Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2761/22 od 22.11.2022. godine, stavom prvim izreke, preinačena je presuda Osnovnog suda u Kragujevcu P1 1442/21 od 07.04.2022. godine u stavovima jedan, tri i pet izreke i odbijen je tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se obaveže tuženi da joj na ime na ime naknade troškova za ishranu u toku rada za period od septembra 2018. godine zaključno sa junom 2021. godine, isplati pojedinačne mesečne iznose sa zakonskom zateznom kamatom u visini i na način bliže određen ovim stavom izreke. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se obaveže tuženi da joj na ime naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od juna 2018. godine, zaključno sa junom 2021. godine, isplati pojedinačne mesečne iznose sa zakonskom zateznom kamatom, u visini i na način bliže određen tim stavom izreke. Stavom trećim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje parnične troškove.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je izjavila blagovremenu reviziju u odnosu na preinačujući deo presude i odluku o troškovima postupka, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'', br. 72/11... 18/20) i utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u radnom odnosu kod tužene na radnom mestu „...“, sa koeficijentom za obračun plate od 6,83. Tužena je tužilji obračunavala platu u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 35/01... 86/19), tako što je koeficijent radnog mesta množen sa propisanom osnovicom za svaki mesec. Tako utvrđena osnovna zarada je bila niža od minimalne zarade pa je tužena vršila isplatu tužilji plate u visini minimalne zarade za pun fond sati, dodavši na obračunsku listu kategoriju „dodatak min. zarada“. U obračunskim listama za utuženi period od 01.06.2018. do 30.06.2021. godine, nisu iskazane naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, niti je iskazan deo koeficijenta koji se odnosi na ove naknade. Veštačenjem od strane sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke, utvrđena je visina potraživanih naknada za utuženi period u dve varijante i to: u prvoj, po osnovu parametara iz Opšteg kolektivnog ugovora iz 2008. godine, a po drugoj na osnovu parametara propisanih Kolektivnim ugovorom za zaposlene u zdravstvenim ustanovama („Službeni glasnik RS“, br. 1/15 iz 2018. godine).

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je tužbeni zahtev tužilje usvojio i tuženu obavezao da joj isplati predmetne naknade, sa pripadajućom kamatom (prema nalazu veštaka iz prve varijante) jer je zaključio da u iznosu minimalne zarade prema definiciji člana 111. Zakona o radu, ne može da bude sadržana predmetna naknada troškova, nezavisno od činjenice što je odredbom člana 4. stav 1. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama propisano da koeficijent izržava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana, da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Dalje, prvostepeni sud zaključuje da u situaciji kada je tuženi tužilji isplaćivao minimalnu zaradu, sledi da tužilji nisu isplaćeni troškovi za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, zbog čega je tuženi, kao poslodavac dužan da joj te troškove isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem, u nedostatku konkretne regulative prema kriterijuma iz odredbi OKU („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 22/97).

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu tako što je tužbeni zahtev tužilje odbio primenom odredbe člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01 ... 86/19), kojom je propisano da naknada na ime regresa i ishrane u toku rada uračunata u koeficijent radnog mesta, a koeficijente propisane Uredbom Vlade Republike Srbije, pri čemu Poseban kolektivni ugovor za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave iz 2015. – 2019. godine, koji su bili u primeni u spornom periodu nisu predviđali niti propisivali pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora, niti je ta prava predviđao prethodno važeći Poseban kolektivni ugovor („Službeni glasnik RS“, br. 12/09).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, drugostepeni sud je pravilno primenio materijalno pravo.

Zakon o radu u odredbi člana 105. stav 3. propisuje da se pod zaradom smatraju sva primanja iz radnog odnosa osim primanja iz člana 14, 42. stav 3. tačke 4. i 5, člana 118. stav 1. tačka 1. – 4, člana 119, člana 120. tačka 1. i člana 158. tog Zakona. Prema odredbi člana 118. stav 1. tačke 5. i 6. Zakona o radu, zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način i na regres za korišćenje godišnjeg odmora, a visina troškova iz stava 1. tačka 5. tog člana mora biti izražena u novcu (stav 2.).

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama, propisao je način utvrđivanja plate, dodataka, naknada i ostalih primanja, pored ostalog i za zaposlene u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Platu zaposlenih u javnim službama određuje osnovna plata koju čini proizvod osnovice za obračun plate (koju utvrđuje Vlada) i koeficijenta (utvrđenih aktom Vlade), dodataka na platu propisanih tim Zakonom (minuli rad, prekovremeni rad, terenski dodatak, rad noću i na dan državnih i verskih praznika) i obaveze koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plate. Prema odredbi člana 4. stav 1. tog Zakona, koeficijent plate izražava složenost poslova, odgovrnost, uslove rada i stručnu spremu, a prema stavu 2. koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u zdravstvenim ustanovama iz 2015, 2019. i 2020. godine predviđa da ukoliko osnovna plata zaposlenog koja je utvrđena na osnovu osnovice za obrčaun i isplatu plate i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun plate za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak, je niža od minimalne zarade, osnovna plata utvrđena na napred opisani način isplaćuje se u visini minimalne zarade. Isti kolektivni ugovor nije propisivao pravo zaposlenih na naknadu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora. Isto rešenje sadržano je i u članu 31. Posebnog kolektivnog ugovora za državne organe („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 38/2019, 55/2020), a prema odredbi člana 48. tog opšteg akta, zaposleni može da ostvari pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora od 2020. godine, ako se za takvu vrstu naknade steknu uslovi u budžetu Republike Srbije, tako što visinu tih naknada utvrđuje Vlada.

Dakle, regulativa obračuna i isplate plata u javnim službama u skladu sa normama posebnog zakona, nije istovetna regulativi obračuna i isplate zarada prema pravilima koja se primenjuju u opštem radno-pravnom režimu, jer pojam zarade u određenim radnim sredinama i plate nema jedinstveno značenje, što se direktno održava na različitost uslova, načina i obima prava na naknadu predmetnih troškova. Obračunom plate zaposlenima u javnim službama, primenom posebnih zakona i opštih akata, zaposleni na određenim radnim mestima sa najnižim koeficijentom, primaju platu u nižem iznosu od minimalne zarade i u toj situaciji vršena je isplata plate do visine vrednosti minimalne zarade. Međutim, isplatom plate zaposlenima u javnim službama u visini vrednosti minimalne zarade ne aktiviraju se pravila opšteg radno-pravnog statusa prema kome zaposleni, koji u skladu sa Zakonom o radu ostvaruje pravo na isplatu minimalne zarade, ima pravo na uvećanu zaradu i naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, u smislu odredbe člana 108. i 118. Zakona o radu. Gore navedeni posebni propisi ne predviđaju pravo na naknadu za ishranu i regres za korišćenje godišnjeg odmora, posebnom normom, jer su ove naknade obuhvaćene i sadržane u koeficijentu za obračun plate (član 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama), što znači da se ista ostvaruju kroz obračun i isplatu plata, usled čega nema ni osnova (upućujućih normi) da se primenjuju parametri iz kolektivnih ugovora za zaposlene u javnim preduzećima, odnosno Opšteg kolektivnog ugovora. Stoga, prema sadržaju navedenih posebnih zakona, nema pravne praznine po pitanju prava na isplatu naknade troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, zbog čega nema ni uslova za supsidijernu primenu Zakona o radu (član 2. Zakona o radu), što znači da je tužbeni zahtev tužilje neosnovan.

Na osnovu Zaključka usvojenog na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 05.07.2022. godine, zaposleni kojima se plate isplaćuju u visini vrednosti minimalne zarade u javnim službama, kao korisnicima budžetskih sredstava, ostvaruju pravo na naknadu troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora po osnovu rada, primenom koeficijenta za obračun i isplatu plata, u kom je sadržan dodatak na ime tih naknada i sastavni je deo koeficijenta za svakog zaposlenog. Zbog toga se navodima revizije tužilje neosnovano pobija pravilnost primene materijalnog prava.

Pravilna je i odluka o troškovima parničnog postupka jer je doneta pravilnom primenom odredbe člana 153. stav 1, 154. i 165. stav 2. Zakona parničnom postupku.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u izreci doneo primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Gordana Komnenić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić