Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija Milomira Nikolića, predsednika veća, Slađane Nakić Momirović i Marine Govedarica, članova veća, u parnici iz radnog odnosa tužioca M.D. iz B., čiji je punomoćnik S.V., advokat iz B., protiv tuženog Ž.S. AD iz B., radi isplate, odlučujući o reviziji tužioca, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 5254/13 od 16.09.2014. godine, na sednici održanoj 10.02.2016. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE predlog Apelacionog suda u Beogradu R4 9/15 od 05.02.2015. godine, za odlučivanje o reviziji tužioca, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 5254/13 od 16.09.2014. godine, u delu kojim je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 5254/13 od 16.09.2014. godine i Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 11877/10 od 08.05.2013. godine u delu kojim je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev (stav prvi izreke drugostepene presude) i u delu odluke o troškovima postupka (stav drugi izreke prvostepene presude) i predmet u tom delu vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Prvi osnovni sud u Beogradu, presudom P1 11877/10 od 08.05.2013. godine, odbio je kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca, kojim je tražio da se obaveže tuženi da isplati tužiocu zaradu ostvarenu na osnovu rada noću i rad u smenama, naknade na ime troškova prevoza na rad i sa rada, neisplaćene zarade za lokomotivski rad, za rad u jednoposedu, za prekovremeni rad, za rad u vreme državnih praznika i neisplaćenog regresa i toplog obroka u mesečnim iznosima od po 15.000,00 dinara za period mart 2005. godine - avgust 2010. godine, sa zateznom kamatom, kao i da u korist tužioca izvrši uplatu pripadajućih doprinosa i poreza kod Fonda PIO Republike Srbije za navedeni period (sve bliže određeno u stavu prvom izreke). Odlučio je i da svaka stranka snosi svoje troškove postupka (stav drugi izreke).

Apelacioni sud u Beogradu, presudom Gž1 5254/13 od 16.09.2014. godine, odbio je kao neosnovanu žalbu tužioca i potvrdio presudu Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 11877/10 od 08.05.2013. godine, u delu stava prvog izreke, kojim je odbijen tužbeni zahtev tužioca za isplatu zarade ostvarene na osnovu rada noću i rada u smenama, naknade na ime troškova prevoza na rad i sa rada, neisplaćene zarade za lokomotivski rad, za rad u jednoposedu, prekovremeni rad, rad u vreme državnih praznika i neisplaćenog regresa i toplog obroka (stav prvi izreke). Ukinuo je presudu Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 11877/10 od 08.05.2013. godine, u delu stava prvog izreke, koji se odnosi na uplatu doprinosa i u delu stava drugog izreke, koji se odnosi na tužioca i u tom delu predmet uputio istom sudu na ponovno suđenje (stav drugi izreke). Ukinuo je presudu Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 11877/10 od 08.05.2013. godine, u preostalom delu stava prvog izreke, koji se odnosi na uplatu pripadajućih poreza za tužioca i u tom delu odbacio tužbu tužioca (stav treći izreke).

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, u delu kojim je odbijen tužbeni zahtev, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava, na osnovu člana 395. Zakona o parničnom postupku.

Apelacioni sud u Beogradu, rešenjem R4 9/15 od 05.02.2015. godine, predložio je Vrhovnom kasacionom sudu odlučivanje o izjavljenoj reviziji, na osnovu člana 395. Zakona o parničnom postupku.

Vrhovni kasacioni sud je prihvatio predlog Apelacionog suda u Beogradu za odlučivanje o reviziji tužioca kao izuzetno dozvoljenoj reviziji u odnosu na odluku kojom je odbijen tužbeni zahtev tužioca za isplatu na ime neisplaćene zarade po osnovu smenskog rada, radi ujednačenja sudske prakse, na osnovu člana 395. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Sl. glasnik RS“, broj 125/04, 111/09, 36/11 i 53/13 – US), koji se primenjuje na osnovu odredbe člana 506. stav 1. važećeg Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, broj 72/11,49/13-US, 74/13-US i 55/14), a u vezi člana 23. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, broj 55/14), s obzirom na to da su apelacioni sudovi različito odlučivali o pravu na ime neisplaćene zarade po osnovu smenskog rada. Pored toga, kako su novčani iznosi koje tužilac potražuje od tuženog opredeljeni zbirno u mesečnim iznosima od 15.000,00 dinara, to je bilo neophodno prihvatiti odlučivanje i u preostalom delu kojim je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca i u odnosu na ostale osnove naknade koju tužilac potražuje od tuženog.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u pobijanom delu, na osnovu člana 399. ZPP, pa je utvrdio da je revizija tužioca u tom delu osnovana.

U provedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postpuka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio zaposlen kod tuženog na radnom mestu mašinovođe, na osnovu ugovora o radu od 03.02.2003. godine i aneksa broj 1 i broj 2 ugovora o radu od 24.11.2005. godine i 18.09.2006. godine, sa utvrđenim koeficijentom od 2,70 i prosečnim mesečnim fondom časova rada od 174 časa i da s obzirom na to da tužilac neposredno učestvuje u vršenju železničkog saobraćaja, ugovorom o radu predviđeno je da se tužiocu uvećava koeficijent za 0,15. Rešenjem od 30.06.2009. godine, tužiocu je prestao radni odnos kod tuženog, otkazom ugovora o radu. Tužiocu je s obzirom na radno mesto mašinovođe, rad i radno vreme bilo prilagođeno dnevnim redom vožnje, s obzirom na dolazak i polazak vozova. Tužiocu je uvećana zarada za 4% shodno odredbi člana 65. tačka 5. Kolektivnog ugovora tuženog, kao dodatno uvećanje za rad u turnusu. Utvrđeno je i da vrednost jednog radnog časa se koristi za obračun osnovne zarade i svih naknada zarada (naknada za rad u turnusu, za lokomotivski rad, za rad u jednoposedu, za rad na praznik, prekovremeni rad, noćni rad i slično).

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, drugostepeni sud je zaključio da se u konkretnom slučaju ne radi o kontinuiranom radu kod tužioca, već o radu u preraspodeli, pa zato nema ni pravnog osnova za uvećanje zarade tužiocu na osnovu rada u smeni, primenom člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu. Pored toga, da je tužiocu obračunato uvećanje zarade kroz osnovnu zaradu, pa on nema pravo na uvećanje zarade od 26%, jer se ovo uvećanje primenjuje samo ukoliko smenski rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade, što nije slučaj.

Međutim, ovakav zaključak se ne može prihvatiti kao pravilan, zbog čega se osnovano revizijom ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava, revizijski razlog na koji ovaj sud pazi i po službenoj dužnosti na osnovu člana 399. ZPP, zbog čega je i činjenično stanje nepotpuno utvrđeno.

Naime, Uputstvo o organizaciji radnog vremena kod tuženog od 13.01.2003. godine, pod pojmom turnusa podrazumeva se rad u smenama, gde se poslovi odvijaju neprekidno tokom svih 24 sata dnevno. Prema članu 10. ovog Uputstva, zaposlenom koji radi u turnusu smene traju 12 ili 8 časova, a voznom osoblju koje se uzastopno smenjuje, smene traju u skladu sa potrebama železničkog saobraćaja. Prema članu 13. ovog uputstva, trajanje smene voznog osoblja iznosi najviše 12 sati, a trajanje smene osoblja vučnog vozila brzog voza ili voza višeg ranga za prevoz putnika može u jednoj smeni iznositi najviše 10 časova. Prema članu 11. Pravilnika za vuču vozova na jugoslovenskim železnicama, koje je takođe u primeni, određeno je da se rad u jedinicama vuče vozova obavlja po smenama i potrebi saobraćaja, pri čemu se pod turnusom podrazumeva takav raspored rada po kojem se osoblje i vučna vozila uzajamno smenjuju na radu.

Prvostepeni sud je odlučujući o zahtevu za isplatu uvećanja zarade za rad u smenama utvrdio da je kod tuženog rad u smenama vrednovan kod uslova rada prilikom utvrđivanja osnovne zarade, što proizilazi iz činjenice da je tužiocu uvećana zarada u visini od 4%, shodno odredbi člana 65. stav 1. tačka 5. Kolektivnog ugovora tuženog i to kao dodatno uvećanje, s obzirom da je rad u smeni – turnusu već vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade tužioca, imajući u vidu da je tačkom 7. ugovora o radu tužiocu određen koeficijent posla od 2,55 a zatim isti uvećan koeficijentom od 0,15, iz razloga što tužilac u obavljanju posla neprekidno učestvuje u vršenju železničkog saobraćaja (aneksima ugovora o radu taj koeficijenat izražen je u zbirnom i nepromenjenom iznosu 2,70).

Smenski rad se u Direktivi EU 2003/88/EC (koja nije izvor prava, ali koja može da doprinese tumačenju prava) definiše kao takva organizacija rada prema kome radnici menjaju jedni druge na istom radnom mestu u skladu sa određenim obrascem, uključujući obrazac rotiranja koji može biti neprekidan ili sa prekidima (kontinuiran ili diskontinuiran), iziskujući potrebu da radnik radi u različito vreme tokom određenog perioda dana ili noći, zbog čega se turnus u svom jezičkom značenju izjednačava sa smenskim radom.

Odredbom člana 57. stav 1. Zakona o radu („Sl. glasnik RS“, broj 24/05, 61/05 i 54/09), je propisano, da, poslodavac može da izvrši preraspodelu radnog vremena kada to zahteva priroda delatnosti, organizacija rada, bolje korišćenje sredstava rada, racionalnije korišćenje radnog vremena i izvršenje određenog posla u utvrđenim rokovima. Odredbom stava 2. ovog člana, da, preraspodela radnog vremena vrši se tako da ukupno radno vreme zaposlenog u periodu od šest meseci do kraja kalendarske godine u proseku ne bude duže od punog radnog vremena. Odredbom stava 3. ovog člana, u slučaju preraspodele radnog vremena, radno vreme ne može trajati duže od 60 časova nedeljno.

Prema tome, kako je smenski rad delimično priznat u opštem aktu tuženog poslodavca, proizilazi da se sporni odnos treba rešavati u skladu sa pravilima o smenskom radu i uvećanoj zaradi, a ne u skladu sa pravilima o preraspodeli radnog vremena. Dakle, kada se zaposleni na istom poslu smenjuju prema unapred utvrđenom redosledu, to se radi o smenskom radu a ne preraspodeli radnog vremena i tada su ispunjeni uslovi za uvećanje zarade na osnovu člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu.

Odredbom člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu je propisano, da, zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu i to za rad noću i za rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade – najmanje 26% od osnovice.

Prema tome, zbog pogrešne primene materijalnog prava od strane nižestepenih sudova, činjenično stanje je nepotpuno utvrđeno, s obzirom na to da nije utvrđena visina neisplaćene razlike uvećane zarade na osnovu smenskog rada.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će postupajući po primedbama iz ovog rešenja, utvrditi bitne činjenice i doneti novu, pravilnu i zakonitu odluku. Kako su ukinute drugostepena i prvostepena presuda u odnosu na odluku kojom je odbijen tužbeni zahtev tužioca, to je i ukinuta odluka o troškovima postupka u delu koji se odnosi na tuženog, s obzirom na to da se predmet u ukinutom delu vraća na ponovno suđenje i da će o troškovima postupka biti odlučeno u konačnoj odluci, na osnovu odredbe člana 161. stav 3. ZPP.

Iz iznetih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu odredbi člana 395. i 407. stav 2. ZPP, odlučio kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Milomir Nikolić,s.r.