Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Milomira Nikolića, predsednika veća, Slađane Nakić-Momirović i Marine Govedarica, članova veća, u parnici tužioca V.V. iz Z., koga zastupa V.B., advokat iz B., protiv tužene Republike Srbije – Ministarstvo odbrane, koju zastupa Direkcija za imovinsko pravne poslove, Odeljenje u Beogradu, radi sticanja bez osnova i naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Beogradu Gž 12604/11 od 13.02.2013. godine, u sednici veća održanoj dana 17.03.2016. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presude Višeg suda u Beogradu Gž 12604/11 od 13.02.2013. godine i Prvog osnovnog suda u Beogradu P 59955/2010 od 22.06.2011. godine i predmet VRAĆA Višem sudu u Beogradu kao prvostepenom na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P 59955/2010 od 22.06.2011. godine Prvi osnovni sud u Beogradu se oglasio apsolutno nenadležnim za postupanje po tužbi u delu koji se odnosi na izmirenje duga povodom sticanja bez osnova zbog neisplaćenih ratnih dnevnica za period od 24.03.1999. godine do 10.06.1999. godine sa pripadajućom kamatom te se tužba u tom delu odbacuje. Istom presudom odbijen je tužbeni zahtev za naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti u iznosu od 200.000,00 dinara sa kamatom i obavezan tužilac da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 11.250,00 dinara.

Presudom Višeg suda u Beogradu Gž 12604/11 od 13.02.2013. godine odbijena je žalba tužioca i potvrđena navedena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju iz svih zakonskih razloga. Revizijom je ukazano na različito postupanje Višeg suda u Beogradu i Apelacionog suda u Beogradu u istovrsnim predmetima.

Vrhovni kasacioni sud je ocenio da postoji potreba za ujednačavanjem sudske prakse u interesu ravnopravnosti građana u sporovima vojnih rezervista kao tužilaca protiv tužene države po zahtevima za naknadu nematerijalne štete povredom prava ličnosti usled diskriminacije. Stoga je o reviziji tužioca odlučeno kao o izuzetno dozvoljenoj.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 125/04, 111/09, 53/13-US), koji se primenjuje u ovoj parnici na osnovu člana 506. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14) Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilac je kao vojni obveznik bio u rezervnom sastavu Vojske Jugoslavije i učesnik rata na Kosovu i Metohiji u periodu od 24.03.1999. godine do 10.06.1999. godine. Tuženi nije isplatio tužiocu dugovane iznose na ime dnevnica u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, opredeljenih tužbom na iznos od 6.850,00 dinara. Sporazumom zaključenim 11.01.2008. godine između Vlade Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista iz nerazvijenih opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorođa, Doljevac, Prokuplje i Blace regulisana je isplata pomoći ovim nerazvijenim opštinama u ukupnom maksimalnom iznosu od 2.000.000,00 dinara, u šest mesečnih rata počev od januara 2008. godine na posebno otvorene račune opština za tu namenu.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da se o pravu na naknadu zarada i dnevnica licima u rezervnom sastavu Vojske Jugoslavije za vreme NATO bombardovanja SRJ tokom 1999. godine odlučuje u upravnom postupku, da je sudska zaštita obezbeđena u upravnom sporu a takođe da zahtev za naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti nije osnovan imajući u vidu da je diskriminatorsko postupanje samo ono pravljenje razlike koje se zasniva na ličnom svojstvu u vezi sa odredbama člana 2. Zakona o zabrani diskriminacije i da se ne može smatrati da je postojalo diskriminitarsko ponašanje jer tužilac činjeničnim navodima u tužbi tokom prvostepenog postupka nije naveo u odnosu na koje njegovo lično svojstvo je tuženi pravio razliku prilikom isplate dnevnica između njega i drugih lica kojima su dugovane dnevnice isplaćene po sporazumu od 01.01.2008. godine, kao i da tužilac nije dokazao da je bilo drugih štrajkačkih odbora sa kojima Vlada nije htela da zaključi sporazum.

Revizijom tužioca se osnovano ukazuje da su razlozi nižestepenih sudova nejasni i da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Potraživanje radi naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti tužilac zasniva na nanetoj šteti uzrokovanoj diskriminacijom u odnosu na druge vojne rezerviste kojima su dnevnice isplaćene na osnovu navedenog sporazuma Vlade Republike Srbije sa štrajkačkim odborima ratnih vojnih rezervista koji je zaključen 11.01.2008. godine. Stav nižestepenih sudova o neosnovanosti tužbenog zahteva obrazložen je primenom Zakona o zabrani diskriminacije koji je objavljen u Službenom glasniku Republike Srbije 30.03.2009. godine i stupio je na snagu 07.04.2009. godine, više od godinu dana nakon zaključenja sporazuma Vlade Republike Srbije i Štrajkačkih odbora ratnih vojnih rezervista iz nerazvijenih opština na kome tužilac, kao aktu diskriminacije zasniva svoje potraživanje. Po oceni Vrhovnog kasacionog suda nižestepene odluke su pogrešno zasnovane na Zakonu o zabrani diskriminacije, koji nije bio deo pozitivnog nacionalnog zakonodavstva u vreme prouzrokovanja štete, usled čega je postojanje osnova za naknadu štete zbog povrede prava ličnosti uzrokovane diskriminatorskim ponašanjem trebalo ceniti primenom člana 21. Ustava Republike Srbije i člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u vezi člana 1. Prvog Protokola uz Evropsku konvenciju koji se neposredno primenjuju (član 18. stav 2. i 145. stav 2. Ustava Republike Srbije). Iz navedenog proizilazi da su nižestepeni sudovi bili u obavezi da ocene da li je tužilac pretrpeo diskriminaciju osporenom radnje tužene imajući u vidu da li se sa njim postupalo drugačije nego sa drugim licima u sličnoj situaciji i da li postoji razumno i objektivno opravdanje razlike u postupanju od strane tužene države.

Osnovanost zahteva tužioca za naknadu nematerijalne štete zavisi i od postojanja njegovog potraživanja prema tuženoj na osnovu kog on ima očekivanje da mu zahtevane dnevnice budu isplaćene. U ovom slučaju pogrešna je ocena nižestepenih sudova o apsolutnoj nenadležnosti za postupanje u delu potraživanja za isplatu dugovanih dnevnica. Prema Zakonu o uređenju sudova i članu 1. Zakona o parničnom postupku sud opšte nadležnosti je stvarno nadležan za postupanje u imovinsko pravnim sporovima za naknadu štete. Istovremeno nižestepeni sudovi su propustili da daju jasne i neprotivurečne razloge da li je za period proveden u ratnoj jedinici tužiocu isplaćena naknada i u kom iznosu i za koje dane u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije i da li je tužilac od prestanka vojne službe pa do podnošenja tužbe podnosio tuženoj zahtev van suda za isplatu neisplaćenih dnevnica i stim u vezi utvrdi da li je bio u istoj činjenično pravnoj situaciji u odnosu na ostale vojne rezerviste za koje je tužena zaključila navedeni sporazum.

Vlada Republike Srbije je 17.01.2008. godine potvrdila sporazum od 11.01.2008. godine zaključen sa Štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem u sedam označenih opština sa statusom nerazvijenih, kojim je regulisana isplata ratnih dnevnica u vidu finansijske pomoći preko njihovih opština. Zaključkom Vlade određeno je da se izvrši prenos novčanih sredstava na posebne račune navedenih opština i da se ratnim vojni invalidima i rezervistima iz ovih opština isplati naknada u skladu sa zaključenim sporazumom, pod uslovom da se ta lica odreknu svih potraživanja u sporovima koji su vodili pred parničnim sudovima. Prema postignutom sporazumu i zaključku Vlade Republike Srbije isplata se vrši u vidu finansijske pomoći ratnim vojnim rezervistitma, koji imaju prebivalište na teritoriji opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorođa, Doljevac, Prokuplje i Blace koji imaju status nerazvijenih opština. Međutim po oceni Vrhovnog kasacionog suda, status socijalne ugroženosti i imovno stanje koje opravdava finansijsku pomoć države (u bilo kom obliku) podrazumeva i obavezu primaoca da dokaže takav status kao osnov za ova davanja. Kako ni sporazum ni zaključak Vlade ne zahtevaju da ratni vojni rezervisti pruže dokaze o imovnom stanju ili socijalnoj ugroženosti radi donošenja pravilne i zakonite odluke u ovoj parnici bilo je neophodno utvrditi na koji način i pod kojim uslovima su vršene isplate ratnim vojnim rezervistima sa teritorija navedenih opština da bi se moglo oceniti da li bi isplata dnevnica bila izvršena i tužiocu da je imao prebivalište na teritoriji ovih opština. Kako je u ovom slučaju sve navedeno izostalo predmet se vraća na ponovno suđenje i otklanjanje navedenih nedostataka.

Sa iznetih razloga Vrhovni kasacioni sud je na osnovu ovlašćenja iz člana 406. stav 1. i 407. stav 2. Zakona o parničnom postupku ukinuo obe nižestepene presude i dostavio spise na nadležnost Višem sudu u Beogradu kao stvarno i mesno nadležnom prvostepenom sudu za postupanje, shodno članu 23. stav 1. tačka 7. Zakona o uređenju sudova („Službeni glasnik RS“ broj 116/08 ... 101/13) i člana 4. stav 1. tačka 1. Zakona o sedištima i područjima sudova i javnih tužilaštava („Službeni glasnik RS“ broj 101/13).

Predsednik veća–sudija

Milomir Nikolić,s.r.