svojine redovnim održajem protekom 10 godina u smislu člana 28. stav 2. istog propisa.

Stanovište drugostepenog suda nije pravilno.

Zakonom o građevinskom zemljištu ("Službeni glasnik SRS", br. 20/79, 16/83, 38/84, 14/86) uređeni su osnove pravnog režima građevinskog zemljišta u društvenoj svojini, svojinsko-pravni i drugi stvarno-pravni odnosi u pogledu zemljišta u građevinskom području na kome postoji pravo svojine i utvrđena načela o uređivanju i korišćenju građevinskog zemljišta. Po članu 9. gradsko građevinsko zemljište određuje opština i na gradskom građevinskom zemljištu ne može postojati pravo svojine (član 4. stav 3.). Gradsko građevinsko zemljište ne može se otuđiti iz društvene svojine po članu 14, a raniji sopstvenik neizgrađenog gradskog građevinskog zemljišta ima pravo da koristi to zemljište i da ga upotrebljava za dozvoljene svrhe, na način kojim se ne menja oblik i svojstvo zemljišne parcele, do dana kada ga je na osnovu odluke nadležnog opštinskog organa dužan da preda opštini, odnosno određenom korisniku, radi privođenja tog zemljišta nameni određenoj urbanističkim planom (član 24.). Prema članu 26. stav 1. zakona, prava iz čl. 24. i 25. ovog zakona raniji sopstvenik može preneti samo na bračnog druga, potomke, usvojenike, roditelje i usvojioce, koji ova prava ne mogu preneti pravnim poslom na druga lica. Prava iz stava 1. ovog člana mogu naslediti zakonski naslednici ranijeg sopstvenika i zakonski naslednici bračnog druga, potomka, usvojenika, roditelja i usvojioca na koje je raniji sopstvenik preneo ta prava. Pravni posao zaključen protivno odredbi stava 1. ovog člana, ništav je.

Prema Odluci o građevinskom zemljištu opštine Gornji Milanovac („Opštinski službeni glasnik“ broj 21/79 od 05.07.1979. godine), koja je doneta na osnovu odredaba navedenog Zakona o građevinskom zemljištu, određeno je gradsko- građevinsko zemljište i građevinsko zemljište u građevinskom području u Gradu Gornjem Milanovcu, u koje spada izgrađeno i neizgrađeno građevinsko zemljište koje je po zakonu ili na osnovu zakona postalo društvena svojina pre donošenja ove odluke (nacionalizacija, eksproprijacija, konfiskacija i drugi osnovi), a koje se nalazi u granicama bliže opisanim u daljem tekstu ovog člana, ali i izgrađeno ili neizgrađeno građevinsko zemljište u Gradu Gornjem Milanovcu u granicama koje su takođe jasno označene u članu 2. ove odluke (pored ostalog i svo zemljište u KO ...). Predmetna parcela koja je ranije nosila broj ... (stari broj) KO ..., nalazi se u spisku katastarskih parcela koje ulaze u grdsko-građevinsko zemljište i koji čini sastavni deo ove odluke (član 3.), kao parcela označena brojem ... u KO ... . Odluka je stupila na snagu danom objavljivanja u Opštinskom službenom glasniku 05.07.1979. godine (član 27.).

Zanemarujući sadržinu navedene Odluke u celini, a naročito sadržinu člana 2, člana 3, te člana 4. Odluke, po kome danom stupanja na snagu Odluke, zemljište opisano u članu 2. postaje društvena svojina, izuzev ako po drugim osnovama i ranije nije bilo društvena svojina, drugostepeni sud je pogrešno zaključio da je predmetna parcela bila u režimu privatne svojine sve do izuzimanja 15.12.1998. godine, te da navedena Odluka nema uticaja na režim prava svojine na predmetnoj parceli.

