Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka učinjenih u postupku pred drugostepenim sudom i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužene su podnele odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu odredbi članova 403. stav 3. i 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 10/23) i utvrdio da je revizija delimično osnovana.

U postupku donošenja pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti, a bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP na koju je revizijom ukazano nije predviđena kao revizijski razlog po članu 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, stan broj ... u ulici ... broj ... u ..., otkupio je iz društvene svojine ĐĐ, u toku trajanja braka sa EE. Supružnici su imali troje dece, od kojih je sa njima od 1982. godine u zajedničkom domaćinstvu živeo sin ŽŽ, njegova supruga tužena GG i njihova ćerka tužena DD. Sporazum supružnika je bio da stan pripadne ŽŽ, pa su nakon njegove smrti tužene nastavile da žive u stanu sa ĐĐ i EE. EE je umrla 2006. godine. Nekoliko godina pre smrti je bila nepokretna, a tužena GG je pomagala u zadovoljenju njenih životnih potreba. Spornim ugovorom o doživotnom izdržavanju, zaključenim 13.03.2012. godine između tužene GG, kao davaoca izdržavanja i ĐĐ, kao primaoca izdržavanja, konstatovano je da primalac izdržavanja izražava svoju zahvalnost davaocu izdržavanja za dugogodišnje skladne odnose, da će davalac izdržavanja obezbediti primaocu do kraja života zadovoljenje svih životnih potreba i nakon smrti ga sahraniti po verskim pravoslavnim običajima, a zauzvrat primalac izdržavanja prenosi u svojinu davaocu izdržavanja stan u kome su živeli. Tužena GG je do smrti svekra ĐĐ 26.06.2020. godine ispunjavala ugovorom preuzete obaveze. Tužioci su zakonski naslednici pokojnih EE i ĐĐ.

S obzirom na ovako utvrđene činjenice nižestepeni sudovi nalaze da nisu ispunjeni uslovi za utvrđenje ništavosti spornog ugovora u smislu odredbi člana 174. stav 1. Porodičnog zakona, člana 194. stav 1. Zakona o nasleđivanju, te članova 51. i 103. Zakona o obligacionim odnosima. Tužena GG je neprekidno živela u spornom stanu od 1982. godine, organizacija života je rezultat sporazuma u porodici da stan nakon smrti ĐĐ i EE pripadne pokojnom ŽŽ, odnosno njoj, pa je u realizaciji tog sporazuma tužena GG brinula o zadovoljenju životnih potreba oba supružnika sve do njihove smrti. Zbog toga se ne može izvesti zaključak da je pokojni ĐĐ zaključenjem spornog ugovora o doživotnom izdržavanju bez saglasnosti pokojne supruge raspolagao stanom, niti da je ugovor zaključen sa ciljem da se tužiocima onemogući da ostvare svoja nasledna prava, pošto je identičan porodični odnos postojao i pre formalnog zaključenja ugovora. Osim toga, drugostepeni sud nalazi da na punovažnost ugovora ne utiče činjenica što je stan stečen u toku trajanja bračne zajednice, pošto niko od zakonskih naslednika u periodu od GG smrti 2006. godine do zaključenja ugovora 2012. godine nije tražio da se utvrdi postojanje zaostavštine i da se ta zaostavština raspravi.

Po stanovištu Vrhovnog suda, zbog pogrešne primene materijalnog prava, nepravilno je odbijen tužbeni zahtev kojim se traži utvrđenje ništavosti ugovora o doživotnom izdržavanju u delu kojim je pokojni ĐĐ raspolagao tekovinskim udelom pokojne EE na stanu.

Prema Porodičnom zakonu („Službeni glasnik RS“ br. 18/05 i 72/11), važećem u vreme zaključenja ugovora o doživotnom izdržavanju, imovina koju su supružnici stekli radom u toku trajanja zajednice života u braku predstavlja njihovu zajedničku imovinu (član 171. stav 1.); zajedničkom imovinom supružnici upravljaju i raspolažu zajednički i sporazumno (član 174. stav 1.); supružnik ne može raspolagati svojim udelom u zajedničkoj imovini, niti ga može opteretiti pravnim poslom među živima (član 174. stav 3.); deobom zajedničke imovine, u smislu ovog zakona, smatra se utvrđivanje suvlasničkog, odnosno supoverilačkog udela svakog supružnika u zajedničkoj imovini (član 177.); deoba zajedničke imovine može se vršiti za vreme trajanja braka i posle njegovog prestanka (član 178.); pretpostavlja se da su udeli supružnika u zajedničkoj imovini jednaki (član 180. stav 2.); pravo na deobu zajedničke imovine imaju: supružnici, naslednici umrlog supružnika i poverioci onog supružnika iz čije se posebne imovine nisu mogla namiriti njihova potraživanja (član 181.); odredbe ovog zakona primenjuju se i na porodične odnose koji su nastali do dana početka primene ovog zakona, osim ako ovim zakonom nije drukčije određeno (član 357. stav 1.).

Zakonom o prometu nepokretnosti („Službeni glasnik RS“ br. 42/98 i 111/09), koji je bio u primeni u vreme smrti pokojne EE i zaključenja ugovora o doživotnom izdržavanju, bilo je propisano da je promet nepokretnosti, u smislu tog zakona raspolaganje nepokretnostima pravnim poslom i to: prenos prava svojine na nepokretnosti sa jednog na drugo lice, uz naknadu ili bez naknade (član 2. tačka 1.); ugovor o prometu nepokretnosti zaključuje se u pisanoj formi, a potpisi ugovarača overavaju se od strane suda (član 4. stav 1.); ugovori koji nisu zaključeni na način iz stava 1. ovog člana ne proizvode pravno dejstvo (član 4. stav 2.); sud može da prizna pravno dejstvo ugovora o prometu nepokretnosti iz stava 2. ovog člana, ako je zaključen u pisanom obliku, na kome potpisi ugovarača nisu overeni od strane suda, pod uslovom da je ugovor ispunjen u celini ili pretežnim delom, da nije povređeno pravo preče kupovine i da nije povređen prinudni propis (član 4. stav 3.).

Prema odredbama člana 194. Zakona o nasleđivanju („Službeni glasnik RS“ br. 46/95 i 101/03) koji se primenjivao do smrti pokojne EE i u vreme zaključenja ugovora o doživotnom izdržavanju, ugovor o doživotnom izdržavanju mora biti zaključen u pismenom obliku i overen od strane sudije koji je dužan da pre overe pročita strankama ugovor i primaoca izdržavanja naročito upozori na to da imovina koja je predmet ugovora ne ulazi u njegovu zaostavštinu i da se njome ne mogu namiriti nužni naslednici (stav 1.); u suprotnom, ugovor je ništav (stav 2.).

U konkretnom slučaju razjašnjeno je da je pokojni ĐĐ spornim ugovorom o doživotnom izdržavanju raspolagao stanom, koji je stekao otkupom iz društvene svojine u toku trajanja braka sa EE. Imajući u vidu zakonsku pretpostavku o jednakim udelima supružnika na imovini stečenoj radom u toku trajanja bračne zajednice i da je stan otkupljen po netržišnim uslovima, ovako stečena imovina po ustaljenoj praksi sudova pripada supružnicima u jednakim delovima. EE za života nije zahtevala utvrđenje svog suvlasničkog udela na stanu, ali pošto zakonom utvrđenje ovog prava nije vremenski ograničeno i nakon smrti supružnika pripada njegovim zakonskim naslednicima, tužioci su legitimisani da zahtevaju udeo kao naslednici pokojne majke, odnosno babe. Pokojna EE za života svojim udelom na stanu nije raspolagala u zakonom predviđenoj formi niti u korist pokojnog sina ŽŽ, odnosno tužene snahe GG, niti u korist supruga ĐĐ, pa bez obzira na usmeni sporazum u porodici koji je realizovan, u vreme zaključenja ugovora o doživotnom izdržavanju pokojni ĐĐ nije imao punovažan pravni osnov za raspolaganje udelom pokojne supruge na stanu.

Iz navedenih razloga, tužioci osnovano traže utvrđenje ništavosti ugovora o doživotnom izdržavanju koji ima za predmet ½ dela stana koji predstavlja imovinu pokojne EE, pa su nižestepene presude u navedenom delu preinačene. U preostalom delu, kojim je pokojni ĐĐ teretno raspolagao svojim udelom na stanu, sporni ugovor koji je overen od strane sudije i izvršavan osam godina do njegove smrti je punovažan.

Na osnovu odredbi članova 165. stav 2, 153. stav 2. i 154. ZPP odlučeno je o troškovima celog postupka, imajući u vidu da su tužioci uspeli u sporu sa ½ dela postavljenog tužbenog zahteva i da navodi odgovora na reviziju nisu bili potrebni za odlučivanje.

Iz navedenih razloga, na osnovu odredbi članova 416. stav 1. i 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Vesna Subić,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković