Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 118/19 od 25.04.2019. godine, stavom prvim izreke, ukinuta je presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 161/2017 od 18.12.2018. godine, ispravljena rešenjem istog suda P2 161/17 od 18.02.2019. godine, u stavu prvom, drugom, trećem, četvrtom, šestom i sedmom izreke. Stavom drugim izreke, uređen je način održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta stranaka BB sa tuženim VV iz ... kao ocem, tako što će dete biti sa ocem u Srbiji jedne sedmice tokom zimskog raspusta i tri sedmice tokom letnjeg raspusta, tri puta sedmično, ponedeljkom, sredom i petkom od 10,00 časova do 18,00 časova, a ukoliko dete dođe u Srbiju u drugim periodima godine po istom rasporedu dok boravi u Srbiji, s tim što će otac dete preuzimati i vraćati ispred zgrade ... u ..., kao i kada otac boravi u Italiji, u mestu u kome maloletni BB živi, vikendom, subotom i nedeljom, po pet sati tokom dana, u vreme kada obaveze deteta to dozvoljavaju, u prisustvu socijalnog radnika, što je tužilja AA, sa privremenim boravkom u Italiji, dužna da omogući, s tim što je tužilja AA dužna da tuženog VV obavesti o tačnom vremenu dolaska u Srbiju tokom zimskog i letnjeg raspusta, kao i eventualno u drugim periodima godine 15 dana pre planiranog dolaska u Srbiju kao i da tuženi VV obavesti tužilju AA o tačnom vremenu dolaska u Italiju 15 dana pre planiranog dolaska u Italiju, a tužilja AA je dužna da odmah nakon toga obavesti socijalnog radnika o terminima i periodu vremena koje će tuženi VV provesti sa detetom i da obezbedi prisustvo socijalnog radnika u vreme kada se dete viđa sa ocem, sve pod pretnjom prinudnog izvršenja, pa se ovom odlukom menja presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 256/13 od 27.11.2013. godine. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje AA da se tuženi VV delimično liši roditeljskog prava po pitanjima koja bitno utiču na život mal. deteta BB, rođenog .... godine i to pitanjima koja se tiču obrazovanja deteta i prebivališta deteta, da odlučuje zajednički sporazumno sa drugim roditeljem, tužiljom AA, što je tuženi VV dužan da prizna i trpi pravne posledice ove odluke. Stavom četvrtim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tuženog VV da se izmeni presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 442/10 od 24.10.2011. godine i da se tužilja AA iz ..., sa privremenim boravkom u Italiji po članu 81. stav 2. tačka 5. Porodičnog zakona, potpuno liši roditeljskog prava prema mal. detetu stranaka BB, da se maloletni BB poveri tuženom VV kao ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava, koji preuzima ulogu zakonskog zastupnika mal. BB, da se utvrdi održavanje ličnih odnosa između tužilje AA i mal. deteta po postojećem modelu viđanja koji se odnosi na oca deteta i da se obaveže tužilja AA da na ime doprinosa u izdržavanju mal. deteta plaća mesečno 5.000,00 dinara svakog 01. do 05. u mesecu počev od pravnosnažnosti presude pa ubuduće. Stavom petim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca VV da se izmeni presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 442/10 od 24.10.2011. godine i da se tužilja AA po članu 82. stav 3. Porodičnog zakona delimično liši roditeljskog prava prema mal. detetu stranaka BB u delu obrazovanja i vaspitanja deteta i sadržini roditeljskog prava kao i pitanjima koja bitno utiču na život deteta, a odnose se na promenu prebivališta deteta, obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata i raspolaganja imovinom deteta velike vrednosti, da se uredi održavanje ličnih odnosa između tuženog VV i mal. deteta BB na način i u vreme po postojećem modelu viđanja, s tim da budu obuhvaćeni svi državni praznici Republike Srbije i da se doda još jedan dan za viđanje – utorak ili po novom modelu viđanja na predlog Gradskog centra za socijalni rad u ..., a da odluka u pogledu obaveze izdržavanja mal. deteta na teret tuženog VV ostaje neizmenjena. Stavom šestim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi-protivtužilac VV je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Ispitujući pobijanu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku - ZPP (''Službeni glasnik RS'', br.72/11 i 55/14), Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da revizija tuženog-protivtužioca nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, mal. tužilac BB rođen je ... godine u vanbračnoj zajednici između tužilje AA i tuženog VV. Presudom Osnovnog suda u Jagodini P2 442/10 od 24.10.2011. godine, roditeljsko pravo prema mal. BB povereno je na samostalno vršenje majci AA (tada AA1) iz .., i određeno da će dete imati prebivalište gde je prebivalište majke. Presudom istog suda P2 53/12 od 17.09.2012. godine uređen je način održavanja ličnih odnosa tuženog VV, sa detetom mal. BB, tako što će VV boraviti sa detetom svakog petka od 11,00 do 12,00 časova u Gradskom centru za socijalni rad u ... u prisustvu stručnih radnika Centra, a u prvo vreme i u prisustvu tužilje AA kao majke, sa kasnijim postepenim navikavanjem deteta samo na prisustvo oca i stručnih radnika u prostoriji u kojoj će se kontakti odvijati i obavezan je tuženi da na ime doprinosa za izdržavanje mal. BB plaća 5.000,00 dinara mesečno počev od 03.12.2010. godine pa ubuduće. Presudom Osnovnog suda u Jagodini P2 256/13 od 27.11.2013. godine, uređeno je održavanje ličnih odnosa tužioca VV sa mal. BB, tako što će mal. BB provoditi svaku subotu sa ocem u vremenu od 10,00 do 18,00 časova, na taj način što će otac preuzimati mal. BB ispred ... u ... i vraćati mal. BB ispred kuće u kojoj živi sa majkom AA, a mal. BB će sa ocem provoditi svaki drugi rođendan (prvi dan), s tim da 2013. godine, prvi dan provede kod oca, a drugi dan kod majke, a 2014. godine prvi dan rođendana provešće kod majke, a drugi kod oca i tako naizmenično; otac će dete preuzimati u 10,00 sati ispred ... u ..., a vraćati ga u 18,00 sati ispred kuće gde dete živi sa majkom, a mal. BB će kod oca boraviti naizmenično svakog drugog verskog i državnog praznika prvog dana (Božić, Uskrs i Nova godina) u navedenom terminu, kao i na dan krsne slave oca od 10,00 do 18,00 sati, te da je ovom odlukom o održavanju ličnih odnosa mal. deteta sa ocem promenjena presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 53/12 od 17.09.2012. godine. Kako je između roditelja mal. BB došlo do problema prilikom viđanja deteta sa tuženim VV, i to kada je tuženi trebalo da preuzima dete ispred ... u ... tužilja AA se obraćala Gradskom centru za socijalni rad u .... Tužilja AA je podnosila prijave protiv tuženog VV, policiji i nadležnom tužilaštvu u Jagodini, a i tuženi VV je podnosio prijave policiji i nadležnom Tužilaštvu protiv tužilje AA, te su nadležni organi sprovodili postupke po podnetim prijavama. Presudom Osnovnog suda u Jagodini K 16/17 od 27.02.2017. godine, AA je oglašena krivom što je u vremenskom periodu od 21.04.2012. godine do 16.07.2016. godine u danima koji su bliže određeni u presudi, onemogućavala izvršenje odluke nadležnog organa kojom je određen način održavanja ličnih odnosa mal. AA i oca VV, na taj način što dete nije dovodila na mesta gde bi ga otac VV po tim odlukama preuzimao, s tim što je sa mal. BB 02.07.2015. godine napustila teritoriju Republike Srbije, čime je izvršila produženo krivično delo oduzimanja mal. lica, pa joj je izrečena uslovna osuda kazne zatvora od tri meseca uslovno za godinu dana. Presudom Osnovnog suda u Jagodini K 309/17 od 05.02.2018. godine, AA je kao okrivljena oglašena krivom što je 12.08.2017. godine, u ..., onemogućavala izvršenje odluke nadležnog organa kojom je određen način održavanja ličnih odnosa mal. BB i njegovog oca VV, tako što nije postupala po pravnosnažnoj presudi tog suda P2 256/2013 od 27.11.2013. godine, kojom je utvrđeno održavanje ličnih odnosa oštećenog VV sa mal. detetom BB, na taj način što je sa mal. detetom 09.08.2017. godine, napustila teritoriju Srbije, čime je izvršila krivično delo oduzimanje mal. lica, pa joj je izrečena uslovna osuda, kazne zatvora od šest meseci, uslovno za dve godine. Presudom Osnovnog suda u Jagodini K 279/14 od 11.05.2015. godine, VV je oglašen krivim što u periodu od 01.01.2014. godine do 31.05.2014. godine, nije davao izdržavanje za lice koje je dužan po zakonu da izdržava, svog mal. sina BB, a ta dužnost je utvrđena izvršnom sudskom odlukom, čime je izvršio krivično delo nedavanja izdržavanja, pa mu je izrečena uslovna osuda kazne zatvora od tri meseca uslovno za godinu dana. Tužilja AA je 27.05.2015. godine, u toku trajanja ove parnice, zaključila brak sa GG i po zaključenju braka je sa suprugom i mal. sinom BB otišla da živi i radi u Italiju, gde je njen suprug već živeo i radio. Od tada tužioci žive sa prijavljenim mestom stanovanja na adresi GG i poseduju boravišne dozvole i lične karte Republike Italije. Tužilac mal. BB je upisan u Osnovnu školu u Italiji, školske ... godine koju redovno pohađa. Tužilja AA je u braku sa GG ... godine dobila sina. Iz izveštaja Opštinske socijalne službe u Italiji o mal. BB, utvrđeno je da je socijalni radnik te službe kontaktirala učiteljicu mal. BB i organizovala kućnu posetu kako bi proverila stambene uslove, pa se u socijalnoj anamnezi i izveštaju od 24.10.2017. godine izjasnila da se u porodici GGod oktobra 2015. godine, kada su se prvi put obratili toj službi za pomoć u postupku zaštite mal. BB, situacija nije promenila, da se AA i njen suprug brinu o dečaku, da dete redovno pohađa osnovnu školu i odlično je uklopljen u sredinu. Takođe je navedeno da je socijalni radnik 04.09.2017. godine, kontaktirana od strane GG radi objašnjenja vezano za pokretanje postupka oko zaštite mal. lica, bez obzira što je dete isključivo povereno majci i bez obzira na sve prethodne intervencije, da je BB tokom završne školske godine bio prinuđen da napusti školu zbog odlaska u Srbiju da bi proveo vreme sa ocem, pa je socijalni radnik kontaktirala BB učiteljicu i dobila informaciju da i pored toga što je dete izgubilo pet meseci u školskoj godini koja se upravo završila, da se on odlično slaže sa drugovima u razredu, sa interesovanjem prati lekcije i savesno radi domaće zadatke i uvek je čist, uredan i prikladno obučen za školske aktivnosti. Po obavljenoj kućnoj poseti, socijalni radnik se izjasnila da kuća izgleda čisto, uredno i udobno i da dečak ima svoj mali prostor za igru. Takođe je u izveštaju navedeno da supružnici AA-GG i institucije koje potpisuju socijalnu anamnezu i izveštaj traže od suda da se dete viđa sa ocem isključivo u periodu kada BB ne pohađa školu (priložen je školski kalendar za školsku 2017/2018 godinu) i u prisustvu vaspitača, socijalnog radnika ili članova porodice, a razlog za to je prethodno ponašanje oca i babe po ocu prema mal. BB. Socijalni radnik je istakla zahtev da se otac viđa sa detetom u vreme nekih od navedenih praznika i u prisustvu vaspitača, kako bi dete završilo školsku 2017/2018 godinu na teritoriji opštine gde je nastanjeno, sa ciljem da ne izostaje iz škole, kao i da mal. lice bude zaštićeno, s tim što je navedeno da ne postoje razlozi za preduzimanje mera socijalne zaštite prema mal. licu. Tokom postupka dostavljeno je više nalaza i mišljenja gradskog centra za socijalni rad, pa je tako u nalazu od 12.09.2016. godine Centar za socijalni rad u Jagodini naveo da izveštaj iz Italije koji su dobili ne sadrži sve relevantne inforamcije neophodne za predlog modela viđanja, te da je u interesu mal. deteta da se njegovi kontakti sa ocem što pre uspostave i lični odnosi deteta sa ocem odvijaju tri puta nedeljno od 10,00 do 18,00 časova u vreme kada majka sa mal. detetom boravi u Srbiji. U nalazu i mišljenju od 27.06.2018. godine nadležni organ je naveo da su AA i VV u višegodišnjem produženom sukobu visokog intenziteta, koji su stavili ispred svojih roditeljskih uloga i potreba mal. deteta, da je reč o roditeljima između kojih godinama postoji izražena netrpeljivost i diskreditovanje drugog roditelja u roditeljskoj funkciji, te da je njihova procena dosadašnjeg roditeljskog funkcionisanja i odnos prema zaštiti prava mal. BB da je majka nesavesno vršila roditeljska prava i dužnosti jer nije poštovala pravo deteta na kontinuirano viđanje sa ocem, koje je kršeno tokom života u Srbiji i kasnije kada ga je bez saglasnosti i odobrenja drugog roditelja odvela u Italiju, upisala u školu i na taj način onemogućila dete da održava lične odnose sa drugim roditeljem. Dalje je Centar izneo mišljenje da ima osnova da se majka delimično liši roditeljskog prava u delu podizanja, čuvanja, vaspitanja, školovanja i odlučivanja o bitnim pitanjima po razvoj deteta, s tim što majci treba omogućiti pravo na kontakt sa detetom koje bi se naknadno uredilo, imajući u vidu zaštitu interesa deteta za koje bi prekid kontakta sa majkom, na koju je dete tokom odrastanja bilo dominantno upućeno, predstavljalo veliko emocionalno lišavanje i gubitak, koji bi bili pojačani novim izmenjenim okolnostima življenja na koje dete treba da se adaptira. U odnosu na oca VV, navedeno je da od 2010. godine vodi aktivnu borbu za pravo deteta, ali da neadekvatno sarađuje sa stručnim timom Centra kriveći ga za svaki svoj neuspeh tokom pokrenutih sudskih postupaka, te da je saradnja sa VV nemoguća, jer pokazuje emocionalnu nestabilnost i verbalnu agresiju prema stručnom timu i nije u mogućnosti da svoju pažnju usmeri na razgovor o detetu i zaštiti interesa deteta, te da je mišljenja da zbog nesavesnog vršenja roditeljskih dužnosti u vidu neredovnog uplaćivanja izdržavanja mal. sinu, da VV treba delimično lišiti roditeljskog prava u pogledu prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta. Dalje je Centar izneo mišljenje da je potrebno, radi pravilnog razvoja deteta i sprečavanja daljeg zanemarivanja bitnih potreba deteta, nakon delimičnog lišavanja roditeljskog prava oba roditelja, mal. BB zaštiti smeštajem u edukovanoj hraniteljskoj porodici u Srbiji i primenom starateljske zaštite.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja pravilno je drugostepeni sud primenio materijalno pravo kada je izmenio odluku Osnovnog suda u Jagodini P2 256/13 od 27.11.2013. godine u pogledu načina održavanja ličnih odnosa sa roditeljem sa kojim ne živi koji je u najboljem interesu deteta i odbio zahtev tuženog – protivtužioca da tužilja AA bude potpuno ili delimično lišena roditeljskog prava.