S obzirom da je predmetna parcela određena za gradsko-građevinsko zemljište po Zakonu o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik SRS“ broj 20/79) i Odluci o građevinskom zemljištu opštine Gornji Milanovac („Opštinski službeni glasnik“ broj 21/79 od 05.07.1979. godine) i danom stupanja na snagu Odluke zemljište postalo društvena svojina, pravilno je stanovište prvostepenog suda da deo predmetne parcele nije mogao biti u prometu, budući da je pravni posao zaključen protivno odredbama navedenog zakona ništav, pa nisu ispunjeni uslovi za konvalidaciju ugovora o prometu nepokrtnosti iz 1985. godine.

Prema članu 28. stav 2. i 4. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa savestan i zakonit držalac nepokretne stvari, na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom deset godina. Savestan držalac nepokretne stvari, na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom 20 godina. Naslednik postaje savestan držalac od trenutka otvaranja nasleđa i u slučaju kada je ostavilac bio nesavestan držalac, a naslednik to nije znao niti je mogao znati, a vreme za održaj počinje teći od trenutka otvaranja nasleđa (stav 5.). U vreme potrebno za održaj uračunava se i vreme za koje su prethodnici sadašnjeg držaoca držali stvar, kao savesni i zakoniti držaoci, odnosno kao savesni držaoci (član 30. stav 2. tog zakona). Po članu 72. istog zakona, državina je zakonita ako se zasniva na punovažnom pravnom osnovu koji je potreban za sticanje prava svojine i ako nije pribavljena silom, prevarom ili zloupotrebom poverenja. Državina je savesna ako držalac ne zna ili ne može znati da stvar koju drži nije njegova. Savesnost državine se pretpostavlja.

Pravilno je stanovište prvostepenog suda da u konkretnom slučaju nisu ispunjeni uslovi za sticanje prava svojine održajem, jer za redovan održaj nije ispunjen uslov da je državina bila zakonita, a za vanredni održaj nije protekao zakonom propisan rok od 20 godina potreban za sticanje prava svojine na nepokretnosti, imajući u vidu zabranu sticanja svojine putem održaja na društvenim sredstvima iz člana 29. Zakona o osnovama svojinsko-pravnim odnosima, koja je brisana Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa koji je stupio na snagu 04.07.1996. godine. Kako je tužba u ovoj parnici podneta 04.11.2013. godine, to od brisanja navedene zabrane 04.07.1996. godine do podnošenja tužbe nije protekao zakonom propisan rok od 20 godina potreban za sticanje prava svojine na nepokretnosti putem vanrednog održaja. Suprotno stanovištu drugostepenog suda pravnosnažna presuda na osnovu priznanja (P 753/98 od 28.12.1998. godine), kojom je utvrđeno da je pravni prethodnik tužioca vlasnik spornog zemljišta i objekta, nije pravni osnov za sticanje prava svojine, niti državinu čini zakonitom, jer navedena presuda s obzirom na utvrđeno činjenično stanje ima samo formalno dejstvo, odnosno ne može dovesti do naknadne konvalidacije kupoprodajnog ugovora koji je ništav pravni posao, budući da je tužbeni zahtev priznao zakonski naslednik prodavca, koji nije bio vlasnik, već korisnik parcele. Tužilac u ovom postupku nije postavio zahtev da se utvrdi da je vlasnik objekta, već zahtev da se utvrdi pravo svojine na zemljištu, niti je tužilac upisan u katastru nepokretnosti kao vlasnik objekta, odnosno kao vlasnik ozakonjenog objekta nakon sprovedenog postupka ozakonjenja (vlasnik, odnosno držalac nije utvrđen), pa imajući u vidu već navedeno, presuda na osnovu priznanja kojom je pravnom prethodniku tužioca priznato pravo svojine i na tom objektu (objekat izgrađen bez odobrenja za gradnju objekta), nema uticaja na drugačiju odluku u ovoj parnici.

Preinačenjem drugostepene odluke odbijena je žalba tužioca i potvrđena prvostepena presuda i u pogledu odluke o troškovima postupka koji su tuženoj pravilno odmereni i priznati, a s obzirom na uspeh u revizijskom postupku tuženoj su na osnovu člana 165. ZPP priznati troškovi za sastav revizije u iznosu od 18.000,00 dinara.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković