.jpg "Sudska praksa")
Republika Srbija
VRHOVNI SUD
Rev 4598/2024
11.04.2024. godina
Beograd
Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Vesne Stanković, Radoslave Mađarov, Branke Dražić i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Željko Lakić, advokat iz ..., protiv tuženog Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, Beograd, čiji je punomoćnik Jelena Bosanac, advokat iz ..., radi sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Valjevu Gž 1772/23 od 09.11.2023. godine, u sednici održanoj 11.04.2024. godine, doneo je
R E Š E NJ E
DOZVOLJAVA SE odlučivanje o posebnoj reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Valjevu Gž 1772/23 od 09.11.2023. godine.
UKIDAJU SE presuda Višeg suda u Valjevu Gž 1772/23 od 09.11.2023. godine i presuda Osnovnog suda u Valjevu P 294/23 od 18.09.2023. godine i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Višeg suda u Valjevu Gž 1772/23 od 09.11.2023. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Valjevu P 294/23 od 18.09.2023. godine, kojom je tuženi obavezan da tužiocu na ime sticanja bez osnova isplati 183.795,91 dinara za period od 27.09.2016. godine do 18.06.2020. godine, sa zakonskom zateznom kamatom na pojedinačno označene mesečne iznose od dospeća do isplate, te da mu nadoknadi parnične troškove od 268.452,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao o posebnoj primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.
Odlučujući o dozvoljenosti revizije u smislu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 10/23), Vrhovni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji radi ujednačavanja sudske prakse, pa je na osnovu člana 404. stav 2. tog zakona odlučio kao u stavu prvom izreke.
Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni sud je utvrdio da je revizija osnovana.
U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je ostvario pravo na starosnu penziju na osnovu privremenog rešenja tuženog od 02.11.2016. godine, u mesečnom iznosu od 22.103,26 dinara počev od 27.09.2016. godine. Tim rešenjem je odlučeno da se tužiocu obustavlja 1/3 penzije u korist računa doprinosa za PIO. U postupku po pravnim lekovima ovo rešenje je poništeno, pa je novim rešenjem tuženog od 18.06.2020. godine tužiocu priznato pravo na starosnu penziju od 27.09.2016. godine u mesečnom iznosu od 22.103,36 dinara, ali bez obustave 1/3 dela penzije. U vremenskom periodu od 05.12.2016. godine do 04.10.2018. godine, tuženi je po osnovu vršenih obustava 1/3 penzije uplatio u korist doprinosa za PIO ukupno 183.795,91 dinara.
Sa polazištem na ovako utvrđene činjenice, kao i da je donošenje privremenog rešenja od 18.06.2020. godine doneto u skladu sa odlukom Ustavnog suda („Službeni glasnik RS“ br. 43/2011), kojom je oglašena neustavnom odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obaveze plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, nižestepeni sudovi nalaze da je tuženi u obavezi da tužiocu na osnovu člana 210. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima vrati naplaćene iznose za koje je otpao osnov. Istaknuti prigovor zastarelosti potraživanja odbijen je, pošto se kod instituta sticanja bez osnova primenjuje opšti rok zastarelosti od 10 godina predviđen članom 371. Zakona o obligacionim odnosima.
Stanovište nižestepenih sudova se ne može prihvatiti, imajući u vidu da je o načinu otklanjanja štetnih posledica pojedinačnog akta nastalog primenom kasiranog neustavnog ili nezakonitog opšteg akta usvojeno pravno shvatanje na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 17.02.2021. godine. Po ovom pravnom shvatanju, lice kome je povređeno pravo konačnim ili pravnosnažnim pojedinačnim aktom donetim primenom zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom ili zakonom, ne može se obratiti sudu tužbom za naknadu štete pre nego što pokuša da otkloni štetne posledice neustavnosti ili nezakonitosti kasiranog opšteg akta, izmenom pojedinačnog akta od strane njegovog donosioca, a ukoliko to nije moguće podnošenjem zahteva Ustavnom sudu da svojom odlukom odredi drugi način otklanjanja štetnih posledica (utvrđivanjem prava na naknadu štete, povraćajem u pređašnje stanje ili na drugi način). Ovo iz razloga što kasatorna odluka Ustavnog suda uopšte gledano proizvodi pravno dejstvo ex nunc u smislu člana 60. Zakona o Ustavom sudu, ali može imati i retroaktivno dejstvo pod određenim uslovima. Retroaktivno dejstvo kasatorne odluke Ustavnog suda ne nastupa automatski, niti postoji obaveza organa da po službenoj dužnosti izmeni konačni ili pravnosnažni pojedinačni akt donet na osnovu neustavnog zakona, ali je organ dužan da postupi po predlogu stranke za izmenu konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akta donetog na osnovu zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom.
Pravni put za otklanjanje štetnih posledica pojedinačnog akta donetog primenom neustavnog ili nezakonitog opšteg akta propisan je odredbama članova 61. i 62. Zakona o Ustavnom sudu, pa otpočinje predlogom (zahtevom) stranke kojoj je povređeno pravo da se izmeni konačni ili pravnosnažni pojedinačni pravni akt, kao posebnim pravnim sredstvom predviđenim Zakonom o Ustavnom sudu. Predlog (zahtev) se podnosi sudu ili drugom organu koji je doneo taj pojedinačni akt u roku od šest meseci od dana objavljivanja kasatorne odluke Ustavnog suda u „Službenom glasniku RS“, a može se odnositi samo na pojedinačne akte koji su doneti najkasnije dve godine pre podnošenja predloga ili inicijative Ustavnom sudu za ocenu ustavnosti ili zakonitosti predmetnog opšteg akta. Donosilac pojedinačnog akta nije dužan da sam pristupi izmeni akta, ali je dužan da postupa po predlogu stranke za izmenu pojedinačnog akta primenom pravila postupka u kome je podnet pojedinačni akt čija se izmena traži.
Imajući u vidu iznete razloge usvojenog pravnog shvatanja, podnošenje zahteva za izmenu pojedinačnog akta njegovom donosiocu predstavlja obavezujući pravni put za otklanjanje eventualnih štetnih posledica koje je proizvela primena neustavnog ili nezakonitog opšteg akta. Pojedinačni pravni akt donet primenom kasatornog opšteg akta u vreme njegovog važenja smatra se zakonitim i takav akt ne može biti osnov za podnošenje tužbe za naknadu štete usled nezakonitog ili nepravilnog rada organa sve dok se taj pojedinačni akt ne izmeni. U slučaju kada izmena pojedinačnog akta nije moguća, odluka Ustavnog suda kojom je određena naknada štete kao način otklanjanja štetnih posledica kasiranog opšteg akta, predstavlja osnov za obraćanje stranke sudu ili drugom organu tužbom za naknadu štete.
Iz navedenih razloga, a imajući u vidu da je Odlukom Ustavnog suda I UO 279/2016 od 21.12.2017.godine („Službeni glasnik RS“ broj 48/18) utvrđeno da odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obaveze plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, prvostepeni sud će u ponovljenom postupku utvrditi da li je tužilac tražio izmenu pojedinačnog akta od donosioca, odnosno da li je podnosio zahtev Ustavnom sudu u smislu članova 61. i 62. Zakona o ustavnom sudu, pa će nakon utvrđenja ovih činjenica biti u prilici da donese zakonitu odluku o tužbenom zahtevu i troškovima celog postupka.
Iz navedenih razloga, na osnovu odredbe člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u stavu drugom izreke.
Predsednik veća – sudija
Jelica Bojanić Kerkez,s.r.
Za tačnost otpravka
Zamenik upravitelja pisarnice
Milanka Ranković