Porodični zakon u članu 61. propisuje da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi (stav 1), pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2). Članom 77. stav 3. istog zakona propisano je da jedan roditelj sam vrši roditeljsko pravo na osnovu odluke suda kada roditelji ne vode zajednički život, a nisu zaključili sporazum o vršenju roditeljskog prava. Član 81. stav 1. istog zakona propisuje da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava, član 82. stav 1. propisuje da roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava, a stav 3. istog člana propisuje da roditelj koji vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava i dužnosti na čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje deteta, te na upravljanje i raspolaganje imovinom deteta.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužilja savesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, te nisu ispunjeni uslovi propisani članom 82. stav 1. i 3. Porodičnog zakona, za delimično lišenje roditeljskog prava, a posebno ne uslovi koji su propisani članom 81. istog zakona za potpuno lišenje roditeljskog prava. Naime, tužilja je tokom ovog postupka zaključila brak i sa suprugom i mal. sinom BB (prema kome vrši roditeljsko pravo) se preselila u Italiju i na taj način omogućila da dete ima odgovarajuće uslove za život i obrazovanje, što se kvalifikuje kao donošenje racionalnih odluka koje su u najboljem interesu deteta. Protivljenje oca da dete ima prebivalište sa majkom u inostranstvu, nema realnog osnova, jer je protiv interesa deteta, imajući u vidu da mal. dete redovno pohađa školu u Italiji, odlično je uklopljeno u sredinu i ima dobre uslove stanovanja, što je sve utvrđeno na osnovu neposrednog uvida socijalnog radnika nadležne službe u Italiji. S druge strane, nalaz i mišljenje Gradskog centra za socijalni rad u Jagodini donet je bez odgovarajućeg kontakta, kako sa roditeljima deteta, tako i sa samim detetom i pritom je dat predlog da se dete smesti u hraniteljsku porodicu, bez odgovarajućeg obrazloženja što ne može da bude u najboljem interesu deteta. Vrhovni kasacioni sud ocenjuje da između roditelja deteta postoji visok stepen netrpeljivosti, ali da tužilja preseljenjem u Italiju nije imala nameru da dete odvoji od oca, već da detetu i sebi obezbedi kvalitetne uslove za egzistenciju, jer je ona roditelj kome je dete povereno na samostalno vršenje roditeljskog prava sudskom odlukom. Mal. BB je omogućeno da ima odgovarajuće uslove za život i obrazovanje i nije od značaja da li su ove potrebe deteta obezbeđene u Srbiji ili u inostranstvu, već da su obezbeđene na kvalitetan i odgovarajuć način. Tuženi svoje nerazrešene konflikte u odnosu na tužilju usmerava na okolnost što je dete u inostranstvu, kao i sa tvrdnjama da mu je na taj način onemogućeno da ostvaruje lične odnose sa detetom. Međutim, tuženom je omogućeno da ostvaruje lične odnose sa detetom i to pre svega na način koji će biti najmanje stresan za dete, jer će provoditi vreme sa detetom za vreme školskih raspusta, kao i u vreme kada bude boravio u Italiji. Odlazak oca u Italiju je moguć sa finansijske strane, imajući u vidu da je u svom iskazu, saslušan kao parnična stranka, naveo da novac za izdržavanje i život sa svojim sinom ima na pretek, tako da može da viđa dete na način kako je drugostepeni sud pravilno odredio. Maloletni BB ima u Italiji sve uslove za dobar socijalno-psihološki razvoj, jer je izmešten iz sredine u kojoj je morao da prisustvuje konfliktima, a sada živi u stabilnim uslovima sa majkom na koju je od svog rođenja bio usmeren i u porodičnom okruženju sa mlađim bratom i očuhom. Ceneći sve odlučne činjenice drugostepeni sud je pravilnom primenom člana 61. stav 1. i 266. stav 1. Porodičnog zakona uredio način održavanja ličnih odnosa tuženog – protivtužioca VV sa sinom i izmenio prethodnu presudu Osnovnog suda u Jagodini P2 256/13 od 27.11.2013. godine, imajući u vidu da dete i majka sada borave u drugoj sredini.

Stoga su neosnovani revizijski navodi da je pobijanom presudom pogrešno primenjeno materijalno pravo.

Prilikom odlučivanja, Vrhovni kasacioni sud je imao u vidu navode koje je tuženi istakao u reviziji da je tužilja dva puta krivično osuđena zbog oduzimanja mal. deteta. Međutim, kako su odluke krivičnog suda donete tokom ovog postupka, na osnovu ranije pravnosnažne presude kojom je bilo određeno da je prebivalište deteta u Srbiji, te da je tužilja podnela tužbu 08.07.2014. godine upravo radi izmene te odluke, navedene presude nisu od uticaja na odluku o tome da tužilja treba da bude potpuno ili delimično lišena roditeljskog prava, imajući u vidu da je pravilno utvrđeno šta je u najboljem interesu deteta.

Predsednik veća - sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić